Estado do Iucatán

O Iucatán^[1] (en castelán: Yucatán; oficialmente Estado Libre y Soberano de Yucatán; en maia iucateco: Xóot' Noj Lu'umil Yúukatan) é un dos 31 estados de México, que xunto con Cidade de México, conforman as 32 entidades federais de México. A súa capital é Mérida e ten 106 concellos. Atópase no norte da península do Iucatán, facendo límite cos estados mexicanos de Campeche ao suroeste; e Quintana Roo ao sueste, o cal foi, até inicios do século XX, parte do estado do Iucatán. Ao norte ten o golfo de México.

Estado do Iucatán

Yucatán (es)
Bandeira Brasón
Localización
21°00′N 89°36′O / 21, -89.689°36′O / 21, -89.6
Estado	México
Capital	Mérida
Contén a división administrativa	Abalá (pt) Acanceh (pt) Akil (pt) ../... 33+
Poboación
Poboación	2.320.898 (2020) (58,59 hab./km²)
Lingua usada	língua de sinais mexicana (pt) Lingua maia iucateca línguas gestuais maias (pt)
Xeografía
Superficie	39.612 km²
Altitude	30 m
Comparte fronteira con	Estado de Campeche Quintana Roo
Creación	1823
Organización política
• Gobernador	Mauricio Vila Dosal
Órgano lexislativo	Congreso do Iucatán Circunscrición: 15, (Escano: 25)
Identificador descritivo
Código postal	97
Fuso horario	UTC−06:00
ISO 3166-2	MX-YUC
Páxina web	yucatan.gob.mx

Antes da chegada dos conquistadores españois á península do Iucatán, o nome da rexión era Mayab.^[2] Na lingua maia, "ma' ya'ab" tradúcese como "uns poucos". Foi unha rexión moi importante da civilización maia, onde chegou ó seu máximo esplendor, e onde se fundaron as cidades de Chichén Itzá, Izamal, Motul, Mayapan, Ek' Balam e Ichcaanzihóo (tamén chamada T'ho), no presente Mérida.^[3]

Logo da conquista do Iucatán, a península foi unha única entidade política e administrativa, a Capitanía Xeneral do Iucatán. Despois da inpendencia e a ruptura do Imperio Mexicano en 1823, proclamouse a primeira República do Iucatán, que despois se anexionou voluntariamente á República Federal dos Estados Unidos Mexicanos o 21 de decembro de 1823.^[4] O 16 de marzo de 1841, como resultado dun conflito político e cultural co pacto federal, o Iucatán declarou a súa independencia de México, formando a segunda República do Iucatán. Posteriormente, o 14 de xullo de 1848, o Iucatán foi forzado a unirse de novo a México. En 1858, a mediados da guerra de castas, o estado do Iucatán foi dividido por primeira vez, estabelecéndose Campeche como un estado separado (oficialmente en 1863). Durante o Porfiriato, en 1902, o estado do Iucatán foi dividido de novo para formar o territorio federal que se convertería no estado actual de Quintana Roo.^[5]

No 2010, o Iucatán foi considerado o estado máis seguro de México^[6][7] e Mérida foi recoñecida como Cidade da Paz en 2011.^[8][9]