Καλλιγραφία

Η καλλιγραφία συναντάται σε διάφορους πολιτισμούς. Αναπτύχθηκε στην Αρχαία Αίγυπτο και έφτασε σε μεγάλη ακμή στην Κίνα.^[4] Στη Μέση Ανατολή και την ανατολική Ασία συγκαταλέγεται στις επιφανέστερες μορφές τέχνης, μαζί με τη γλυπτική και τη ζωγραφική.^[5] Οι μουσουλμανικοί λαοί ανέπτυξαν σημαντικά την τέχνη της καλλιγραφίας, εφόσον απαγορευόταν η απεικόνιση ζωντανών όντων.^[4] Το έργο των βυζαντινών αντιγραφέων ιερών ή αρχαίων βιβλίων, συνήθως σε μοναστήρια, υπήρξε σπουδαίο.^[4] Στην Ευρώπη υπήρξε η πηγή δημιουργίας γραμμάτων διακοσμημένων με λουλούδια, πουλιά κ.α.^[4] Στην Ελλάδα, αποτελούσε μάθημα στο δημοτικό σχολείο για τους μαθητές. Διδάσκονταν πώς να γράφουν όμορφα, καθαρά, ευανάγνωστα και συμμετρικά.^[2] Πλέον, η τέχνη της καλλιγραφίας έχει εγκαταλειφθεί για περισσότερα από 40 έτη.^[6] Σήμερα, συναντάται σε διάφορες γραμματοσειρές ηλεκτρονικών εγγράφων, ορισμένες εκ των οποίων είναι οι: gothic, italic, carolingian, copperplate.^[6] Η χώρα της καλλιγραφίας θεωρείται το Λονδίνο^[6] και παραδίδονται μαθήματα στο μουσείο Pen Museum. Οι πιο γνωστές καλλιγραφικές μορφές είναι η κινέζικη και αραβική. Χρησιμοποιούνται ακόμα η αρχαία ελληνική, βυζαντινή και η πλάγια ελληνική γραμματοσειρά.^[6]

Χειροποίητη και τυποποιημένη

Η καλλιγραφία διακρίνεται σε χειροποίητη και σε τυποποιημένη.^{[Σημ 1]} Ορισμένες από τις διαφορές τους έγκεινται στα παρακάτω σημεία:

• Με μια υγρή μπατονέτα το μελάνι στη χειροποίητη καλλιγραφία σβήνεται.
• Στην τυποποιημένη καλλιγραφία όλα τα γράμματα είναι πανομοιότυπα, ενώ στη χειροποίητη δεν είναι δυνατόν να μην υπάρχει η ελάχιστη διαφοροποίηση μεταξύ τους.
• Οι γραμμές και τα περιθώρια με ανθρώπινο χέρι ξεφεύγουν, έστω στο ελάχιστο, όχι όμως και στον ηλεκτρονικό υπολογιστή.^{[7] [8]}

Αρχαία αιγυπτιακή

Με την κατασκευή του πάπυρου από τους αρχαίους Αιγύπτιους και τη χρήση γραφίδας δημιουργήθηκαν τα πρώτα ιερογλυφικά και εφευρέθηκε η σφηνοειδής γραφή.^[9]

Περσική

Τα γράμματα ήταν οριζόντια, κάθετα ή διαγώνια και θύμιζαν σχηματισμούς νυχιών. Ήταν η πρώτη γλώσσα του μουσουλμανικού πολιτισμού που έσπασε το μονοπώλιο της αραβικής στη γραφή. Ο περσικός λαός ενσωμάτωσε το αραβικό αλφάβητο στη γλώσσα Φαρσί (fārsi فارسی) η οποία εν συνεχεία αναπτύχθηκε σημαντικά. Αυτή η καλλιγραφία συναντάται ευρέως στην περσική ποίηση αλλά και σε θρησκευτικές γραφές που κοσμούν και τζαμιά.^[10]

Αρχαία ελληνική

Σε κηρωμένη πλάκα, χαρτί και τη στύλο γραφόντουσαν λέξεις με την προσθήκη φωνηέντων.^{[Σημ 2] [6]} Έχει παραμείνει ως μία από τις καλλιγραφικές ελληνικές γραμματοσειρές.^{[Σημ 3] [6]}

Ρωμαϊκή

Εκδηλώθηκε στη Ρώμη το 600 π.Χ. αρχικά μόνο με κεφαλαία γράμματα. Εμφανιζόταν σε τύμβους, πέτρες ή τοίχους. Αποτελούσε συνδυασμό του ελληνικού αλφάβητου, του φοινικικού αλφάβητου και του ετρουσκικού αλφάβητου.^[6]

Βυζαντινή

Γραφόταν σε περγαμηνή, με φτερό και μελάνι, συνήθως σε φάκελο κλειστό με βουλοκέρι.^[9]

Ανατολική Ασία

Κινέζικη

Υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες ^{[Σημ 4]} που ακολουθούνται από τους νόμιμους καλλιγράφους, ορισμένοι εκ των οποίων:

• Ορθή γραφή χαρακτήρων

• Ευανάγνωστη γραφή

• Μεστός και λιτός λόγος, με μαύρο μελάνι εκτός εάν υπάρχει συγκεκριμένος λόγος να χρησιμοποιηθεί έγχρωμο

• Οι χαρακτήρες πρέπει να ταιριάζουν με τα συμφραζόμενα

Οι κινέζοι καλλιγράφοι δεδομένης της σφαιρικής τους μόρφωσης στη ζωγραφική, την ποίηση, τη μουσική, το σκάκι και τις πολεμικές τέχνες έχουν αναπτύξει όλες τις απαραίτητες δεξιότητες ώστε να μπορούν να δημιουργήσουν ένα καλλιγραφικό κείμενο. Όταν αναπαράγουν ένα κείμενο ενός άλλου καλλιγράφου γνωρίζουν τις συνθήκες υπό τις οποίες δημιουργήθηκε, τη χρονολογία και τη σημασία του.

Ιαπωνική

Στο λύκειο είναι μάθημα επιλογής, μεταξύ της μουσικής και ζωγραφικής, και μάλιστα ιδιαίτερα δημοφιλές. Ορισμένα πανεπιστήμια έχουν ειδικά τμήματα όπου διδάσκεται. Πρόκειται για συνδυασμό δύο ειδών γραφικών χαρακτήρων: λογογραφικά και συλλαβικά που αποτελεί συνδυασμό προφορών, αναλόγως του εννοιολογικού πλαισίου, και αναπαραγωγή ήχων.

Κορεάτικη

Προήλθε από την κινέζικη γραφή και είναι συνδυασμός κορεάτικου και κινέζικου αλφάβητου.

Βιετναμέζικη

Πρόκειται για συνεχόμενη γραφή, με τη χρήση βούρτσας, που προκύπτει από το συνδυασμό της κινέζικης και της βιετναμέζικης. Συναντάται μεταξύ άλλων σε ποιήματα.

Νότια Ασία

Ινδική

Περιλαμβάνει άκαμπτα και γωνιώδη γράμματα. Οι Ινδοί χρησιμοποιούσαν φύλλα φοίνικα που είχαν υποστεί επεξεργασία με καπνό. Ακόμα και μετά τον 13ο αιώνα, όπου οι ινδικές διάλεκτοι απεικονίζονταν σε χαρτί, προτιμούσαν τα φύλλα φοίνικα λόγω της μακροβιότητάς τους, μέχρι περίπου 400 χρόνια. Η κοινή βάση των ινδικών γραφών ήταν το αλφάβητο Devanagari το οποίο χαρακτηρίζεται από συμμετρικά στρογγυλά σχήματα μέσα σε τετράγωνα περιγράμματα. Η διαφορά μεταξύ τους έγκειται στις γωνίες και στην έμφαση στη δομή.

Νεπαλική

Βάση της ήταν η γραφή από το αλφάβητο ranhana που αναπτύχθηκε τον 11ο αιώνα. Πρωτοχρησιμοποιήθηκε σε βουδιστικά μοναστήρια σε Ινδία, Κίνα, Μογγολία και Ιαπωνία.

Ταϊλανδέζικη

Πρωταρχική μορφή της ταϊλανδέζικης καλλιγραφίας ήταν τα σανσκριτικά. Απεικονιζόταν συχνότερα σε γκράφιτι, ενώ ελάχιστα βιβλία έχουν εκδοθεί με καλλιγραφικές συνθέσεις.

Κεντρική Ασία

Θιβετιανή

Οι ευγενείς ήταν ικανότατοι καλλιγράφοι. Η καλλιγραφία πρωταγωνιστούσε στη θιβετιανή κουλτούρα και σε όλα σχεδόν τα θρησκευτικά έγγραφα, συμπεριλαμβανομένων χειρόγραφων επιστολών από το Δαλάι Λάμα και τη θρησκευτική - κοσμική εξουσία. Κυρίως, συναντάται στους κυλίνδρους προσευχών όπου τα γράμματα ήταν σφυρηλατημένα και όχι χαραγμένα. Οι Θιβετιανοί καλλιγράφοι αντί για κονδυλοφόρο,^{[Σημ 5]} πλέον χρησιμοποιούν σμιλευμένο στυλό ή μαρκαδόρους.

Ισλαμική

Γνωστή και ως αραβική καλλιγραφία χρησιμοποιήθηκε σε τοίχους και οροφές τζαμιών. Συνδέει τη γλώσσα των μουσουλμάνων με τη θρησκεία τους. Στην Κωνσταντινούπολη συναντώνται ποικίλες καλλιγραφίες σε τζαμιά, σχολεία και σπίτια.

Ευρωπαϊκή Δυτική

Η δυτική καλλιγραφία επηρεάστηκε από τη λατινική γραφή αλλά και από το κυριλλικό και το ελληνικό αλφάβητο. Χρήση αυστηρών κανόνων και σχημάτων, κανονικά γράμματα, γεωμετρική σειρά των γραμμών στη σελίδα είναι ορισμένα από τα χαρακτηριστικά της. Διάφορα ποικίλματα ^{[Σημ 6]} στη γραφή είναι επιθυμητά και χρησιμοποιούσαν πολύ το πτερό ή τον κονδυλοφόρο. Κατά το μεσαίωνα στη θρησκευτική δυτική καλλιγραφία τονιζόταν το πρώτο γράμμα ενός κεφαλαίου ή βιβλίου.

Χειροποίητη καλλιγραφία

• Ειδικό χαρτί

Να είναι βαρύ, όσο πιο λείο γίνεται, με πλαστική υφή γνωστό ως illustration, όχι υπερβολικά σκούρου χρώματος και χωρίς πόρους.^{[11] [12]}

• Πένα

Πρέπει να είναι ανάλογη του χαρτιού, της γραμματοσειράς ή του ύφους που θέλει να ακολουθήσει ο καλλιγράφος. Υπάρχουν πένες για κείμενο, για μεγάλες επιφάνειες, για σχεδιασμό χαρτών.

• Μελάνι

Ειδικό εφόσον πρέπει να διακρίνεται για την ανθεκτικότητα, τη ζωντάνια του αποτελέσματος και να καθορίζει την άριστη ποιότητα του έργου.^[6]

• Βουλοκέρι

Χρησιμοποιείται για διπλώματα, αναμνηστικά, προσκλητήρια. Συναντάται συνήθως σε κόκκινο χρώμα και τις αποχρώσεις του. Μπορεί να τοποθετηθεί μόνο του επάνω σε χαρτί ή μαζί με κάποια σφραγίδα.

Εικαστική μορφή χειροποίητης καλλιγραφίας

Χρησιμοποιούνται πινέλα, μύτη από μπαμπού ή φτερά.^[4]

Η αρχική ιδέα, η επιλογή των σωστών υλικών, το τελικό δοκιμαστικό στάδιο, η επίσημη δημιουργία και ο τελικός έλεγχος.^[13]

^[3]

Διδασκόταν στο ωρολόγιο πρόγραμμα της 5ης και 6ης τάξης του δημοτικού σχολείου. Είχε σημαντικό βαθμό δυσκολίας και ακολουθούνταν συγκεκριμένοι κανόνες με μεγάλη αυστηρότητα, όπως:

• Σωστή στάση του σώματος ^{[Σημ 7]}

• Απαλό, και όχι σφικτό, κράτημα της γραφίδας ^{[Σημ 8]}

• Συνεχιζόμενη απεικόνιση των γραμμάτων επάνω στο τετράδιο καλλιγραφίας

• Γραφή εντός των οριζοντίων γραμμών

Στην τυπογραφία

Οι πρώτοι τυπογράφοι επηρεάστηκαν από την καλλιγραφία. Γι’ αυτό και τα πρώτα βιβλία μοιάζουν με καλλιγραφικά χειρόγραφα.^[4]

Στη γραφή των παιδιών

Βελτιώνει τα άσχημα γράμματα των παιδιών και έτσι αυτά αποκτούν αυτοπεποίθηση και υπερηφάνεια, καθώς επιβραβεύονται από το δάσκαλο που αντικρίζει ένα ευανάγνωστο γραπτό και με χαρά το διορθώνει.^[14]

Αισθητική αξία της εικαστικής καλλιγραφίας

Τα κινέζικα καλλιγραφικά χειρόγραφα ή όποιο άλλο έγγραφο με ποικιλία χρωματισμών, μεγέθους γραμμάτων ή διακοσμήσεων δίνουν έμφαση στην κίνηση και συνδυάζουν το δυναμισμό με το ρυθμό. Έτσι, δημιουργείται ένα θαυμάσιο κομμάτι τέχνης.^[15]

Αξία γραπτού

Όπως κάθε έργο τέχνης έτσι και μια καλλιγραφία έχει αντίστοιχη αξία. Προϋποθέτει μια ολόκληρη σχεδιαστική ιδέα βάσει της οποίας ο έμπειρος πεναδόρος θα αναπαράξει το έργο, θα επιλέξει τα υλικά, θα κάνει δοκιμαστικά για την κατάλληλη γραμματοσειρά αναλόγως του ύφους.^[16]

• Αραβική καλλιγραφία
• Ρούντολφ Κοχ
• Κωνσταντίνος Σιμωνίδης
• Pen Museum

• Γ. Μπαμπινιώτης (2008). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας, Εκτύπωση Τυποεκδοτική Α.Ε. σελ. 2064. ISBN 960-86190-0-9. 
• Εγκυκλοπαίδεια. «τόμος πέμπτος». Για σας, παιδιά. Αθήνα: Εκδόσεις Αυλός, εκτύπωση: Γραφικές τέχνες Ι. Πέππας. σελ. 1839. 

• http://www.caus.it/concorsi-caus.shtml Αρχειοθετήθηκε 2016-11-15 στο Wayback Machine. C.A.U.S. – Alphabets and Calligraphy