Amasmurdo
Tiu artikolo temas pri individuoj kiuj mortigis plurajn viktimojn.
Por politika amasmurdo, vidu genocidon kaj democidon. Ankaŭ ne konfuziĝo kun Masakro.
Amasmurdo estas murdago en kiu persono aŭ homoj mortigas plurajn homojn, kutime samtempe aŭ en tre mallonga tempodaŭro kaj en proksima geografia proksimeco [1]. La FBI, la Federacia Buroo de Enketado, difinas amasmurdon kiel la mortigon de tri aŭ pli da homoj en unu okazaĵo sen iu "malvarmigperiodo" inter la murdoj [2][3][4].
La termino amasmurdo kutime rilatas al senrilata-sendependa okazaĵo, do reĝimo kiu rutine murdas civilulojn ne estus akuzita je amasmurdo. Se la sama reĝimo mortigis multajn homojn en unu okazaĵo, ĝi estus konsiderita amasmurdo
Multaj agoj implikantaj amasmurdon ofte finiĝas kun tiuj respondecaj por la ago mortanta pro memmortigo aŭ estante mortigitaj fare de la polico [5].
Male al seriaj murdistoj, la amasmurdisto kutime mortigas siajn viktimojn en subita eksplodo de perforto en publika loko, ne malofte finiĝante en memmortigo. Ekzemploj estas suicidbombistoj kaj lernejaj masakroj kiam homoj rapidis en lernejojn kaj pafis aŭ ponardis instruistojn kaj studentojn. Sed ankaŭ tiuj, kiuj murdas sian familion kaj finas la agon forprenante sian propran vivon, tiel nomatan plilongigitan memmortigon, devus povi esti nomitaj amasmurdistoj. Amasmurdo ankaŭ estas konata kiam virinoj en postnaska psikozo mortigas kaj la novnaskiton kaj ĝiajn gefratojn kun la intenco protekti la infanojn kontraŭ iu minaco eneca en la psikozo. En krimmedicino, amasmurdo estas kutime difinita kiel pli ol 3 homoj estas murditaj samtempe, ne kalkulante la kriminton. En la angla ekzistas ankaŭ la esprimo "spree killer", kiu rilatas al amasmurdistoj kiuj faras plurajn murdojn en pli ol unu loko en mallonga tempodaŭro.
Kelkfoje la vorto estas uzata en figura signifo por diktatoroj, kiuj kaŭzis la morton de multaj homoj, eĉ se ili mem ne faris la agon. La koncepto de genocido estas rememoriga pri amasmurdo en sia enhavo, sed estas ĝenerale konsiderita malhavi la patologian staton de konfuzo kiu ĉeestas kutime en amasmurdo en la signifo uzita en ĝeneralaj laŭleĝaj kaj medicinaj kuntekstoj. La adoleskantoj kiuj faris amasmurdojn en siaj lernejoj, ankaŭ ne estis trafitaj per psikozo aŭ akuta konfuzo lige kun la krimoj, sed ĝenerale pruviĝis havi gravan personecmalsanon de psikosocia naturo.
Ofte, kazoj de amasmurdo estas traktataj kiel masakroj kaj inverse, sen distingi inter la terminoj. Ne ekzistas objektiva difino de kio konsistigas "masakron". Diversaj internaciaj organizaĵoj proponis oficialan difinon de la esprimo krimoj kontraŭ la homaro, kiu tamen inkluzivus kazojn de persekuto aŭ misuzo kiuj ne kaŭzas morton. Aliflanke, "masakro" ne estas nepre "krimo kontraŭ la homaro". Aliaj similaj terminoj inkluzivas militkrimon, pogromon, amasmortigon, kaj eksterjuĝan mortigon.
Ekster kriminologio, la esprimo estas uzita en politika scienco kaj ankaŭ ordinarlingve por okazaĵoj en kiuj tre grandaj nombroj da homoj estis intencite mortigitaj, precipe en saĝe motivigitaj amasmortigoj per ŝtatperforto aŭ teroraj atakoj.
La plej grandaj masakroj kaj amasmurdoj en la historio estis la provoj detrui tutajn loĝantargrupojn aŭ komunumojn de homoj, kutime surbaze de ilia etna aŭ religia aparteneco - kelkaj el tiuj amasmurdoj estas konsiderataj genocido kaj aliaj krimoj kontraŭ la homeco, sed ofte tiaj krimoj kondukis al malmultaj kondamnoj aŭ eĉ neniuj kondamnoj. Ekzemple, la holokaŭsto estas referita kiel fakorganizita amasmurdo kaj Adolf Eichmann estas konsiderita unu el la centraj gvidantoj en la organizo de la amasmurdo.
Funkciagintoj
Amasmurdo povas esti farita de individuoj agantaj memvole aŭ de agentoj en teroristaj organizaĵoj aŭ diversaj sektoj . Amasmurdo povas esti farita de individuoj aŭ organizaĵoj, dum diboĉa mortigo de unu aŭ du homoj. Amasmurdistoj devias de seriaj murdistoj, kiuj mortigas en du aŭ pli da lokoj preskaŭ sen paŭzo en tempo inter murdoj kaj ne estas difinitaj per la nombro da viktimoj, kaj seriaj murdistoj, kiuj povas mortigi homojn dum longaj tempodaŭroj.
Ofte, la murdintoj ofte faras sinmortigon, kaj tio malhelpas precizan spuradon de la rektaj kialoj kaj mensa stato kiuj instigis ilin agi tiel kiel ili faris. Kaptitaj amasmurdistoj foje asertis ke ili ne klare memoras la okazaĵon.
Individuoj
Amasmurdistoj povas fali en plurajn malsamajn kategoriojn aŭ specojn de murdo, inkluzive de murdo ene de la familio, murdo de kunlaborantoj, murdo de studentoj aŭ murdo de hazardaj nekonatoj. Iliaj motivoj por murdo varias [6], kvankam elstaraj inter ili estas ŝajne venĝo kaj "kronika frustriĝo ". [7] Aliaj motivoj inkluzivas la bezonon de atento kaj famo [8]. Kazoj de amaspafadoj daŭre pliiĝas [9]. Studo de 2018 asertas, ke almenaŭ triono de tiaj kazoj estas faritaj de homoj kun severaj mensaj malordoj, kiuj ne ricevis taŭgan traktadon [10]. Preter tio, multaj amasmurdistoj suferas de tendeco al sinmortigo (suicida ideiĝo), kaj agas en maniero kiu similas "koleran sinmortigon" [11][12].
. Ĉi tio indikas, ke malhelpi sinmortigon ankaŭ povas malhelpi kazojn de murdo kaj amaspafadoj. Aliaj fakuloj, tamen, atentigas, ke mensa sano estas nur unu el multaj riskfaktoroj por atenti [13].
Teroristoj kiel solaj lupoj
Iuj el la individuoj, kiuj faras amasmurdon, estas teroristoj de la tipo nomata "solaj lupoj", agantaj el ideologio, sed farantaj la ago sole, ekster la kadro de terorisma movado aŭ organizaĵo kaj sen ricevi helpon aŭ materialojn de iu ajn grupo.
Terorismaj organizaĵoj
Multaj teroristaj organizaĵoj uzas la taktikon mortigi multajn viktimojn por atingi siajn politikajn celojn (terorismaj atencoj). Tiaj okazaĵoj inkluzivas, ekzemple, la masakron de la studentoj en Peshawar (en) kaj la Atencoj de la 11-a de septembro 2001. Kadre de la surpriza atako kontraŭ Israelo, teroristoj de la terorisma organizaĵo Hamas faris amasmurdon en granda nombro da kibucoj kaj moŝavoj, la plej granda el kiuj estis ĉe la naturfestivalo proksime de Ra'im, kiu estas konsiderata la plej granda terorista atako en la historio de Israelo.
Sektoj
Certaj sektoj, precipe religiaj sektoj, faris kelkajn amasmurdojn, precipe de la tipo de Murdo-suicido. Tiaj okazaĵoj inkluzivas, ekzemple, la sekton " La Movado por la Restarigo de la Dek Ordonoj de Dio " aŭ la sekton " Pordego al Ĉielo ".
Uzu ekster kriminologio
Ekster kriminologio, politike motivitaj amasmortigoj estis regule referitaj kiel amasmurdo, kiel ekzemple la Granda Teruro sub Stalin, la masakroj de ĉirkaŭ duonmiliono da komunistoj en Indonezio de 1965 ĝis 1966, la la Ruĝaj Kmeroj -masakroj sub Pol Pot de 1975 ĝis 1979. en Kamboĝo aŭ la politikaj murdoj sub Mao dum la Kultura Revolucio en la Ĉina Popola Respubliko de 1966 ĝis 1976.
Individuaj agoj de murdo dum genocido ankaŭ estis ofte priskribitaj kiel amasmurdo. Koncerne la holokaŭston kaj Porajmos en ĝia tuteco kaj dimensio, la esprimo amasekstermado estis elpensita; historiistoj poste nomis la industriigitajn naziajn mortigejojn ekstermkoncentrejojn .
Kelkaj famaj amasmurdistoj
Usonaj amasmurdistoj
- Adamo Lanza
- Andreo Kehoe
- Brenda Ann Spencer
- Charles Whitman
- Eric Harris kaj Dylan Klebold
- James Eagan Holmes
- John Linley Frazier
- Rikardo Speck
- Ronald DeFeo, Jr.
- Timothy McVeigh
- Todd Kohlhepp
Aŭstraliaj amasmurdistoj
- Martin Bryant
- Wade John Frankum
Britaj amasmurdistoj
- Tomaso Hamilton
Finnaj amasmurdistoj
- Matti Juhani Sarri
- Pekka-Eric Auvinen
Kanadaj amasmurdistoj
- Marc Lepine
Kroataj amasmurdistoj
- Petar Brzica
Norvegaj amasmurdistoj
- Anders Behring Breivik
Svedaj amasmurdistoj
- Gunnar Bengtsson
- Mattias Flink
- Tore Hedin
- John Filip Nordlund
- Anton Lundin Pettersson
- Tommy Zethraeus
Sudkoreaj amasmurdistoj
- Seung-Hui Cho
Germanaj amasmurdistoj
- Robert Steinhäuser
- Tim Kretschmer
Referencoj
Vidu ankaŭ
- Amasa pafado
- Masakro
- Murdo-suicido
- seria murdisto
- Krimo kontraŭ la homaro
- Suicida atako
- terorismo
- militkrimo
Eksteraj ligiloj
- Kio faras Amasan Murdinton?
- Amasa Murdo: Vojo de Malgranda Persono al Senmorteco
- Interaktiva mapo de amasaj pafadoj
- Enreta Encyclopedio de Amasa Perforto
- La veraj kaŭzoj de amasa murdo de James Alan Fox. Boston.com, la 16a de januaro, 2011.