چێکا
کۆمیسیۆنی نائاسایی سەرتاسەری ڕووسی (بە ڕووسی: Всероссийская чрезвычайная комиссия و بە شێوەیەکی باو بە چێکا ناسراوە بە ڕووسی: Чека)یەکەم ڕێکخراو بوو لە یەک لە دوای یەک ڕێکخراوەکانی پۆلیسی نھێنی سۆڤیەت. لە ٥ی کانوونی یەکەم (ساڵنامەی جوولیانی)ی ١٩١٧ لەلایەن سۆڤنارکۆمەوە دامەزراوە[١] لەژێر سەرکردایەتی فێلیکس دزەرژینسکی ئەرستۆکراتێکی پۆڵەندی بوو کە بوو بە بۆلشێڤیک.[٢][٣] تا کۆتایی ساڵی ١٩١٨، سەدان کۆمیتەی چێکا لە کۆماری سۆسیالیستی فیدراڵی سۆڤیەتی ڕووسیا لە ئاستی ئۆبلاست، گوبەرنیا، ڕایۆن، ئویەزد و ڤۆلۆستدا سەریان ھەڵدابوو.بەڕواڵەت بۆ پاراستنی شۆڕش لە ھێزە کۆنەپەرستەکان، واتە «دوژمنە چینایەتییەکان» وەک بۆرژوازی و ئەندامانی ڕۆحانییەکان دامەزرابوو، ھەر زوو بوو بە ئامرازی سەرکوتکردن لە دژی ھەموو نەیارانی سیاسی ڕژێمی کۆمۆنیستی. چێکاکان بە ئاڕاستەی لینین دەستبەسەرکردنی بەکۆمەڵ و زیندانیکردن و ئەشکەنجەدان و لەسێدارەدانیان بەبێ دادگاییکردن ئەنجامدا.
چێکا | |
---|---|
دامەزران | ٢٠ی کانوونی یەکەمی ١٩١٧ |
ناو بە زمانی فەرمی | Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем при Совете народных комиссаров РСФСР |
کورتەناو | ВЧК при СНК РСФСР |
ڕێبەر | فێلیکس دزەرژینسکی، Yakov Peters |
وڵات | کۆماری سۆڤیەت فیدراڵی سۆسیالیستی ڕووسیا |
دەسەڵاتی دادوەری دەگرێتەوە | Council of people's commissars of the RSFSR |
بەشێکە لە کۆمپانیای | ئەنجومەنی وەزیرانی یەکێتی سۆڤیەت |
شوێنی بارەگاکان | سەنت پیتەرزبورگ |
پاشکۆ | کۆمیتەی شۆڕشگێڕی سەربازی |
لەدوای ئەو | بەڕێوەبەرایەتی سیاسی دەوڵەت |
گۆڕدراوە لەلایەن | بەڕێوەبەرایەتی سیاسی هاوبەشی دەوڵەت |
جێگەی دەگرێتەوە | ئۆخرانا |
کۆتاییھاتن | ٦ی شوباتی ١٩٢٢ |
لە ساڵی ١٩٢١ ژمارەی سەربازەکانی بەرگری ناوخۆیی کۆمار (لقێکی چەکا) لانیکەم ٢٠٠ ھەزار کەس بوون. پۆلیسی ئۆردوگاکانی کاریان دەکرد، سیستەمی گوڵگیان بەڕێوە دەبرد، داوای خۆراکیان دەکرد، یاخیبوون و ئاژاوەی کرێکاران و کۆڵبەرانیان دانا و یاخیبوون لە سوپای سووردا.
ڕێکخراوەکە لە ساڵی ١٩٢٢ ھەڵوەشایەوە و بەڕێوەبەرایەتی سیاسی دەوڵەت یان GPU شوێنی گرتەوە.
میراتی ڕێکخراوەکە
کۆنستانتین پرێۆبراژێنسکی ڕەخنەی لە بەردەوامی ئاھەنگگێڕانی جەژنی پیشەیی خزمەتگوزارییە ئەمنییەکانی ڕووسیای کۆن و مۆدێرن گرت لە ساڵیادی دروستکردنی چێکا، بە ڕەزامەندی سەرۆکەکانی ڕووسیا. (ڤلادیمیر پوتین، ئەفسەری پێشووی کەی جی بی، وادەی نەگۆڕی بۆ ڕۆژێکی دیکە ھەڵبژارد): "ھێشتا جێنشینەکانی کەی جی بی دەستبەرداری ھیچ شتێک نەبوون؛ تەنانەت ھەمان ڕۆژ، وەک لە کاتی سەرکوتکردندا، لە ٢٠ی کانوونی یەکەم ئاھەنگی جەژنی پیشەیی خۆیان دەگێڕن." وەک ئەوە وایە دەزگای ھەواڵگری و دژە سیخوڕی ئێستای ئەڵمانیا یادی ڕۆژی گێستاپۆ بکەنەوە. دەتوانم بیھێنمە پێش چاوم کە ڕۆژنامەکانمان چەندە تووڕە دەبن!"!"[٤][٥][٦]
ئەمانەش ببینە
- مارتن لاتسیس
- گریگۆری پترۆڤسکی