Stanislau Shushkevich
Roedd Stanislav Stanislavovich Shushkevich (Belarwseg: Станісла́ў Станісла́вавіч Шушке́віч, wyddor Ladin: Stanisláŭ Stanislávavič Šuškiévič; Rwsieg: Станисла́в Станисла́вович Шушке́вич; 15 Rhagfyr 1934 – 3 Mai 2022) yn wleidydd Belarwsieg. Rhwng 25 Awst 1991 a 26 Ionawr 1994, ef oedd pennaeth gwladwriaeth annibynnol Belarws ar ôl iddi ymwahanu o'r Undeb Sofietaidd, gan wasanaethu fel Cadeirydd y Goruchaf Sofiet (a elwir hefyd yn gadeirydd y Senedd neu'n arlywydd). Cefnogodd ddiwygiadau democrataidd cymdeithasol a chwaraeodd ran allweddol wrth greu Cymanwlad y Gwladwriaethau Annibynnol.
| Stanislav Shushkevich | |
|---|---|
 Shushkevich in 2009 | |
| Cadeirydd Uwch Sofiet Gweriniaeth Sofiet Sosialaeth Belarws | |
| Yn ei swydd 25 Awst 1991 – 26 Ionawr 1994 Acting to 18 Medi 1991 | |
| Prif Weinidog | Vyacheslav Kebich |
| Rhagflaenwyd gan | Mikalay Dzyemyantsyey (as Chairman of the Supreme Soviet of the Byelorussian SSR) |
| Dilynwyd gan | Vyacheslav Nikolayevich Kuznetsov (acting) Myechyslaw Hryb Alexander Lukashenko (fel Arlywydd Gweriniaeth Belarws) |
| Manylion personol | |
| Ganwyd | 15 Rhagfyr 1934 Minsk, Gweriniaeth Sofiet Sosialaidd Belarws, Undeb Sofietaidd |
| Bu farw | 3 Mai 2022 (87 oed) Minsk, Belarws |
| Plaid wleidyddol | Plaid Gomiwnyddol BelarwsBelarusian Social Democratic Assembly |
| Plant | 2 |
| Alma mater | Prifysgol Talaith Belarws |
| Galwedigaeth | Gwyddonydd |
| Gwobrau |  Medal 100fed Jiwbili Gweriniaeth Pobl Belarws (2018) |
Fel gwyddonydd, roedd yn aelod cyfatebol o Academi Gwyddorau Belarws, Doethur mewn Ffiseg a Mathemateg, derbynnydd amrywiol wobrau'r wladwriaeth, athro ac awdur a chychwynnwr gwerslyfrau a thros 150 o erthyglau a 50 o ddyfeisiadau.
Trosolwg
Ganed Shushkevich ar 15 Rhagfyr 1934, ym Minsk. Athrawon o deuluoedd gwerinol oedd ei rieni. Arestiwyd ei dad, Stanislav Petrovich Shushkevich (ganwyd 19 Chwefror 1908 ym Minsk) yn y 1930au a chafodd ei ryddhau o'r carchar yn 1956 (ond dim ond ym 1975 y cafodd ei ryddhau'n llwyr). Roedd ei fam, Helena Romanowska, yn Bwyles ethnig ac roedd gan ei theulu wreiddiau szlachta (bonheddig). Yn ystod yr Ail Ryfel Byd bu Shushkevich yn byw gyda'i fam a'i nain ym Misg a feddiannwyd gan y Natsïaid, gyda bachgen Iddewig yn cuddio yn eu tŷ.[1]
Ar ôl gorffen yn yr ysgol gyda medal ym 1951, ymunodd â Chyfadran Ffiseg a Mathemateg Prifysgol Taleithiol Belarws a graddiodd ym 1956. Wedi hynny astudiodd yn ysgol raddedig Sefydliad Ffiseg Academi Gwyddorau Belarws, gan gynnal ymchwil yn y maes electroneg radio.[2]
Yn y 1960au cynnar, tra'n gweithio fel peiriannydd mewn ffatri electroneg, bu'n gyfrifol am ddysgu Rwsieg i Lee Harvey Oswald (llofrudd Arlywydd yr UDA, John F. Kennedy, pan oedd Oswald yn byw ym Minsk.[3][4]
Roedd Shushkevich yn briod â'i wraig Irina o 1976 ymlaen. Yn ôl iddo, fe'i gorfododd i ddechrau ffordd iach o fyw. Roedd ganddo fab o'r enw Stanislav a merch o'r enw Elena.[5][6]
Derbyniwyd Shushkevich i'r ysbyty a'i roi mewn uned gofal dwys ym mis Ebrill 2022, oherwydd cymhlethdodau yn sgil COVID-19.[7] Ar noson 3 Mai, bu farw Stanislav Shushkevich ym Minsk.[8][9]
Gyrfa gwleidyddol
Pan gafodd cadeirydd y Goruchaf Sofietaidd Mikalay Dzyemyantsyey ei ddiarddel am ei gefnogaeth i ymgais y gamp ar 25 Awst, daeth Shushkevich yn siaradwr interim,[10] a llywyddodd Byelorussia gan bleidleisio i ymwahanu o'r Undeb Sofietaidd. Felly daeth yn arweinydd cyntaf y genedl newydd ei bathu. Ar 18 Medi, etholwyd Shushkevich yn Gadeirydd y Goruchaf Sofietaidd.[11]
Ar 8 Rhagfyr 1991, yn Belavezhskaya Pushcha ac ynghyd ag arweinwyr Ffederasiwn Rwsia (Boris Yeltsin) a'r Wcráin (Leonid Kravchuk), arwyddodd ddatganiad bod yr Undeb Sofietaidd wedi'i ddiddymu a'i ddisodli gan Gymanwlad y Gwladwriaethau Annibynnol; yn ddiweddarach daeth y datganiad i gael ei adnabod fel y "Belavezha Accords".
Cafodd Shushkevich arfdy niwclear gweddiliol niwclear o'r cyfnod Sofietaidd (tactegol a strategol) ei dynnu'n ôl o Belarws, heb ragamodau nac iawndal gan Rwsia na'r Gorllewin. Fodd bynnag, daeth diwygiadau eraill i stop oherwydd gwrthwynebiad gan senedd elyniaethus yn ogystal â'r Prif Weinidog Vyacheslav Kebich.
Ar ddiwedd 1993, cyhuddodd Alexander Lukashenko, cadeirydd pwyllgor gwrth-lygredd senedd Belarwseg ar y pryd, 70 o uwch swyddogion y llywodraeth, gan gynnwys Shushkevich, o lygredd, gan gynnwys dwyn arian y wladwriaeth at ddibenion personol. Gorfododd cyhuddiadau Lukashenko bleidlais o hyder, a gollodd Shushkevich. Disodlwyd Shushkevich gan Vyacheslav Kuznetsov ac yn ddiweddarach gan Myechyslau Hryb.
Ym mis Gorffennaf 1994 cynhaliwyd yr etholiadau arlywyddol uniongyrchol cyntaf yn Belarws. Safodd chwe ymgeisydd, gan gynnwys Lukashenko, Shushkevich a Kebich, gyda'r olaf yn cael ei ystyried fel y ffefryn amlwg. Yn y rownd gyntaf enillodd Lukashenko 45% o'r bleidlais yn erbyn 17% i Kebich, 13% i Paznyak a 10% i Shushkevich.
Yn 2002 dysgodd y byd am achos llys hynod anarferol. Siwiodd Shushkevich Weinyddiaeth Lafur a Nawdd Cymdeithasol Belarwseg: oherwydd chwyddiant, roedd ei bensiwn ymddeol fel cyn bennaeth y wladwriaeth yn cyfateb i US$1.80 y mis.[12][13] Er mwyn ennill incwm, bu Shushkevich yn darlithio'n helaeth mewn prifysgolion tramor gan gynnwys yng Ngwlad Pwyl, yr Unol Daleithiau a gwledydd Asia.
Yn 2004 ceisiodd gymryd rhan mewn etholiadau seneddol, ond gwrthodwyd cofrestriad gan y comisiwn etholiadol.
Mewn cyfweliad yn 2016 rhybuddiodd ei bobl o ddicell Lukashenka, meddai. "Er mwyn cadw ei afael ar bŵer, bydd ein harlywydd anghyfreithlon presennol - ailadroddaf, anghyfreithlon -- yn gwerthu popeth, gan gynnwys Belarus."[14]
Parhaodd i fod yn weithgar mewn gwleidyddiaeth,[3][15] gan arwain plaid Cynulliad Democrataidd Cymdeithasol Belarws o 1998 tan 2018.
Marwolaeth
Bu farw Shushkevich ynghanol Rhyfel Rwsia ar Wcráin o'r clefyd Covid-19. Talwyd teyrngedau iddo gan sawl gwleidydd gan gynnwys Sviatlana Tsikhanouskaya y person a etholwyd yn Arlywydd Belarws yn 2020 ond a nacawyd y swydd hynny gan yr unben Alexender Lukashenko.[16] Ef oedd yr person olaf i basio arweinyddiaeth Belarws mewn modd ddemocrataidd trwy bleidlais gyhoeddus deg. Claddwyd ef ar 7 Mai yn Eglwys Gadeiriol Enw'r Mair Fendigaid yn y brifddinas, Minsg. Daeth torf i'r Gadeirlan a thu allan i dalu gwrogaeth, rhoddwyd torch o flodau coch-gwyn-gwyrdd, lliwiau baner annibynnol Belarws.[17]
