Ирĕклĕн ӳкнин хăвăртланăвĕ

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Хăвăртлану пăхăр.

Ирĕклĕн ӳкнин хăвăртланăвĕ  — уйрăм ĕскерĕн йывăрлăх вăйне кура пулакан хăвăртланăвĕ, енчен те урăх нимĕнле вăйсем те çук пулсан.Инерциаллă мар пуçлав тытăмĕсенчи куçăмăн танлăхĕпе^[2] килĕшуллĕн, ирĕклĕн ӳкнин хăвăртланăвĕ хисепĕпе масса пĕрчи объект çине витерекен йывăрлăх вăйĕпе тан.

Çĕр планетăн çийĕ çинчи ирĕклĕн ӳкнин хăвăртланăвĕ g (ытларах чухне «же» тесе калаççĕ) экваторти 9,780 м/с² капран пуçласа географилле полюссенчи 9,82 м/с² таран улшăнать^[3]. Стандартлă («нормаллĕ») кап, пĕрчĕсен тытăмне ăсталанă чухне йышăннăскер, ак çакăнпа тан: g = 9,80666 м/с²^[4][5]. Ку g капăн стандартлă пĕлтерĕшĕ, апла-капла пăхсан, пĕтĕм Çĕр çинчи «вăтам» хисеп пек палăрăнать, вăл 45,5° географилле анри тата тинĕс шайĕнчи ирĕклĕн ÿкнин хăвăртланăвĕпе танлашать. Çывхартса шутланă чухне ăна 9,81 м/с², 9,8 м/с² пек е, — питех те тимсĕррĕн, — 10 м/с² пек те кăтартаççĕ.