قاھیرە
قاھیرە گەورەترین شار و ھەروەھا پایتەختی وڵاتی میسرە کە لە لێوارەی چەمی نیلدا ھەڵکەوتووە. ژمارەی دانیشتوانی قاھیرە زیاتر لە ١٥ میلیۆنە و ئەمە قاھیرە دەکاتە گەورەترین شاری کیشوەری ئافریقا و گەورەترین شاری جیھانی عەرەبی.
| قاھیرە | |
|---|---|
| بە عەرەبی: القاهرة | |
 | |
| دامەزران | ٦ی تەممووزی ٠٩٦٩ |
| ناو بە زمانی فەرمی | القاهرة |
| زمانی فەرمی | عەرەبی |
| کیشوەر | ئەفریقا |
| وڵات | میسر |
| پایتەختی | میسر |
| دابەشکاریی کارگێڕی | پارێزگای قاھیرە |
| ناوچەی کاتی | UTC+02:00، UTC+03:00 |
| ناوچەی جوگرافی | Lower Egypt |
| پۆتانی شوێن | ٣٠°٢′٤٠″N ٣١°١٤′٩″E |
| سەرۆک | Abd El Azim Wazir |
| ئەندامی | Creative Cities Network |
| دانیشتووان | ٩٬٦٠٦٬٩١٦ |
| بەرزی لە ئاستی دەریا | ٢٣ مەتر |
| ڕووداوە بەرچاوەکان | Siege of Cairo، Capture of Cairo، plague epidemic |
| ڕووبەر | ٥٢٨ کیلۆمەتر چوارگۆشە |
| کۆدی پۆستە | 11511–11668 |
| ھاشتاگ | Cairo |
| ئابووری بابەت | economy of Cairo |
| Time of earliest written record | ١ی کانوونی دووەمی ٠٩٦٩ |
| کۆدی تەلەفۆن | 02 |
 | |
31°13′44″E / 30.05806°N 31.22889°E
قاهیرە حەوت هەزار و ٩٤٧ هەزار و ١٢١ کەسی تێدایە. نزیکەی ١٧٢٩٠۰۰۰۰۰ کەس لە ناوچە شارییەکانیدا دەژین.[١] شارەکە لەسەر ڕووباری نیلە.
ناوی سەرەکی
سەرەتا المنسورییە لەسەر ناوی المنسور ئەبو المعز لادین الله ڕێگەپێدراوە.و ئەستێرەناس و دەرکەوتنی هەسارەی المریخ لە ئاسماندا لە کاتی دامەزراندنی شارەکەدا لە قاهیرە (هەسارەی ئەلمەریخ کە عەرەبەکان بە النجم القاهیر ناسراوە) چیرۆکێکی خەیاڵییە. تیایدا ناوی ئەلکاهیرە بە زمانی میسری کۆن ڕوون کراوەتەوە و بنەچەی کاهی-رایە کە بە واتای خاکی خودای ڕا و خاکی خۆر دێت.[٢]
جوگرافیا
ئاوهەوا
شاری قاهرە کەشوهەوای بیابانیگەرمی هەیە (BWh) واتە کەشوهەوای گەرم و خۆرگیر و وشکی هەیە بەدرێژایی ساڵێک. بەڵام شارەکە شێداری زیاترە لە شارەکانی دیکە کە کەشوهەوای بیابانی گەرمیان هەیە (BWh).
| زانیاریی کەشوھەوا بۆ «Cairo» | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مانگی زایینی | ١ | ٢ | ٣ | ٤ | ٥ | ٦ | ٧ | ٨ | ٩ | ١٠ | ١١ | ١٢ | ساڵ |
| بەرزترین پلەی تۆمارکراو | ٨٨٫٠ (٣١) | ٩٣٫٦ (٣٤) | ١٠٠٫٢ (٣٨) | ١٠٩٫٨ (٤٣) | ١١٨٫٠ (٤٨) | ١١٥٫٥ (٤٦) | ١٠٨٫٧ (٤٣) | ١١٠٫١ (٤٣) | ١١٠٫٧ (٤٤) | ١٠٦٫٠ (٤١) | ٩٩٫٣ (٣٧) | ٨٦٫٤ (٣٠) | ١١٨٫٠ (٤٨) |
| نێونجی بەرزترین پلە | ٦٦٫٠ (١٩) | ٦٨٫٧ (٢٠) | ٧٤٫٣ (٢٤) | ٨٢٫٩ (٢٨) | ٩٠٫٠ (٣٢) | ٩٣٫٠ (٣٤) | ٩٤٫٥ (٣٥) | ٩٣٫٦ (٣٤) | ٩٠٫٧ (٣٣) | ٨٤٫٦ (٢٩) | ٧٦٫٦ (٢٥) | ٦٨٫٥ (٢٠) | ٨١٫٩٥ (٢٧٫٨) |
| نێونجی ڕۆژانە | ٥٦٫٥ (١٤) | ٥٨٫٨ (١٥) | ٦٢٫٤ (١٧) | ٧٠٫٢ (٢١) | ٧٦٫١ (٢٤) | ٨١٫١ (٢٧) | ٨١٫٧ (٢٨) | ٨١٫٣ (٢٧) | ٧٩٫٠ (٢٦) | ٧٣٫٩ (٢٣) | ٦٦٫٠ (١٩) | ٥٩٫٠ (١٥) | ٧٠٫٥ (٢١٫٣) |
| نێونجی کەمترین پلە | ٤٨٫٠ (٩) | ٤٩٫٥ (١٠) | ٥٢٫٩ (١٢) | ٥٨٫٣ (١٥) | ٦٣٫٩ (١٨) | ٦٨٫٢ (٢٠) | ٧٢٫٠ (٢٢) | ٧١٫٨ (٢٢) | ٦٨٫٩ (٢١) | ٦٣٫٣ (١٧) | ٥٧٫٤ (١٤) | ٥٠٫٧ (١٠) | ٦٠٫٤١ (١٥٫٨) |
| کەمترین پلەی تۆمارکراو | ٣٤٫٢ (١) | ٣٨٫٥ (٤) | ٤١٫٠ (٥) | ٤٥٫٧ (٨) | ٥٤٫١ (١٢) | ٦١٫٠ (١٦) | ٦٤٫٨ (١٨) | ٦٦٫٠ (١٩) | ٥٨٫١ (١٥) | ٥٤٫١ (١٢) | ٤١٫٤ (٥) | ٣٧٫٠ (٣) | ٣٤٫٢ (١) |
| نێونجی بارین ئینچ | ٠٫٢٠ (١٠) | ٠٫١٥ (٠) | ٠٫١٥ (٠) | ٠٫٠٤ (٠) | ٠٫٠٢ (٠) | ٠٫٠٠ (٠) | ٠٫٠٠ (٠) | ٠٫٠٠ (٠) | ٠٫٠٠ (٠) | ٠٫٠٣ (٠) | ٠٫١٥ (٠) | ٠٫٢٣ (١٠) | ٠٫٩٧ (٢٠) |
| سەرچاوە: World Meteorological Organization (UN) (1971–2000),[٣][٤] | |||||||||||||
مێژوو
ناوچەی دەوروبەری شارەکە خاڵێکی گرنگی میسری کۆن بوو.
لە ساڵی ٩٦٨ فاتمییەکان چوونە ناو میسر و قاهرەیان کردە پایتەختی خەلافەتەکەیان.[٥]
مزگەوت و زانکۆی ئەلئەزهەر لە ساڵی ٩٧٢ دروستکراوە، ئەمە بووە کۆنترین زانکۆ لە جیهاندا. ناسراوترین مەدرەسە لە جیهانی ئیسلامیدا.[٦]
لە ساڵی 1992 قاهیرە بەهۆی بوومەلەرزەیەکی 5.8 پلە وێران بوو کە بووە هۆی گیانلەدەستدانی 545 کەس و برینداربوونی 6512 کەس و برینداربوونی 50 هەزار کەسی بێ ماڵ و حاڵ، ئەمەش وێرانکەرترین بوومەلەرزە لە دوای ساڵی 1847ەوە.
هەروەها ئەم شارە تاکە شار بوو کە دژی مەغۆلەکان وەستایەوە و بووە هۆی ئەوەی ئیسلام بە تەواوی لەناو نەچێت.[٧]
گەشتیاری
هەرەمە گەورەکانی جیزە و هەرەمی هەنگاو شارەکانی سەکارە تەنها لە دەرەوەی شارەکەن.[٦]
مۆزەخانەی میسر گەورەترین کۆمەڵەی کەلوپەلی کۆن لە جیهاندا لە سەردەمی فیرعەونە کۆنەکاندا هەڵگیراوە. چەندین گەنجینەی گۆڕی شا توتانخامون لەم مۆزەخانەیەدا هەیە.[٦]
گواستنەوە
قاهیرە تۆڕێکی گەورەی گواستنەوەی وشکانی و دەریایی و ئاسمانی هەیە:
- فڕۆکەخانەی قاهیرە الداولی
- میترۆی قاهیرە ئینفاق
- وێستگەی باب الحدید لە رامسیس (القتەر)
- پاسی النحری
- دەسەڵاتی گشتی گواستنەوە
کێشەکان
شاری قاهیرە گەشەی کردووە و هەموو گەڕەکەکانی دەوروبەری لکێناوە، هەروەها کاریگەری لەسەر ژێرخانی هەبووە کە ناتوانێت هەموو گەشەکردنەکە لەخۆبگرێت و گەورەترین کێشە لە قاهیرە کێشەی پیسبوون و قەرەباڵغییە.[٨]