Шела

Лаьтташ йу Нохчийн аренан къилба декъехь, Басс хи доьду чохь^[2]. Шелан къилба агӀор ЭгӀашта Ӏуьлу, къилба-седа агӀонехь Гермчига йу, малхбузе агӀонехь БелгӀата а, Жима АтагӀа Ӏуьлу, малхбале агӀонахь Эвтара йу.

Шела йиллина эрсеной тайпа шина вешо Идарз а, Окша а^[3].

Шела йиллина 14 бӀешаран чеккхехь, Тамерланан эскар дӀадаханчу хенахь а Нохчийчура Дагестанан феодалийн Дашо Ордан хӀоттийнарш ара баьхча. Шела йиллина терахь 14 бӀешаран чеккхе лоруш елахь а (1378 йа 1384 шо), делахь а монголаш тӀеккхетале а цул тӀехьа Тамерлан тӀеккхетале а кхузахь гӀала хилла, иза гергарчу хьесапехь йиллина вайн эра тӀейале I бӀешарахь вуьшта аьлча 2100 шо хьалха, гӀала йиллинарш бу Нашхара схьабевлла нах.

XIX бӀешарахь Шела Йоккхачу Нохчийчоьнан йуккъера а лараме йоккха гӀала хилла, цуна 9-эзар бахархой хилла. Иза йуккъехь хилар бахьнехь тӀом болучу хенахь Имам Шемалан эскар гуллуш хилла Шелахь вуьшта аьлча Российн тӀекхетта йохуьтуш йолу массо а йаккхий партеш гуллуш хилла гӀалахь, цул совнаха кхузахь гулла белла Йоккха а Жима а Нохчийчура нохчий.

1825 шарахь Бейбулат коьртехь а волуш меттахъхьеран йукъ йара Шела. Шамиль гучуваьлча Шела цхьана хана йолу резиденци йара. 1850 дуьйна Козловский, Викентий Михайловичан тобано Шелан уллера луьста хьун йуккъехула Шелан ворданан некъ беланчу хенахь а, 1858 шо кхачале а — массо а Нохчийчохь хуьлуш болу тӀеман эскарш мадарра аьлча Шелан уллехь тӀегулуш хилла.

23 февралехь 1944 шарахь коммунистийн Ӏедало нохчий а, гӀалгӀай а махкахбахар а, ишта Нохч-ГӀалгӀайн АССР дӀайаккхар а бахьана долуш, эвлан цӀе Междуречье аьлла хийцина.

1994-96 шарашкахь хилла тӀамо гӀалин тӀех дукха зенаш дина. ТӀом болучу хенахь дукху адамаш дайина. дохина цӀенош, йохийна индустри, транспорт, зӀе, агропромышленни комплекс.

Нохчийн Республикехь тӀом чеккхбаьллачул тӀехьа лараме а, политикийн а хиламаш хилла, ЧР конституци тӀеоьцуш референдум йина. Ахмат Кадыров Нохчийн Республикин президент хаьржина, дӀадоладелла тӀом машаре дӀаберзор, экономика хьалайаьлла, социалан дахаран хийцамаш хилла.

• 
  Маьждиг
• 
  Шела
• 

• Абдурахманов, Канти (1916 шо — 2000 шаран 28 март) — Совет Эскаран старшина, Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀеман декъашхо, Российн Федерацин Турпал;
• Магомадов, Вахит Гараевич (1967 шаран 20 сентябрь) — нохчийн боксёр, СССР кегирхойн йукъахь чемпион, СССР Кубок йаьккхинарг;
• Муслиева, Тамара Магомедовна (1937 шаран 17 январь) — Социалистически Къинхьегаман Турпалхо;
• Садаев, Умар Абдулаевич (1960 шо — 1992 шаран 18 июль) — нохчийн футболист, Соьлжа-ГӀалара «Терек» тобанан ловзархо.
• Ибрагимов, Хамзат Исмаилович
• Пасхаев, Бувайсар Алуевич (1991 шаран 29 январь) — нохчийн кикбоксёр, шозза Российн чемпион, Российн Кубок йаьккхинарг, Европин чемпион, дуьненан Кубкан совгӀатхо, профессионалашна йукъахь дуьненан чемпион;
• Садаев, Заур Умарович
• Садулаев, Герман Умаралиевич (1973) — йаздархо;
• Хаджиев, Саламбек Наибович — бизнесмен, политик, нефтехимик, декъашхо-корреспондент РАН.

• Дигора — Къилбаседа ХӀирийчоь

Къаьмнийн хӀоттам

• Гарсаев Л.М. Из истории возникновения города Шали. Археология и история юга России. Материалы Всероссийской научно-практической конференции,посвященной 75-летию доктора исторических наук,профессора Мусы Хароновича Багаеваг. Грозный, 16 ноября 2016 года. — Грозный, 2017. — ISBN 978-5-91127-231-9.