थाई लिपि

थाई लिपि (थाई भाषा: อักษรไทย, अक्षरथय), थाई भाषा के अलावा थाईलैण्ड की अन्य अल्पसंख्यक भाषाएँ लिखने के लिये प्रयुक्त होती है।

थाई लिपि में बौद्ध सूत्र

थाई लिपि में ४४ व्यंजन (थाई : พยัญชนะ, बयञचन) और १५ स्वर (थाई : สระ, सर) हैं। थाई स्वरों के कम से कम २८ रूप होते हैं तथा चार टोन-मार्क (थाई : วรรณยุกต์ या วรรณยุต, वन्नयुक/वन्नयुत) होते हैं। देवनागरी की तरह थाई लिपि भी बाएँ से दाएँ लिखी जाती है। इसमें भी मात्राएँ व्यंजन के उपर, नीचे, पहले या बाद में लगाई जाती हैं।

थाई लिपि के अपने अंक भी हैं जो हिन्दू अंक प्रणाली पर आधारित है। किन्तु अन्तर्राष्ट्रीय हिन्दू अंक प्रणाली का भी प्रायः उपयोग किया जाता है।

इतिहास

थाई वर्णमाला प्राचीन खमेर वर्णमाला (थाई : อักขระเขมร, अक्खर खमेर) से निकली है जो ब्राह्मी लिपि की दक्षिणी शाखा की एक लिपि है। इसे वट्टेलुट्टु या पल्लव लिपि भी कहते हैं। परम्परा के अनुसार थाई वर्णमाला १२८३ ई में महाराज रामगंहैंङ के द्वारा सृजित हुई थी (थाई: พ่อขุนรามคำแหงมหาราช)। थाई लिपि का सबसे पहला प्रमाण 1292 का राम खम्हेंग शिलालेख है, हालांकि कुछ विद्वान इसकी प्रामाणिकता पर सवाल उठाते हैं।

वर्णमाला

वर्णनामरॉयल थाईIPAवर्ग (Class)देवनागरी
समकक्ष
थाईRTGSअर्थआरम्भिकअन्तिमआरम्भिकअन्तिम
ก ไก่ko kaiमुर्गीkk[k][k̚]मध्य
ข ไข่kho khaiअंडाkhk[kʰ][k̚]उच्च
ฃ ขวดkho khuatबोतल (पुराना)khk[kʰ][k̚]उच्च
ค ควายkho khwaiभैंसkhk[kʰ][k̚]निम्न
ฅ คนkho khonआदमी (पुराना)khk[kʰ][k̚]निम्न
ฆ ระฆังkho ra-khangघंटीkhk[kʰ][k̚]निम्न
ง งูngo nguसाँपngng[ŋ][ŋ]निम्न
จ จานcho chanथालीcht[tɕ][t̚]मध्य
ฉ ฉิ่งcho ching(झांझ का एक प्रकार है)ch –[tɕʰ]उच्च
ช ช้างcho changहाथीcht[tɕʰ][t̚]निम्न
ซ โซ่so soसांकलst[s][t̚]निम्न
ฌ เฌอcho choeपेड़ch –[tɕʰ]निम्न
ญ หญิงyo yingऔरतyn[j][n]निम्न
ฎ ชฎาdo cha-da(साफ़ा का एक प्रकार है)dt[d][t̚]मध्य
ฏ ปฏักto pa-takअंकुशtt[t][t̚]मध्य
ฐ ฐานtho than(मूर्ति की) कुरसीtht[tʰ][t̚]उच्च
ฑ มณโฑtho monthoमंदोदरीtht[tʰ][t̚]निम्न
ฒ ผู้เฒ่าtho phu-thaoबूढ़ाtht[tʰ][t̚]निम्न
ณ เณรno nenश्रामणेरnn[n][n]निम्न
ด เด็กdo dekबच्चाdt[d][t̚]मध्य
ต เต่าto taoकछुआtt[t][t̚]मध्य
ถ ถุงtho thungबोराtht[tʰ][t̚]उच्च
ท ทหารtho thahanसैनिकtht[tʰ][t̚]निम्न
ธ ธงtho thongझंडाtht[tʰ][t̚]निम्न
น หนูno nuचूहाnn[n][n]निम्न
บ ใบไม้bo baimaiपत्तीbp[b][p̚]मध्य
ป ปลาpo plaमछलीpp[p][p̚]मध्य
ผ ผึ้งpho phuengमधुमक्खीph –[pʰ]उच्च
ฝ ฝาfo faढक्कनf –[f]उच्च
พ พานpho phan(टांगों ट्रे का एक प्रकार है)php[pʰ][p̚]निम्न
ฟ ฟันfo fanदांतfp[f][p̚]निम्न
ภ สำเภาpho sam-phaoबादबानीphp[pʰ][p̚]निम्न
ม ม้าmo maघोड़ाmm[m][m]निम्न
ย ยักษ์yo yakदैत्य, यक्षyy[j][j]निम्न
ร เรือro rueaनावrn[r][n]निम्न
ล ลิงlo lingबंदरln[l][n]निम्न
ว แหวนwo waenअंगूठीww[w][w]निम्न
ศ ศาลาso salaमंडपst[s][t̚]उच्च
ษ ฤๅษีso rue-siऋषिst[s][t̚]उच्च
ส เสือso sueaबाघst[s][t̚]उच्च
ห หีบho hipसंदूकh[h]उच्च
ฬ จุฬาlo chu-laपतंगln[l][n]निम्न
อ อ่างo angपरात* –[ʔ]मध्य
ฮ นกฮูกho nok-hukउल्लूh –[h]निम्न-

स्वर

प्रतीकनामआईपीएशाही थाई लिपि
निहित aaa
– –निहित ooo
–รร–ro han *ɑa
–ว–tua wo *uaua
–วยsara uaiuɛjuai
–อsara oɔːo
–อยsara oiɔːjoi
–ะsara aa
–ั –mai han-akataa
–ัยsara aiɑjai
–ัวsara uauaua
–ัวะsara uauaʔua
–าsara aa
–ายsara aiaːjai
–าวsara aoaːwao
–ำsara amɑmam
–ิsara iii
–ิวsara ioiwio
–ีsara ii
–ึsara ueɯue
–ืsara ueɯːue
–ุsara uuu
–ูsara uu
เ–sara ee
เ–็ –sara eee
เ–ะsara ee
เ–ยsara oeiɤːjoei
เ–อsara oeɤːoe
เ–อะsara oeɤʔoe
เ–ิ –sara oeɤoe
เ–วsara eoeːweo
เ–าsara aoawao
เ–าะsara oɔʔo
เ–ียsara iaiːaia
เ–ียะsara iaiaʔia
เ–ียวsara iaoioiao
เ–ือsara ueaɯːauea
เ–ือะsara ueaɯaʔuea
แ–sara aeɛːae
แ–ะsara aeɛʔae
แ–็ –sara aeɛae
แ–วsara aeoɛːwaeo
โ–sara oo
โ–ะsara oo
ใ–sara ai mai muanɑjai
ไ–sara ai mai malaiɑjai
ro rue (छोटी) *rue
ฤๅro rue (लंबी) *rɯːrue
lo lue (छोटी) *lue
ฦๅlo lue (लंबी) *lɯːlue

थाई अंक

  • ๑ [nɯŋ2] : १
  • ๒ [sɔːŋ5] : २
  • ๓ [saːm5] : ३
  • ๔ [siː2] : ४
  • ๕ [haː3] : ५
  • ๖ [hok2] : ६
  • ๗ [ʨet2] : ७
  • ๘ [pεːt2] : ८
  • ๙ [kaːw3] : ९
  • 0 [suːn2] : ०

संस्कृत तथा पाली

थाई लिपि (सभी भारतीय लिपियों की तरह) संस्कृत और संबंधित भाषाओं (विशेष रूप से पाली) को लिखने के लिए कई संशोधनों का उपयोग करती है।

थाई लिपि का गोडेक लिप्यन्तरण

जॉर्ज कोडेक (George Cœdès) द्वारा प्रस्तुत लिप्यन्तरण योजना 'कोडेक योजना' कहलाती है। यह थाई और खमेर लिपियों के लिए है। इसका प्रकाशन उनके शिष्य उरैसी वरसारिन ने किया[1] लोग शाही थाई सामान्य लिप्यन्तरण प्रणाली (Royal Thai General System of Transcription) की अपेक्षा इसे अधिक पसंद करते हैं क्योंकि यह उत्क्रमणीया (रिवर्सिबल) है।

कोडेक लिप्यन्तरण योजना में ब्राह्मी लिपि से व्युत्पन्न लिपियों की लिप्यन्तरण योजना के कुछ अवयव उपस्थित हैं, उदाहरण के लिए- कण्ठ्य नासिक्य के लिए का प्रयोग तथा मैक्रोन का प्रयोग।

व्यञ्जन

थाईi
लिप्यन्तरणkkhk͟hgghcchjjhñ
 
Thai 
transliterationṭ̱ṭhḍhtthddhn
 
Thai 
transliterationpphp̱hbbhm
 
Thaiฤาฦา
transliterationyrlvśsha

स्वर

थाई-ะ-าอิอีอึอือุอูเ-เ-ะแ-ะแ-
लिप्यन्तरणaāiīị̄uūeeḥeeḥee
Thaiโ-ะโ-เ-อะเ-อเ-าะ-อเอือะเอือเอียะเอียอัวะอัว
transliterationoḥoeaḥea, eiọhị̄eaḥị̄eaị̄eyḥị̄eyvăḥvă, va
Thaiอำไ-ใ-เ-า
transliterationāṃaia͟iau

टोन का लिप्यन्तरण

थाईเสียงสามัญเสียงเอกเสียงโทเสียงตรีเสียงจัตวา
वर्णनकोई टोन संकेत नहींमाई एक (टोन 1)माई दो (टोन 2)माई त्रिमाई चत्त्व
लिप्यनतरणka⁰ka¹ka²ka³ka⁴
यूनिकोड संकेतU+2070

SUPERSCRIPT ZERO

U+00B9

SUPERSCRIPT ONE

U+00B2

SUPERSCRIPT TWO

U+00B3

SUPERSCRIPT THREE

U+2074

SUPERSCRIPT FOUR

थाई यूनिकोड

  0123456789ABCDEF
E00 
E10 
E20 
E30  ั ิ ี ึ ื ุ ู ฺ฿
E40  ็ ่ ้ ๊ ๋ ์ ํ ๎
E50 
E60 
E70 ๿

इन्हें भी देखें

बाहरी कड़ियाँ

सन्दर्भ

🔥 Top keywords: जय श्री रामराम नवमीश्रीरामरक्षास्तोत्रम्रामक्लियोपाट्रा ७राम मंदिर, अयोध्याहनुमान चालीसानवदुर्गाअमर सिंह चमकीलामुखपृष्ठहिन्दीभीमराव आम्बेडकरविशेष:खोजबड़े मियाँ छोटे मियाँ (2024 फ़िल्म)भारत के राज्य तथा केन्द्र-शासित प्रदेशभारतीय आम चुनाव, 2024इंडियन प्रीमियर लीगसिद्धिदात्रीमिया खलीफ़ाखाटूश्यामजीभारत का संविधानजय सिया रामसुनील नारायणलोक सभाहनुमान जयंतीनरेन्द्र मोदीलोकसभा सीटों के आधार पर भारत के राज्यों और संघ क्षेत्रों की सूचीभारत के प्रधान मंत्रियों की सूचीगायत्री मन्त्ररामायणअशोकप्रेमानंद महाराजभारतीय आम चुनाव, 2019हिन्दी की गिनतीसट्टारामायण आरतीदिल्ली कैपिटल्सभारतश्रीमद्भगवद्गीता