Αραβικό αλφάβητο

Το αραβικό αλφάβητο έχει τις ρίζες του στο αλφάβητο των Ναβαταίων, το οποίο χρησιμοποιούνταν για την γραφή της Αραμαϊκής γλώσσας. Το πρώτο γνωστό κείμενο γραμμένο με αραβικούς χαρακτήρες είναι μια επιγραφή που χρονολογείται στον 4ο αιώνα από την περιοχή του Τζαμπάλ Ραμ, 50 χλμ. ανατολικά της Άκαμπα στην Ιορδανία, και η πρώτη που αναφέρει ημερομηνία είναι μια επιγραφή του 6ου αιώνα (512) που βρέθηκε στο Ζεμπέντ της Συρίας. Ωστόσο γενικά το επιγραφικό υλικό στην αραβική γραφή είναι εξαιρετικά σπάνιο, καθώς είναι γνωστές μόνο 5 επιγραφές.

Αργότερα εισήχθη η χρήση τελειών πάνω και κάτω από τα γράμματα για την υποβοήθηση της ανάγνωσης τους, με το πρώτο γνωστό κείμενο που κάνει χρήση αυτής της τεχνικής να είναι αραβικός πάπυρος που βρέθηκε στην Αίγυπτο (PERF 558), και χρονολογείται το 643. Κατά τον ύστερο 7ο αιώνα, εμφανίστηκαν και τα σύμβολα των φωνηέντων, τα οποία αρχικά σημειώνονταν με κόκκινες τελείες.

Το πρώτο έντυπο βιβλίο με αραβικούς χαρακτήρες, φέρεται να εκδόθηκε το 1514 και ήταν ένα βιβλίο προσευχών το οποίο προορίζονταν για τις χριστιανικές κοινότητες στις αραβικές χώρες. Οι πρώτες αραβικές γραμματοσειρές σχεδιάστηκαν τον 16ο αιώνα από τον Γάλλο χαράκτη Ρομπέρ Γκρανζόν (Robert Granjon), ενώ ο εκδοτικός οίκος των Μεδίκων συνέχισε τις εκδόσεις χριστιανικών βιβλίων στα αραβικά κατά το υπόλοιπο του αιώνα.

Η τυπογραφία στη Μέση Ανατολή εμφανίστηκε αρχικά από Μαρωνίτες μοναχούς στο όρος του Λιβάνου, οι οποίοι χρησιμοποίησαν τυπογραφική μηχανή μεταγράφοντας τα αραβικά στο συριακό αλφάβητο. Η πρώτη τυπογραφική μηχανή η οποία υποστήριζε αραβικούς χαρακτήρες, φέρεται πως δημιουργήθηκε από τον μελκίτη ελληνοκαθολικό μοναχό Αμπντάλα Ζαχίρ (عبد الله زاخر‎) στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη στην πόλη Ντουρ Ελ Σουέιρ (ضهور الشوير) επίσης στο όρος του Λιβάνου, με το πρώτο βιβλίο να εκτυπώνεται το 1734, και η μηχανή να χρησιμοποιείται έως και το 1899.^[4]

Αλφαβητική σειρά

Στο αραβικό αλφάβητο χρησιμοποιούνται δύο βασικές σειρές:

• Η πρωτότυπη σειρά είναι η ’abjadī (أَبْجَدِي), προέρχεται από τη σειρά των γραμμάτων στο φοινικικό αλφάβητο και γι αυτό είναι παρόμοια με αυτή των υπόλοιπων αλφαβήτων που προήλθαν από το φοινικικό, όπως π.χ. το εβραϊκό αλφάβητο. Χρησιμοποιείται στις γραμματοσειρές.
• Η σειρά hijā’ī (هِجَائِي) ή ’alifbā’ī (أَلِفْبَائِي) βασίζεται στην ομοιότητα των σχημάτων των γραμμάτων. Χρησιμοποιείται σε ταξινομημένους καταλόγους λέξεων, όπως οι τηλεφωνικοί κατάλογοι, λεξικά και κατάλογοι αιθουσών διδασκαλίας.

Σημείωση: στις παραπάνω σειρές, τα γράμματα διαβάζονται από τα δεξιά προς τα αριστερά, δηλαδή κατά τον αραβικό τρόπο γραφής.

Μορφές γραμμάτων

Από τα σύμφωνα, 22 γράφονται διαφορετικά, ανάλογα με τη θέση τους στην αρχή, τη μέση ή το τέλος της λέξης. Έτσι διακρίνονται τέσσερεις μορφές του ίδιου γράμματος: η αρχική, η μέση, η τελική και η μεμονωμένη. Ωστόσο, 6 σύμφωνα (و ز ر ذ د ا) δεν έχουν μέση μορφή και η αρχική μορφή τους ταυτίζεται με τη μεμονωμένη.

Στον παρακάτω πίνακα, η προφορά που παραδίδεται είναι αυτή της λογοτεχνικής αραβικής, η οποία είναι και η καθιερωμένη μορφή που διδάσκεται στα πανεπιστήμια.

Βραχέα φωνήεντα

Τα βραχέα φωνήεντα (α, ε, ι, ο, ου) υποδηλώνονται με κάποια πνεύματα, τα οποία τοποθετούνται πάνω ή κάτω από τα σύμφωνα με φωνήεν ή πάνω ή κάτω από τα μακρά φωνήεντα. Συνήθως τα πνεύματα δεν χρησιμοποιούνται στο γραπτό λόγο, πέρα από ειδικές περιπτώσεις όπως στο Κοράνι και στη στοιχειώδη εκπαίδευση, ιδιαίτερα σε σχολικά βιβλία γραμματικής.

Μακρά φωνήεντα

Για την πλήρη προφορά των αραβικών κειμένων, που βρέθηκαν σε κείμενα όπως το Κοράνι, το μακρό ā που ακολουθεί σύμφωνο, εκτός του hamzah, είναι γραμμένο με ένα μικρό σημάδι (fatḥah) ανάλογα με το σύμφωνο και ένα ’alif μετά από αυτό. Το μακρό ī είναι γραμμένο όπως το σημάδι για το βραχύ i (kasrah) και ένα yā’, και το μακρό ū όπως το σημάδι για το βραχύ u (ḍammah) και ένα wāw. Εν συντομία, ᵃa = ā, ⁱy = ī και ᵘw = ū. Το μακρό ā που ακολουθεί το σύμφωνο hamzah μπορεί να εμφανίζεται ως ’alif maddah ή ελεύθερα ως hamzah που το ακολουθεί ένα ’alif.

Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τα φωνήεντα τοποθετημένα πάνω ή κάτω από ένα διακεκομμένο κύκλο σε αντικατάσταση ενός πρωτογενούς γράμματος συμφώνου ή ενός σημαδιού shaddah. Για λόγους σαφήνειας στον πίνακα, τα πρωτογενή γράμματα στα αριστερά χρησιμοποιούνται για να χαρακτηρίσουν τα μακρά φωνήεντα που εμφανίζονται μόνο στην απομονωμένη μορφή τους. Παρακαλώ σημειώστε ότι κατά το πλείστον συμφώνων στη σύνδεση από αριστερά με τα ’alif, wāw και yā’, γραμμένα στη συνέχεια με μεσαία ή την τελική τους μορφή. Επιπλέον, το γράμμα yā’ στην τελευταία γραμμή μπορεί να συνδεθεί με το γράμμα στα αριστερά του, και στη συνέχεια χρησιμοποιεί ένα μεσαίο ή την αρχική του μορφή. Χρησιμοποιήστε τον πίνακα των πρωτογενών γραμμάτων για να δείτε την πραγματική τους χάραξη και την ένταξή τους σε τύπους.

Επιπρόσθετα, όταν μεταγράφονται ονόματα και δάνειες λέξεις, οι αραβόφωνοι γράφουν όλα τα φωνήεντα ως μακρά (ā με ا ’alif, ē και ī με ي ya’, και ō και ū με و wāw), προσεγγίζοντας την έννοια του πλήρους αλφαβήτου.

Στα αραβικά κείμενα υπάρχουν δύο βασικά είδη αριθμητικών συμβόλων: τα δυτικά αραβικά και τα ανατολικά αραβικά. Στο μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Βόρειας Αφρικής, χρησιμοποιούνται τα συνήθη δυτικά αριθμητικά. Όπως και στα δυτικά αραβικά αριθμητικά σύμβολα, έτσι και τα ανατολικά οι μονάδες τοποθετούνται στο άκρο δεξιά και οι υψηλότερες αξίες προς τα αριστερά.

Γράμματα ως αριθμητικά σύμβολα

Επιπρόσθετα, τα γράμματα του αλφαβήτου μπορούν να χρησιμοποιηθούν και αυτά ως αριθμητικά σύμβολα. Η χρήση αυτή βασίζεται στην αλφαβητική σειρά ’abjadī. Έτσι, أ ’alif είναι το 1, ب bā’ είναι το 2, ج jīm είναι το 3, κ.ο.κ. μέχρι το ي yā’ = 10, ك kāf = 20, ل lām = 30, …, ر rā’ = 200, …, غ ghayn = 1.000.