Terorismo
Terorismo (el teroro, siavice el la latina terror "teruro") estas ĉia formo de timigo de la loĝantaro kun politikaj celoj, ekzemple per brulbotela aŭ bomba detruado de ejoj aŭ objektoj, aŭ per sendistinga mortigo de senkulpaj unuopuloj aŭ grupoj da personoj.
Oftaj difinoj de terorismo rilatas nur al tiuj perfortaj agoj (ĉu faktaj aŭ minacaj) kiuj estas intencitaj krei timon (teruro); estas elfaritaj por religia, politika, aŭ ideologia celo; kaj konscie celas aŭ ignoras la sekurecon de nebatalantoj (ekz., neŭtrala armea personaro aŭ civiluloj). Alia ofta difino estas politika, ideologia aŭ religia perforto fare de ne-ŝtataj agantoj. Kelkaj difinoj nun inkludas agojn de kontraŭleĝa perforto kaj milito. La uzado de similaj taktikoj fare de krimaj organizoj por protekta mafiado aŭ por devigi kodon de silento estas kutime ne etikedita terorismo, kvankam tiuj samaj agadoj povas esti etikeditaj terorismo kiam farite fare de konscie politika grupo. Uzokutimo de la esprimo ankaŭ estis kritikita pro sia ofta nepravigebla egaligado kun islamismo aŭ ĝihadismo, ignorante ne-islamajn organizojn aŭ individuojn.[1][2]
En la internacia komunumo, terorismo havas neniun laŭleĝe devigan, punjuran difinon.[3][4]
La vorto "terorismo" estas politike kaj emocie ŝargita,[5] kaj tio tre kunmetas la malfacilecon de disponigado de preciza difino. Studo pri politika terorismo ekzamenanta pli ol 100 difinojn de "terorismo" trovis 22 apartajn difinajn elementojn (ekz. perforto, forto, timo, minaco, viktim-cela diferencigo).[6][7] En kelkaj kazoj, la sama grupo povas esti priskribita kiel "liberecbatalantoj" fare de siaj subtenantoj kaj konsiderita kiel teroristoj fare de siaj kontraŭuloj.[8] La koncepto de terorismo povas esti kontestata kiel ĝi ofte estas utiligita fare de ŝtataj instancoj (kaj individuoj kun aliro al ŝtata subteno) por senjustigi politikajn aŭ aliajn kontraŭulojn,[9] kaj eble pravigas la propran uzon de armetrupo kontraŭ kontraŭuloj (tia fortouzo povas esti priskribita kiel "teroro" fare de kontraŭuloj de la ŝtato).[9][10] Samtempe, la malo povas okazi ankaŭ kiam ŝtatoj faras aŭ estas akuzitaj je farado de ŝtata terorismo.[11] La uzokutimo de la esprimo havas kontestatan historion, kaj individuoj kiel ekzemple ANC-gvidanto Nelson Mandela iam estis ankaŭ markita kiel teroristo.[12]
Terorismo estis trejnita per larĝa aro de politikaj organizoj por plenumi siajn celojn. Ĝi estis trejnita fare de kaj dekstrulaj kaj maldekstremaj partioj, naciismaj grupoj, religiemaj grupoj, revoluciuloj, kaj regantaj registaroj.[13] La simboleco de terorismo povas ekspluati homan timon por helpi realigi tiujn celojn.[14]
Difinoj
La vorto terorismo mem estas polemika vorto, ĉar la vorto havas multajn signifojn kiuj dependas de la kultura kaj religia alligiteco de la persono. Malsupre estas kelkaj difinoj de la vorto terorismo aŭ terorismo :
- Laŭ la Oksforda Konciza Vortaro pri Politiko, terorismo estas termino, kies preciza signifo ne estas interkonsentita, ĉar akademianoj kaj politikistoj diferencas pri ĝia difino, sed ĝenerale ĝi estas uzata por priskribi vivdanĝerajn metodojn uzatajn de politikaj grupoj kiuj sin mem nomumis. regi aŭ gvidi necentraligitajn grupojn en aparta lando .
- Unuiĝintaj Nacioj : Ne ekzistas difino de terorismo
- La difino de AP Schmid uzata de sociologoj, en kiu terorismo estas konsiderata ripetaj metodoj kiuj generas timon kaj angoron faritaj de individuoj sub la superrigardo de grupoj ene de ŝtato aŭ sub la superrigardo de la ŝtato mem. La celoj de la operacio estas kutime politikaj kaj malsamas de murdoj en tio, ke ili ne estas direktitaj al specifa persono, kaj la celoj estas elektitaj kun la celo sendi signalojn al la plej granda nombro da homoj kaj al la registaroj kiuj reprezentas ilin .
- Difino de Eŭropa Unio : Terorismo estas intenca agreso farita de individuoj aŭ grupoj kaj direktita kontraŭ unu aŭ pluraj landoj kun la celo fari premon al registaroj por ŝanĝi iliajn internaciajn, internajn kaj ekonomiajn politikojn [15].
- La difino de la Ligo de Nacioj de 1937: Terorismo estas krima ago direktita kontraŭ specifa registaro kun la celo krei staton de teruro en la koroj de homoj aŭ grupo de homoj loĝantaj en tiu lando.
- Difino de Usono : Ajna operacio kiu prezentas minacon al homa vivo kaj kiu malobservas la krimleĝojn de Usono aŭ de ajna ŝtato de Usono kaj okazis aŭ ene de la limoj de Usono aŭ ekster ĝi, celante usonajn interesojn, kaj la celo de la operacio estas timigi civilulojn kaj influi la registaron por ŝanĝi ĝian politikon. [16]
Historio
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Teroro (franca revolucio).
La termino terroriste, fakte kun la signifo de "teroristo", estis por la unua fojo uzita en 1794 fare de la franca filozofo François-Noël Babeuf, kiu denuncis la jakobenan reĝimon de Maximilien Robespierre kiel diktatoreca.[17][18] En la jaroj kiuj kondukis al tio kio estis konata kiel Regno de Teroro, La Brunsvika Manifesto minacis Parizon per "ekzempliga, neniam forgesebla revenĝo: la urbo estos submetita al milita puno kaj totala detruado" se la reĝan familion oni damaĝas, sed tio nur pliigis la deziron de la Revolucio aboli la monarkion.[19] La sintenoj de kelkaj verkistoj pri la Franca Revolucio iĝis malpli favoraj post la abolo de la franca monarkio en 1792. Dum la nomita Regno de Teroro, kiu startis en Julio 1793 kaj daŭris dek tri monatojn, Parizo estis regata per la Komitato por publika savado kiu kontrolis reĝimon de amasaj ekzekutoj kaj publikaj elpurigoj.[20]
Antaŭ la Franca Revolucio, jam antikvaj filozofoj verkis pri tiran-murdo, ĉar tiranion oni konsideris la plej granda politika minaco al la grek-romia civilizacio. Ankaŭ mezepokaj filozofoj estis simile okupitaj per la koncepto de tiranio, kvankam la analizo de kelkaj teologoj kiel Tomaso de Akvino markis distingon inter uzurpantoj, kiuj povus esti murditaj de iu ajn, kaj legitimitaj regantoj kiuj malbone uzis sian povon — tiuj lastaj, laŭ la Akvinano, povus esti punitaj nur de publika aŭtoritato. Johano de Salisbury estis la unua mezepoka kristana fakulo kiu defendis tiran-murdon.[21]
Laŭlonge de la jarcentoj
La plej malnova historie konata ondo da individua terorismo okazis, dum la okupacio de Palestino fare de la romianoj, la tielnomataj sikarioj, kiuj mortigis per ponardoj (latine sicarius) kaj romianoj kaj judojn, kiuj kunlaboris kun la okupaciantoj, cele devigi la ceterajn al rezistado kaj netrapasable distancigi la judan loĝantaron disde la romianoj. Estis itinero el la Persia Ordeno de Asasinoj tra kelkaj sektoroj de anarkiistoj en la 19-a jarcento.
La "Regno de Teroro" estas kutime konsiderata kiel afero de etimologio. La termino "terorismo" estis ĝenerale uzita por priskribi violenton faritan de neŝtataj agantoj pli ol registaran violenton ekde la terorisma anarkiisma movado de la 19-a jarcento.[19][22][23]
La regado de Johano Kalvino super Ĝenevo en la 16-a jarcento estis foje priskribita kiel "regno de teroro" pro la subpremado farita kontraŭ la religiaj opoziciantoj, tre ofte per ekzekutoj.[24][25][26] Tio estis tamen nur la sekvo de la persekuto kontraŭ herezuloj el la Mezepoko, la agado de la diversaj Inkvizicioj kaj la Religiaj militoj en Eŭropo, kiel sekvo de la Reformacio; ĉio kio rezultis fakte en etnaj purigoj kaj devigaj elmigradoj okazigitaj por la teroro al ideologiaj subpremadoj fare de la hegemoniaj povoj.
En Decembro 1795, Edmund Burke uzis la vorton "Terrorists" en priskribo de la nova franca registaro nomita 'Direktoraro'.[27]
En Januaro 1858, itala patrioto Felice Orsini lanĉis tri bombojn en klopodo por murdi la francan imperiestron Napoleono la 3-a.[28] Ok ĉeestantoj mortis kaj 142 estis vunditaj.[28] Tiu incidento ludis gravan rolon kiel inspiro por la disvolvigo do fruaj teroristaj grupoj.[28]
Eble la unua organizaĵo kiu uzis modernajn terorismajn teknikojn estis la Irlanda Respublika Frataro,[29] fondita en 1858 kiel revolucia irlanda naciisma grupo[30] kiu entreprenis atakoj en Anglio.[31] Tiu grupo iniciatis la nomitan Fenian dinamitkampanjon en 1881, unu el la unuaj modernaj terorkampanjoj.[32] Anstataŭ la pli fruaj formoj de terorismo bazitaj sur politika mortigado, tiu kampanjon jam uzis temporegatajn eksplodaĵojn kun la celo krei timon en la kerna koro de metropola Britio, por atingi sekvajn politikajn akirojn.[33]
.jpg)
Alia fama terorisma ondo okazis en Rusia Imperio dum la du lastaj generacioj de la carisma reĝimo. Tipa grupo Narodnaja Volja estis fondita en Rusio en 1878 keil revolucia anarkiisma grupo inspirita de Sergej Neĉajev kaj la teoriulo de la "propagando per agado" nome Carlo Pisacane.[34][35][36] Tiu grupo disvolvis ideojn — kiel "elektita murdocelo" de 'estroj de subpremado' — kiu estos la mejloŝtono de posta violento fare de malgrandaj neŝtataj grupoj, kaj ili estis konvinkitaj ke disvolvigantaj teknologioj de tiu epoko — kiel la invento de dinamito, kaj estis anarkiistaj grupoj kiuj faris ĝian disvastigitan uzadon[37]— ebligos ilin frapi rekte kaj kun diskriminacio.[38]
David C. Rapoport referencas al kvar ĉefaj ondoj de tutmonda terorismo: "Anarkiistoj, Kontraŭkoloniistoj, la Nova Maldekstro, kaj Religiuloj. La unua triopo finiĝis kaj daŭris ĉirkaŭ 40 jaroj; la kvara estas nun en sia tria jardeko."[39] Kurioze ankaŭ la unua triopo tute kongruas kun la luktado kontraŭ kapitalismo, dum siaflanke la kvara faktoro tute kongruas kun la restigado de la tradiciaj sistemoj.
La terminoj "terorismo" kaj "teroristo" atingis novan uzadon en la 1970-aj jaroj kiel rezulto de la Israel–Palestina konflikto (unu el la plej longdaŭraj konfliktoj en la mondo, ankoraŭ okazanta),[40] la Nordirlanda konflikto (kiu jam rezultis en repacigo),[41] la Eŭska konflikto (kiu finiĝis komence de la 21-a jarcento kiam ĝi devojiĝis al la demokratia politika agado),[42] kaj la agado de grupoj kiel la Rote Armee Fraktion.[43] Leila Khaled ekzemple estis priskribita kiel teroristo en numero de 1970 de la gazeto Life.[44] Oni publikigis nombrajn librojn pri terorismo, ĉefe eseoj pri politiko kaj historio, en la 1970-aj jaroj.[45]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Islamisma terorismo.La temo venis denove al la publika atento pro la atakoj en 1983 al soldataj kazernoj en Bejruto, kio okazigis centojn da mortoj, ĉefe de usonaj militistoj,[46] kaj denove post la Atencoj de la 11-a de septembro 2001[46][47][48] kaj la bombado en 2002 en Balio ĉefe kontraŭ okcidentaj turistoj.[46] La okazaĵoj de Bejrutoj sekvitaj de aliaj similaj kontraŭ usonaj interesoj en orienta Afriko estis gravaj okazoj de relative nova strategio de terorismaj atencoj, nome la memmortiga atako. Tiu strategio ebligis la teroristojn ampleksigi la plej direktan aliron al celoj, ĉar oni ne devis cerbumi pri la elirvojoj. La atencoj de la 11-a de septembro 2001 en Novjorko kaj aliaj similaj kiel tiuj de la Madridaj atakoj de la 11-a de marto 2004 kaj aliaj similaj en Eŭropo, kadre de la sekvoj de la okcidentaj intervenoj en Afganio, Irako, Sirio, Libio ktp., markis pli altan ŝtupon en la evoluo de terorismo, kiu jam ne tiom celis militistajn aŭ politikistajn atakatojn, sed normalulon, kio povis krei teroran panikon en la popoloj, kiuj iel subtenas la agadon de militistoj kaj politikistoj, krom havigi senton de revenĝo kaj plifortigo de la moralo de la tendaroj apogitaj de teroristoj.[49]
Diversaj formoj kaj diskuto
Diversepoke terorismo estis uzata fare de ŝtatoj, politikaj aŭ religiaj organizoj kaj de simplaj banditoj. Tre ofte terorismaj agoj okazas ŝilde de noblaj ideoj, kiel ekzemple en Alĝerio, Ĉeĉenio (Rusio), Irako kaj ne nur en unu el la du flankoj.
Al tio oni aldonu la t.n. ŝtatan terorismon, en diktaturoj (kiel la argentina kaj ĉilia juntoj), aŭ fare de unu ŝtato ne kontraŭ la armeo sed kontraŭ la civitanoj aŭ civiluloj de alia ŝtato (ekz. Israelo kontraŭ Palestino kaj Libano).
Pro ĉio ĉi, je internacia nivelo, oni ne sukcesis konsenti pri difino de "terorismo" akceptebla de ĉiuj.
La kriterioj varias laŭ la flankoj, epokoj kaj laŭ tio, kiu venkis. Dum la Dua mondmilito, la franca reĝimo de Vichy kaj la germanaj aŭtoritatoj nomis teroristoj la partianojn de Charles De Gaulle kaj de la Rezistado. Kontraste, post la venko de ĉi lastaj, oni nomis ilin herooj de la Rezistado, multaj ricevis ordenojn, kelkaj iĝis ministroj ktp.
Cetere, la uzo de la vorto "terorisma" por senkreditigi malamikojn aŭ plipezigi kondamnojn ne estas io nova. Ekzemple, la faman esperantiston Ernest Drezen, kiu kredis je la brila estonto danke al Esperanto kaj Komunismo, oni mortpafis en 1936 sub diversaj (kaj falsaj) akuzoj, interalie esti "teroristo". Nuntempa ekzemplo estas la kvalifiko "teroristoj", fare de la usona registaro, por homoj kiuj batalis kontraŭ la usona okupado en Irako.
Aliflanke, pluraj internacie serĉataj teroristoj, kiel ekz-e Luis Posada Carriles,[50] kiuj vivas libere en Usono, estas alte protektataj de la usona registaro, kiu rifuzas akuzi ilin pro terorismo, kvankam ne mankas pruvoj - inkluzive ilia propra konfeso - pri ilia teroristeco. Plej fama kontraŭdiro en la difino de terorismo estas la ŝanĝo de kvalifiko al Usama Ben Laden[51] kaj liaj talibanoj, kiuj unue estis trejnataj de Usono por batali kontraŭ la sovetia armeo en Afganio - tiam ili estis kvalifikitaj kiel batalantoj por la libereco, kaj post kiam ili faras la samajn agojn, sed kontraŭ Usono, ili estas nomataj teroristoj. Oni vidas, ke la difino de terorismo okazas, en politika kampo, plej ofte laŭ la aktualaj bezonoj de la difinanta instanco.
Tio kondukis al difino de sia strategio, post la atencoj de la 11-a de septembro 2001, de Usono, de la Eŭropa Unio kaj de la plej multaj landoj, kies unuaranga zorgo en internaciaj rilatoj estas partopreni en la tutmonda milito kontraŭ la terorismo organizata kaj kunordigata de Usono. Ankaŭ la milito kontraŭ Irako, en 2003, kaj la - en 2008 daŭra - okupado de tiu lando, fare de Usono kaj pluraj aliancaj landoj, okazis kun la preteksto de batalo kontraŭ la terorismo. Kritikantoj de tiu milito tamen asertas ke la vera motivo estis la regado de la tie riĉaj petrolfontoj, por certigi al Usono kaj ĝiaj aliancanoj facilan pretrol-proviziĝon.
Ŝtata terorismo
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Ŝtata terorismo.Ŝtata terorismo estas la neleĝaj, krimaj kaj do plej ofte sekretaj faroj de ŝtato aŭ registaro, kutime kun la preteksto kontraŭbatali terorismon. Paradokse, kun tia preteksto oni sentas sin rajtigita uzi ĉiajn terorismajn metodojn kaj rimedojn: murdojn, bombojn, malaperigojn... La samajn, kiujn ili mem kondamnas, se uzitaj de "neŝtataj" teroristoj.
Simile, ĉiu ajn civitano povas esti celo de tiaj atakoj: de intelektulo ĝis simpatianto de la opozicio. La historio abundas je ekzemploj, kiel la ruinigado de Palatinato; la jamaj (kaj nunaj) aktivadoj de CIA, KGB, Mossad kaj aliaj spionaj organizoj; la faligo de demokratiaj reĝimoj en Ĉilio ktp. Aliflanke, oni povas ankaŭ opinii terorismaj ŝtatojn kiel Rusio (en Ĉeĉenio) kaj Usono (iam en Vjetnamio, nun Afganio aŭ Irako), kies armeoj respektas nenian homan rajton ŝilde de same belaj pretekstoj ("demokratio", "stabileco" ktp).
Kazoj de terorismo
.JPG)
- Malaperigitoj dum la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj en Argentino
- Masakro de Bolonjo la 2-an de aŭgusto 1980
- Atenco kontraŭ la AMIA en Bonaero, en la 18-a de julio de 1994
- Bombaj atencoj kontraŭ loĝejoj en Rusio en 1999
- Atencoj de la 11-a de septembro 2001
- Madridaj atakoj de la 11-a de marto 2004
- Terorisma atako en Beslano en septembro 2004
- Teroristaj atakoj de Londono en julio 2005
- Eksplodoj de la Bostona maratono 2013
Organizoj
Matricoj
La kaŭzoj originantaj terorismon estas objektoj de diversaj sciencoj kaj de vastega literaturo. El kiuj dedukteblas ke, krom ideologia fanatismo, multe influas la sociaj, politikaj kaj ekonomiaj kondiĉoj. Interesa vidpunkto troviĝas en la verkoj kaj deklaracioj de papo Ratzinger, laŭ kiu: "la kaŭzoj de terorismo ne estas nure "politikaj kaj sociaj, sed ankaŭ kulturaj, religiaj kaj ideologiaj". La religiaj praviĝoj, konsciaj kaj ne konsciaj, "kontraŭreligias ĉar la vera naturo de religio estas ĝuste taksata kaj sentita kiel pacfonto. Ĝi povas kaj devas fariĝi fortpunkto por la solvo de la problemo prefere ol la problemo: ĝi, fakte, antaŭenpuŝas la homan engaĝiĝon kaj la respekton de la alies dignecon, por la komuna bono de ĉiuj... La Sankta Seĝo pretas apogi iniciatojn enkuraĝigantajn la Dikredantojn al la agado por paco".
Kontraŭterorismo
Kontraŭterorismo estas iniciatoj, proceduroj kaj strategioj, kiujn registaroj, militfortoj kaj aliaj grupoj uzas por batali tion, kion ili kredas esti terorismo.
Referencoj
Vidu ankaŭ
- Ŝtata terorismo
- Krimoj kontraŭ la homaro
- Loretta Napoleoni spertulo pri la financado de terorismo
- atombombo - bomb-aŭto - bombhomo - brulbotelo - CIA - ETA - IRA - KGB - ŝtata terorismo, Ilich Ramirez Sánchez
Eksteraj ligiloj
- Jacques Derrida en dialogo pri terorismo (Jacques Derrida en Le Monde diplomatique)
- Recognizing Armed Criminals[rompita ligilo]
- Artikoloj pri terorismo esperante
- En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Terrorism en la angla Vikipedio.
