Xosé Neira Vilas

Infancia

Xosé Santiago foi o fillo máis vello de Xosé Neira Silva e Manuela Vilas Arteaga, labregos que tiveron en total sete rapaces (Xosé, María, Xesús, Mercedes, Santiago, Manuel e Carme). O pai estivo na Arxentina seis meses xestionando o cobro dunha herdanza. Cos cartos que trouxo fixo unha casa e a familia trasladouse da do Romano, onde nacera Xosé e os irmáns máis vellos, á nova, onde a familia seguiu medrando. O mozo Xosé complementou a súa escasa formación primaria nunha pasantía de Camanzo, estudou comercio por correspondencia e, con dezaseis anos de idade, traballou de contable nun serradoiro.^[2]

Na Arxentina

En xaneiro de 1949 emigrou a América, inicialmente á Arxentina, exercendo traballos diversos de tipo comercial, sempre en calidade de asalariado. Alí publicou os seus primeiros traballos na prensa galega da emigración, como Opinión Gallega. Entrou en contacto con galeguistas como Luís Seoane, Rafael Dieste, Ramón Suárez Picallo, Lorenzo Varela, Ramón de Valenzuela, Emilio Pita ou Alberto Vilanova. Integrou o grupo de teatro galego que dirixía Ricardo Flores Pérez. Estendeu a súa colaboración xornalística a publicacións de Uruguai e México.

En 1953, con outros mozos e mozas emigrantes, fundou as Mocedades Galeguistas, grupo político nacionalista xuvenil, das que foi secretario xeral e participou no proxecto do seu boletín Adiante (1954), publicado integramente en galego, do que saíron poucos números.^[3] Foi Secretario da Comisión Organizadora do histórico Congreso da Emigración Galega (1956).^[4] O 21 de febreiro de 1957 casou coa cubana de pais celanoveses Anisia Miranda Fernández, que se trasladara a Buenos Aires en 1953 e estudou xornalismo con Xosé. Nunca tiveron fillos. Vivindo nunha casa da rúa Asunción, en xullo dese mesmo ano, e por consello de Francisco Fernández del Riego, fundaron xuntos Follas Novas, unha modesta editorial e importante distribuidora en América de libros en galego^[5] na que, despois de dez anos na capital arxentina e de reunir os poemas que foran aparecendo en distintos xornais e revistas, publica o seu propio primeiro libro: Dende lonxe (1960). Daquela traballaba nunha empresa de importación de madeiras, facía as xestións bancarias e cando remataba metíase no café La Vieja Viena, do barrio porteño de Villa Urquiza, a escribir. De aí, en tres meses, saíu o seu segundo libro, primeiro en prosa, Memorias dun neno labrego (1961).

Neste tempo usou os pseudónimos Xosé Ulla e P. Neirando.^[6]

En Cuba

En 1961 o matrimonio marchou para Cuba, permanecendo trinta e un anos no Caribe, onde escribiu a maior parte da súa obra literaria. Na illa traballou a prol da revolución.^[7] Alí fundou a Sección Galega do Instituto de Literatura e Lingüística, que dirixiu durante vinte e dous anos. Desempeñou diversos traballos na administración, no Ministerio de Industria Básica (MINBAS), tendo ao seu cargo a división "Organismos internacionales y convenios de colaboración científica y técnica". Colaborou na prensa de dentro e fóra, como Nova Galicia, e exerceu durante seis anos (1983-1989) a xefatura de redacción da revista infantil Zunzún.^[8] Dende 1972 a parella fixo unha ducia de viaxes a Galicia.

A volta definitiva a Galicia

Xa xubilados, regresaron definitivamente a Galicia en 1992 para viviren en Gres. Alí continuaron co labor cultural e xornalístico e dirixiron a Fundación Xosé Neira Vilas, constituída en maio de 1993. Foi catalogada oficialmente como de interese cultural^[9] e de interese galego,^[10] co obxecto de promover e divulga-la cultura galega nos seus máis diversos aspectos, en tódalas facetas da cultura universal que incidan no patrimonio cultural de Galicia. A fundación ten a súa sede na Casa do Romano, que alberga un museo etnográfico e unha biblioteca pública de 8 500 volumes^[11] . A FXNV convoca bianual e alternativamente o Premio Arume de poesía e o Premio Estornela de teatro para nenos.

Neira Vilas escribiu as series "Memoria da emigración" e "Crónicas galegas de América", aparecidas inicialmente en Faro de Vigo (os domingos de 1992 a 1995) e despois en El Correo Gallego (1995-1999). Neste mesmo xornal, fixo a columna dominical "Arredor do mundo" e "O sarillo do tempo" e, máis adiante, puntualmente, artigos culturais en Galicia Hoxe.^[12]

Ingresou como membro numerario da Real Academia Galega no ano 2001, a proposta de Xesús Alonso Montero, Antón Santamarina e Francisco Fernández Rei,^[13] pronunciando o discurso A cultura galega en Buenos Aires: 1950-1960, respondido por Alonso Montero.^[14] Tralo seu pasamento a súa cadeira foi ocupada en xaneiro de 2017 por Marilar Aleixandre.

Anisia Miranda finou o 22 de outubro de 2009. O de Gres faleceu na súa cama na súa casa de Vila de Cruces o 27 de novembro de 2015 ós 87 anos de idade.^[15]

A súa obra Memorias dun neno labrego é o libro máis lido da historia da literatura galega^[16] con máis de 700 000 exemplares vendidos.^[17][18] Tanto esta coma outras obras posteriores reflicten o mundo rural e a emigración. Entre as novelas que reflicten o mundo rural hai que distinguir entre as de protagonista infantil e adulto. As de protagonista infantil, forman o chamado "ciclo do neno" e son: Memorias dun neno labrego (1961), Cartas a Lelo (1971) e Aqueles anos do Moncho (1977). Entre as que reflicten o agro galego dende a perspectiva adulta e recrean toda a súa crueza: Xente no rodicio (1965),^[19] A muller de ferro (1969)^[a] e Querido Tomás (1980). Un pouco diferentes, aínda permanecendo un substrato rural, son as obras Lar (1973), Nai (1980) e Pan (1986). O mundo da emigración aparece en Camiño bretemoso (1967), na colección de contos Historias de emigrantes (1968), en Remuíño de sombras (1972) e en Tempo novo (1987).

Neira Vilas escribiu tamén libros para nenos, entre os que destacan Espantallo amigo (1971), O cabaliño de buxo (1971), A marela Taravela (1976), Contos vellos pra rapaces novos (trad., 1983) e Chegan forasteiros (1992). En colaboración coa súa muller, Anisia Miranda, publicou un libro de cancións e poemas titulado Cantarelas e contos prá xente miúda (1975).

Narrativa

• Memorias dun neno labrego (1961). Buenos Aires: Edicións Follas Novas. Foi traducido a multitude de idiomas.^[20] Galaxia: Biblioteca Neira Vilas, 2016, 148 páxs. ISBN 978-84-9865-343-4. Galaxia: Edición conmemorativa dos 50 anos da publicación deste libro, ilustrada polo debuxante Xaquín Marín, 2016, 100 páxs. ISBN 978-84-9865-346-5.
• Xente no rodicio (1965). Vigo: Galaxia. Con prólogo de Salvador Lorenzana.^[b] Foi traducida ao castelán.^[21] Nova edición en 2012 na Biblioteca Neira Vilas, con debuxos de Xohán Ledo, ISBN 978-84-9865-437-0.
• Camiño bretemoso (1967). Foi traducido ao castelán.^[22] Ed. en 2022, Biblioteca Neira Vilas, 144 páxs. ISBN 978-84-9151-751-1. Un vello emigrante vai facendo reconto do seu traxecto vital perante un interlocutor que non intervén mais serve para darlle ao monólogo máis vivacidade e dramatismo.
• Historias de emigrantes (1968). Patronato da Cultura Galega de Montevideo. Foi traducida ao castelán.^[23]
• A muller de ferro (1969). Vigo: Galaxia.^[a] Oito dos relatos foron traducidos ao castelán co título de En la extraña ciudad: cuentos y recuentos.^[24] Ed. en 2022, Biblioteca Neira Vilas, 152 páxs. ISBN 978-84-9151-846-4.
• Remuíño de sombras (1973). Vigo: Edicións Castrelos, Colección Pombal.^[25] Foi traducido ao castelán.^[26] Galaxia: Ed. en 2022, Biblioteca Neira Vilas, 126 páxs., ISBN 978-84-9151-752-8.
• Lar (1973) Madrid: Akal, Colección Arealonga. 94 paxs. ISBN 9788473390279.
• Aqueles anos do Moncho (1977). Madrid: Akal, Colección Arealonga. Foi traducida ao castelán.^[27] En Galaxia, Biblioteca Neira Vilas: 2016, ISBN 978-84-9865-622-0. Transcorre nunha aldea galega durante os anos da Guerra Civil. Todo xira arredor da existencia dun neno duns nove anos, cheo de curiosidade mais ao que lle custa entender o que acontece.
• O ciclo do neno (1978).^[c] Madrid: Akal, Colección Arealonga. 336 páxs. ISBN 9788476002575.
• Nai (1980). Madrid: Akal, Colección Arealonga. 88 páxs. ISBN 9788473395120. As lembranzas da sua nenez ordenados ao redor da figura materna, verdadeira protagonista que enche as páxinas do libro.

Estatuas a Balbino, protagonista de Memorias dun neno labrego, en Lalín e Vigo.

• Querido Tomás (1980).^[28] Sada: Ediciós do Castro. Foi traducida ao castelán.^[29] En Galaxia, Biblioteca Neira Vilas: 2011, 140 páxs. ISBN 978-84-9865-394-6.
• Encrucilladas (1981).^[d] Vigo: Galaxia. ISBN 9788471543431.
• Pan (1986). Vigo: Galaxia. 164 páxs. ISBN 978-84-7154-551-0.
• Tempo novo (1987). Sada: Ediciós do Castro. Galaxia: Ed. en 2022, Biblioteca Neira Vilas, 162 páxs. ISBN 978-84-9151-803-7. Ambienta os seus relatos no período de cambio que se opera en Cuba tras a Revolución de 1953, onde nos achega o desarraigamento dos galegos e as súas esperanzas nos cambios sociais.
• Papeis, As toupas e O home dos ferranchos (1992). Contos do Castromil.
• Charamuscas (1993). Vigo: Galaxia. Inclúe Lar, Nai e Pan. 184 páxs. ISBN 9788471548795.
• Contos de tres mundos (1995). Vigo: Edicións Xerais de Galicia, Col. Biblioteca das Letras Galegas. 232 páxs. ISBN 9788475079127. Edición e prólogo de Xosé Manuel Enríquez. Textos escollidos de: Xente no rodicio, A muller de ferro, Historias de emigrantes, Tempo novo, Pan.
• O home de pau (1999). Vigo: Xerais. Ilustracións de Siro López.^[e] 176 páxs. ISBN 9788483026571. ^[30]
• Relatos mariñeiros (2003). Vigo: Xerais. Ilustracións de Xaquín Marín. 128 páxs. ISBN 978-84-8302-933-6. Unha vintena de narracións curtas inspiradas na comunidade de pescadores galegos das Mariñas, asentados na Habana durante os anos trinta, corenta e cincuenta do século XX.^[31]
• A fuxida de Manuel (2007). Pío García Edicións. Asociación de Funcionarios para a Normalización Lingüística. Prólogo de Xaquín Monteagudo.^[32]
• Esperando o leiteiro (2012). Vigo: Galaxia, Biblioteca Neira Vilas. 112 páxs. ISBN 978-84-9865-421-9. Un monólogo sen pausas no que narra a vida dun mozo campesiño mentres agarda para iniciar a viaxe que, a mediados do século XX, o ha levar da súa aldea a Buenos Aires.
• Lar. Nai. Pan (2014). Vigo: Galaxia, Biblioteca Neira Vilas. 224 páxs. ISBN 978-84-9865-568-1.
• Romaría de historias (2015). Vigo: Galaxia, Biblioteca Neira Vilas. 152 páxs. ISBN 978-84-9865-644-2. Novela ambientada na aldea galega.
• Os papeis do vello mariñeiro (2017). (póstuma). Edicións Bolanda. Máis de sesenta historias de mariños da mercante.^[33] 88 páxs. ISBN 978-8469737033.
• Co pai (2019). Vigo: Galaxia, Biblioteca Neira Vilas.^[34] 92 páxs. ISBN 978-84-9151-350-6. As vivencias co seu pai. As experiencias dos dous xuntos, en común, en compaña nos labores, traballos e problemas domésticos (póstuma, inéditos).

Literatura infanto-xuvenil

• O cabaliño de buxo (1971). Sada: Ediciós do Castro.
• Cartas a Lelo (1971). Sada: Ediciós do Castro. En 2011: Galaxia, Biblioteca Neira Vilas. 128 páxs. ISBN 978-84-9865-344-1.
• Espantallo amigo (1971). Sada: Ediciós do Castro. Foi traducido ao castelán en dúas ocasións, ao ucraíno, ao catalán, ao inglés e ao éuscaro.^[35] En Galaxia, Col. Árbore: 2010, 96 páxs. ISBN 978-84-8288-903-0.
• A marela Taravela (1976). Edicións Celta. 2ª edición en 1989, en Galaxia e en 2004: ISBN 978-84-8288-760-9.
• Contos vellos pra rapaces novos (1983).^[f] Sada: Ediciós do Castro.
• De cando o Suso foi carteiro (1988). Sada: Ediciós do Castro. Galaxia, Col. Árbore: Ed. en 2021, Ilustracións de Kristina Sabaite, 80 páxs., ISBN 978-84-9151-753-5.
• Chegan forasteiros (1992). Sada: Ediciós do Castro. ISBN 978-84-7492-625-5. Edición en Galaxia (2023), 96 páxs., ilustracións de Vizoso. ISBN 978-84-1176-046-1.
• O xardín de Irene (2015). Edicións Embora. Ilustrado por Leandro Lamas. ISBN 9788492644957. Poesía infantil.
• Quique na aldea (2016). Edicións Bolanda. 32 páxs. ISBN 978-84-617-5582-0.^[36]

Poesía

• Dende lonxe (1960). Buenos Aires: Follas Novas.
• Inquedo latexar (1969). Lugo: Xistral. ISBN 978-84-85271-10-8.
• Poesía recadada (1994). Culleredo: Espiral Maior. 99 páxs. ISBN 978-8488137289.
• Dende Gres (2004). Culleredo: Espiral Maior. 81 páxs. ISBN 9788495625991.
• Cantos de sol a sol (2014). GaliNova. ISBN 978-8497372183. Contén CD.
• Cantos que veñen de lonxe (2014). Silleda: Fervenza Edicións. 32 páxs. Libro-CD con música de Xervasio Sánchez.

Ensaio

• Galegos no Golfo de México (1980). Sada: Ediciós do Castro, serie Testemuña. 256 páxs. ISBN 9788474920208. Foi traducida ao castelán.^[37]
• Castelao en Cuba (1983). Sada: Ediciós do Castro, Documentos para a historia contemporánea de Galicia. 284 páxs. ISBN 978-8474921717.
• A prensa galega de Cuba (1985).^[38] Sada: Ediciós do Castro. Reeditado en 2011 polo CRPIH (ISBN 978-84-453-5020-1, 183 páxs.).^[g]
• Índice da revista El Eco de Galicia (A Habana, 1878-1901) (1988). Sada: Ediciós do Castro. 206 páxs. ISBN 9788474923919.
• Discurso pronunciado por Xosé Neira Vilas na inauguración do instituto de BUP que leva o seu nome : en Perillo-Oleiros, o 2 de maio do 1989 (1990).^[39] Sada: Ediciós do Castro
• Guerrilleiros (1991). Sada: Ediciós do Castro, Documentos. 287 páxs. ISBN 9788484852490.
• Na outra banda do mar (1992). Nº 70 da Biblioteca 114, Editorial Compostela.
• Rosalía de Castro e Cuba (1992).^[40] Patronato Rosalía de Castro. ISBN 978-84-87668-05-0.

• Memoria da emigración I (1994). Sada: Ediciós do Castro.^[41] Serie Documentos.
• Eduardo Blanco-Amor, dende Buenos Aires (1995). Sada: Ediciós do Castro. 280 páxs. ISBN 9788474927238.
• A lingua galega en Cuba (1995).^[40] Consello da Cultura Galega. ISBN 978-84-87172-94-6.
• Memoria da emigración II (1995). Sada: Ediciós do Castro. 316 páxs. ISBN 9788474927627.
• Memoria da emigración III (1996). Sada: Ediciós do Castro. ISBN 978-8474927986.
• Galegos que loitaron pola independencia de Cuba (1998).^[40] Sada: Ediciós do Castro. 244 páxs. ISBN 9788474928822.
• Acto de investidura como "doutor honoris causa"…. 1999.^[42] UDC.
• Crónicas galegas de América. Rolda primeira (1999).^[43] Sada: Ediciós do Castro. 316 páxs. ISBN 9788474929478.
• Crónicas galegas de América. Rolda segunda (2000).^[44] Sada: Ediciós do Castro. ISBN 978-84-7492-993-5.
• Manuel Murguía e os galegos da Habana (2000). Sada: Ediciós do Castro. 240 páxs. ISBN 9788474929683.
• A cultura galega en Buenos Aires, 1950-1960 (2001).^[14] Discurso de ingreso na RAG.
• Crónicas galegas de América. Rolda terceira (2002).^[45] Sada: Ediciós do Castro. 400 páxs. ISBN 9788484850458.
• Prosas varias (2004). Fundación Otero Pedrayo-Ed. Galaxia. 124 páxs. ISBN 978-84-920781-8-9.
• O sarillo do tempo (2004). Vigo: Xerais. 240 páxs. ISBN 9788497820868. A vida, o mundo, as amizades, as homenaxes, a historia, a literatura protagonizan este centenar de artigos escritos ao compás do sarillo do tempo que marca o existir e o facer de Neira Vilas.
• Xentes e camiños (2005). Vigo: Xerais. 216 páxs. ISBN 9788497822626. Son cen artigos de acentuado carácter memorialístico, publicados no xornal El Correo Gallego, onde se convocan a xentes moi diversas que percorren os camiños do tempo máis variados.
• Vinte anos retornando (2006). Vigo: Xerais. 240 páxs. ISBN 978-84-9782-477-4. Recolle a experiencia das doce viaxes que realizou coa súa compañeira Anisia Miranda dende 1972 ata 1992, cando, despois de corenta e tres anos na emigración americana, deciden radicarse definitivamente en Galicia.
• Arredor do mundo (2007). Vigo: Xerais. 240 páxs. ISBN 9788497826372. Un cento de artigos noutros tantos temas e acontecementos que ocorren no mundo que se chama Galicia.
• Neira Vilas, os anos da Arxentina: 1949-1961: textos recuperados (2008). Vigo: Galaxia. Ed. de N. Longhini. 312 páxs. ISBN 978-84-9865-060-0.

• Lóstregos (2009). Vigo: Xerais, Crónica, Xornalismo. 224 páxs. ISBN 978-84-9914-025-4. Cen temas variados que informan, analizan ou denuncian cuestións ou acontecementos pretéritos que dalgún xeito inciden nas nosas vidas.
• Presenza galega en Cuba (2010). Vigo: Xerais. Tradución de Xosé Manuel García Crego. 184 páxs. ISBN 978-84-9914-080-3.^[46]
• Penúltimo dietario (2011). Vigo: Xerais. 312 páxs. ISBN 978-84-9914-286-9. Memoria dos últimos dezasete anos (del e de Ansia) vivindo no retrinco do mundo onde eu: a imaxe do Ulla, os labradíos e os montes de Gres, o Castromouzo, o castro da Pena Andoriña...
• 100 anos do Himno galego (2012). Ferrol: Edicións Embora. 118 páxs. ISBN 978-84-92644-42-1.^[47]
• Cancela aberta (2013). Vigo: Xerais. 216 páxs. ISBN 9788499145143. Textos que nos levan a lugares, persoas e feitos recreados ou descoñecidos, sempre novidosos.^[h]
• Neira Vilas. Memoria gráfica (2013). Santiago: Edicións Bolanda. ISBN 9788461668649.
• Con Anisia Miranda na Costa da Morte (2014). Ferrol: Edicións Embora. 176 páxs. ISBN 978-84-92644-86-5.^[48]
• Días de Cuba (2014).^[49] Vigo: Galaxia, Col. Memoria. 412 páxs. + 18. ISBN 978-84-9865-523-0. Lembranzas de 1961 a 1992, cando residiu en Cuba.
• Galicia en Cuba. Lingua, Rosalía, loitas (2014).^[40] Consello da Cultura Galega.
• Isaac Díaz Pardo. Crónica dunha fecunda amizade (2014). Santiago: Edicións Bolanda. 424 páxs. ISBN 978-84-616-9448-8.^[50]
• Semente galega en América (2015). Santiago: Edicións Bolanda. 216 páxs. ISBN 978-84-616-6864-9. As historias de cen "sementes" galegas en América.
• Olladas no camiño (2016). Silleda: Edicións Fervenza. 216 páxs. ISBN 978-84-943036-6-1. Recompilación de distintos artigos de Xosé Neira Vilas publicados en medios escritos.
• De Gres a Cádiz (2018). Vigo: Galaxia, Biblioteca Neira Vilas.^[i] 216 páxs. ISBN 978-84-9151-167-0.^[51]
• Caderno de Gres (2021).^[52] Fundación Xosé Neira Vilas.

Epistolarios

• Cartas de vellos amigos. 1959-1998 (2010). Vigo: Galaxia, Col. Memoria. 612 páxs. ISBN 978-84-9865-218-5.
• Cartas e lembranzas. Epistolario con Francisco Fernández del Riego 1959-2007 (2013). Vigo: Galaxia, Col. Memoria. 276 páxs. ISBN 978-84-9865-489-9.^[53]
• Epistolario diverso (2014).^[j] Ferrol: Edicións Embora. 192 páxs. ISBN 978-84-92644-74-2.^[54]
• "Correspondencia entre Xosé Neira Vilas e Carlos López García Picos", Grial, 233, 2022.^[55]

Con Anisia Miranda

• Cantarolas e contos prá xente miúda (1975). Madrid: Akal. ISBN 978-84-7339-059-0.
• Cantarolas (1995). Vigo: Xerais. Ilustracións Mª Fe Quesada. 64 páxs. ISBN 9788475078885.

Outras obras colectivas

• II Festival da Poesía do Condado. SCD Condado, 1982.
• IV Festival da Poesía no Condado. SCD Condado, 1984.
• Luís Seoane, 1910-1979. Unha fotobiografía. Xerais, 1994.
• Desde mil novecentos trinta e seis: homenaxe da poesía e da plástica galega aos que loitaron pola liberdade. Ediciós do Castro, 1995.
• Construír a paz. Xerais, 1996.
• Unha liña no ceo (58 narradores galegos 1979-1996). Xerais, 1996.
• E dixo o corvo.... Xunta de Galicia, 1997.
• Manuel Ponte Pedreira: a resistencia antifranquista na comarca de Ordes. "Obradoiro de História", 1997.
• Novo do trinque. Bloque Nacionalista Galego, 1997.
• 16 poemas galegos para Ernesto Che Guevara contra a súa morte (1967-1973). USC, 1997.
• Poetas e narradores nas súas voces. I. Consello da Cultura Galega, 2001.
• Un futuro para a lingua. Xunta de Galicia, 2002.
• Carlos Casares: a semente aquecida da palabra. Consello da Cultura Galega, 2003.
• Homenaxe poética ao trobador Xohan de Requeixo, 2003.
• Narradio. 56 historias no ar. Xerais, 2003.
• Palabra por palabra. Contos da Policía. Ir Indo, 2003.
• Poemas pola memoria (1936-2006), Xunta de Galicia, 2006.
• Volverlles a palabra. Homenaxe aos represaliados do franquismo, Difusora, 2006.
• Actas do Congreso Manuel María. Literatura e Nación. Fundación Manuel María, 2009.
• Encontros con Laxeiro. Ir Indo, 2009.
• Cartas de vellos amigos (1959-1998). Galaxia, 2010. Edición de Dolores Vilavedra.^[k]
• En defensa do Poleiro. A voz dos escritores galegos en Celanova. Editorial Toxosoutos, 2010.
• Correspondencia de Neira Vilas con Valentín Paz-Andrade e Celso Emilio Ferreiro. Cadernos Ramón Piñeiro XXII, CIRP, 2012.^[56]
• Cartas e lembranzas. Epistolario con Francisco Fernández del Riego 1959-2007. Galaxia, 2013.
• Epistolario Ramón Piñeiro–Xosé Neira Vilas. Cadernos Ramón Piñeiro XXXII, CIRP, 2015. Ed. de A. Requeixo.^[57]

Narrativa

• En la extraña ciudad: cuentos y recuentos (1982). A Habana: Arte y Literatura.

Ensaio

• Los días cubanos de Alfonso Castelao (1988). A Habana: Unión.
• Presencia diversa de los gallegos en Cuba (2007). Xunta de Galicia.

Do castelán ao galego

• Itinerario galego, de Victor L. Molinari, 1958.
• Trinta e nove poemas, de Nicolás Guillén. Ediciós do Castro, 1977.
• Xornal de prisión, de Ho Chi Minh. Ediciós do Castro, 1978.
• Mitos e lendas da vella Grecia, de Anisia Miranda, 1983.
• A historia absolveráme, de Fidel Castro, 1990.
• A idade de ouro, de José Martí. A Nosa Terra, 1991.
• O Camiño de Santiago, de Alejo Carpentier. Ediciós do Castro, 1993.

Do galego ao castelán

• Seis poemas galegos de Federico García Lorca, 1964.
• Veintiún poemas de Uxío Novoneyra, 1966.

Igualmente, traduciu varios libros da súa propia autoría, previamente publicados en galego, para publicar en castelán en editoriais cubanas: Memorias de un niño campesino, Aquellos años de Moncho, Querido Tomás, Camino nebuloso, Pescadores gallegos de La Habana e Los días cubanos de Alfonso Castelao.

A traxectoria de Neira Vilas foi recoñecida con varios premios e recoñecementos, destacando entre eles os seguintes:

• Premio da Crítica Española (narrativa) en 1978, por Aqueles anos do Moncho.
• Premio da Crítica Galicia (ensaio), en 1981, por Galegos no Golfo de México.
• Pedrón de honra, en 1986.
• Medalla Castelao, en 1988.
• Premio Celanova Casa dos Poetas, en 1989.
• V edición dos Premios San Martiño de normalización lingüística, en 1995, concello da Estrada.
• Investido doutor Honoris Causa pola Universidade da Coruña en 1998.^[58]
• Vieira de prata do Patronato da Cultura Galega de Montevideo, en 1998.
• Premio do Arquivo da Emigración 1999 de prensa escrita, instituído polo CCG, por Crónicas galegas de América. Rolda primeira.
• Foi nomeado socio de honra da Asociación de Escritores en Lingua Galega, en 1999.^[59]
• Investido doutor Honoris Causa pola Universidade da Habana en 2003.^[60]
• Premio Trasalba, en 2004.

Multimedia externa

Gravacións de son
"Neira Vilas: 'Días de Cuba'" RNE, 3/10/2015 (en castelán).
Vídeos
Entrevista, por Fernanda Tabarés, en V Televisión, 5/3/2012.

• Fillo predilecto do Concello de Vila de Cruces, en 2005.^[61]
• Premio xornalístico Manuel Reimóndez Portela, en 2009, no Concello da Estrada
• Premio Laxeiro, en 2010.^[62]
• Unha biblioteca pública de Vigo leva o seu nome, inaugurada polo propio escritor o 24/3/2011.
• Medalla de Ouro de Galicia, en 2015.^[63]
• Desde 2016 un premio leva o seu nome, o Xosé Neira Vilas de Novela Curta.
• Levan o seu nome tres centros públicos de ensino.^[l]

Referencias

Bibliografía

Outros artigos

• Emigración galega
• Literatura galega do século XX

Ligazóns externas

• Fundación Neira Vilas
• Xosé Neira Vilas na Biblioteca Virtual Galega.
• Neira Vilas na páxina da Asociación Socio-Pedagóxica Galega.
• Roteiro cultural e literario 2017
• Neira Vilas no Proxecto Epístola Consello da Cultura Galega.
• Marcos S. Pérez (4/12/2007). "En Bos Aires acabamos na comisaría por cantar en galego nun bus" ( ). Vieiros.