Դենպասար

Դենպասար անվանումը՝ առաջացել է բալինյան «դեն» բառից, որը նշանակում է հյուսիս, «պասար», ինչը նշանակում է շուկա ցույց տալով քաղաքի ծագումը՝ որպես շուկայական քաղաք, այժմ այն գտնվում է Կումբասարի շուկայի տեղում (նախկին «Պեկեն Փայուք»), ներկայիս քաղաքի հյուսիսային մասում^[3]։

Գաղութային դարաշրջան

18-րդ և 19-րդ դարերում Դենպասարը գործել է որպես հինդուիստական Թագավորության մայրաքաղաք՝ Մաջապահիթ Բանդունգ^[4]:Այսպիսով, քաղաքը նախկինում կոչվում էր Բադունգ։ Թագավորական պալատը թալանվել ու ավերվել է 1906 թվականին հոլանդական ներխուժման ժամանակ։ Թաման Պուպուտանում գտնվող արձանը հիշատակում է 1906 թվականին Պուպուտանը, որտեղ շուրջ հազար բալինացիներ, ներառյալ թագավորը և նրա արքունիքը, մասսայական ինքնասպանություն գործեցին հոլանդական զորքերի ներխուժման ժամանակ, նրանց հանձնվելու փոխարեն^[5]։

Անկախության դարաշրջան

1958 թվականին Դենպասարը դարձավ Բալի նահանգի կառավարության նստավայրը։ Այն շարունակում էր մնալ ինչպես Բադունգ Ռեջենսի, այնպես էլ Դենպասար քաղաքի վարչական կենտրոնը^[6]։ Թե՛ Դենպասարը, թե՛ Բադունգ Ռեջենսին արագորեն ֆիզիկական, տնտեսական, սոցիալական և մշակութային աճ ապրեցին^[6]։ Դենպասարը դարձավ ոչ միայն կառավարության նստավայր, այլև առևտրի, կրթության, արդյունաբերության և զբոսաշրջության կենտրոն^[6]։ Բնակչության միջին տարեկան աճը 4.05% է, բուռն զարգացման հետ մեկտեղ ի հայտ եկան նաև քաղաքային տարաբնույթ խնդիրներ։ Հետագայում որոշվեց, որ ծաղկող քաղաքային համայնքի կարիքներ ու պահանջներ բավարարելը լավագույնս լուծվելու է վարչական անկախություն տալով Դենպասարին՝ Բադունգ Ռեգենսից^[6]։Համաձայնություն է ձեռք բերվել Դենպասարի կարգավիճակը մինչև ինքնավար քաղաքի կարգավիճակ բարձրացնելու մասին, 1992 թվականին Թիվ 1 օրենքով պաշտոնապես ստեղծվեց Դենպասար քաղաքը՝ 1992 թվականի հունվարի 15-ին։ Այն 1992 թվականի փետրվարի 27-ին հանդիսավոր կերպով բացվել է ներքին գործերի նախարարի կողմից^[6]։2009 թվականի նոյեմբերի 16 -ին հետագա վարչական վերակազմակերպման ընթացքում համար 67 որոշմամբ Բադունգ Ռեջենսի մայրաքաղաքը Դենպասարից տեղափոխեց Մանգուպուրա։

Դենպասարը գտնվում է ծովի մակերևույթից 4 մ (13,3 ֆուտ) բարձրության վրա։ Մինչդեռ ընդհանուր տարածքը 127.78 կմ քառակուսի է կամ Բալի նահանգի ընդհանուր տարածքի 2.18%-ը։ Հողատարածքի 2 768 հեկտարը բրինձ է, 10 001 հեկտարը՝ ցամաք, իսկ մնացած հողատարածքը 9 հեկտարն է։ Բադունգ գետը բաժանում է Դենպասարը, որից հետո գետը թափվում է Բենոաի ծոց^[7]։

Կլիմա

Դենսպասը, որը գտնվում է հասարակածից անմիջապես հարավ, ունի արևադարձային, խոնավ և չոր կլիմա՝ պահպանեոլվ տաք և խոնավ եղանակ ողջ տարվա ընթացքում։ Դրանով պայմանավորված, տարվա ընթացքում տեղի է ունենում ջերմաստիճանի մի փոքր տատանում, և ջերմաստիճանը միջինում կազմում է մոտավորապես 28 աստիճան ցելսիուս։ Տարին բաժանված է երկու եղանակների` թաց և չոր։ Խոնավ սեզոնը տևում է նոյեմբերից մինչև մայիս, իսկ չորը՝ հունիսից մինչև հոկտեմբեր։

2010 թվականին քաղաքի բնակչությունը կազմում էր 788 446 մարդ՝ նախորդ տասնամյակում եղած 533 253-ի համեմատ։ 2000-2010 թվականներին Դենպասարում բնակչությունն աճել է տարեկան շուրջ 4%, 2005-2010 թվականներին Դենպասարն աճել է շատ ավելի արագ, քան նախորդ հինգ տարիների ընթացքում։ 2002 թվականի Բալիի ռմբակոծությունների հետևանքները մեծ, ճնշող ազդեցություն ունեցան զբոսաշրջության, աշխատատեղերի և այլ կղզիներից ներգաղթելու վրա։ Սակայն, եթե ներկայիս միտումները պահպանվեն, սպասվում է, որ հաջորդ մարդահամարին Դենպասարի բնակչությունը հեշտությամբ կգերազանցի մեկ միլիոն բնակիչը։ Դենպասարում տղամարդիկ մոտ 4,57 տոկոսով ավելին են, քան կանայք։ 2015-2017 թվականի միջխորհրդարանական հարցման տվյալներով՝ քաղաքի բնակչությունը կազմել է 897 300 մարդ^[8]։ Բնակչության մոտավորապես 76,3%—ը հինդուիստներ են, մինչդեռ իսլամը թվով ամենամեծ փոքրամասնությունների դավանանքն է (13,1%), որին հաջորդում են քրիստոնեությունը (7,35%), բուդդիզմը (2,8%) և կոնֆուցիականությունը (0,07%)^[2]։

Վարչականորեն քաղաքային կառավարությունը բաղկացած է չորս շրջաններից, որոնք բաժանված են 43 ենթատարածքների՝ 209 գյուղերի հետ միասին։ Դենպասարը մշակել է բազմաթիվ միջոցառումներ հանրային ծառայությունների բարելավման համար^[9]։

Շրջաններ

Դենպասարը բաժանված է չորս շրջանի, որոնք թվարկված են ստորև՝ ներկայացնելով 2010 թվականի մարդահամարի տվյալները^[10]։Դենպասար Սելաթան (Հարավային Դենպասար) 244 851Դենպասար Տիմուր (Արևելյան Դենպասար) 138,410Դենպասար Բարաթ (Արևմտյան Դենպասար) 229 437Դենպասար Ուտարա (Հյուսիսային Դենպասար) 175,900

Մեծ Դենպասար

Մեծ Դենպասարը տարածվում դեպի է զբոսաշրջային շրջաններ, ներառելով Քութան և Ուբուդը^[11]։

Զբոսաշրջության զարգացումը և տնտեսության կառուցվածքային փոփոխությունները մեծ ազդեցություն են ունեցել Դենպասարի վրա։ Առևտուրը, հյուրանոցները և ռեստորաններ գերակշռում են քաղաքի համախառն տարածաշրջանային ներքին արտադրանքում^[12]։ Դենպասարի տնտեսությունը խթանում է նաև արհեստագործական իրերի արտադրությունը, ինչպիսիք են հուշանվերների փորագրությունները և քանդակները։ Այնուամենայնիվ արհեստագործական արդյունաբերությունը, ճնշում է գործադրում համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի ազդեցության և ասիական այլ զարգացող երկրների ՝ Վիետնամի, Թաիլանդի, Հնդկաստանի, Մալայզիայի և Չինաստանի մրցակցության պատճառով։ Այս մրցակից երկրները առավելագույնի են հասցնում արտադրության մասշտաբները՝ օգտագործելով արդյունաբերական տեխնոլոգիաները, մինչդեռ Դենպասարում արհեստագործական արդյունաբերությունը շարունակում է կենտրոնացած լինել ավանդական հմտությունների և ձեռագործ ապրանքների վրա՝ սահմանափակելով արտադրության քանակը։

Իսկական Բալին հայտնի էր իր կավաշեն պատերով և ծղոտե դարպասներով^[13]։ Այնուամենայնիվ, դարպասավորված բնակելի կառուցապատումները և խանութների տները այժմ բնութագրում են քաղաքային Բալիը։ 19-րդ դարի վերջին կառուցված միջավայրը ստեղծվում էր ելնելով քաղաքի քաղաքական իրավիճակից։ Դա հանգեցրել է նրան, որ իշխող ընտանիքի նստավայրը դարձել է քաղաքի կենտրոնը^[14]։ Շուկայական թաղամասները կարևոր դեր խաղացին Բադունգի թագավորությունում և դա այնքան շարունակվեց երբ գաղութային տերությունները սկսեցին վերահսկողություն իրականացնել Բալիի վրա։ 20-րդ դարի ընթացքում Դենպասարը բախվեց քաղաքային լանդշաֆտների փոփոխման մարտահրավերներին, որոնք առաջացել էին քաղաքական փոփոխությունների արդյունքում։ Այն զարգացումները, որոնք բերվել են գաղութային տերությունների կողմից համարվում էին Բալիի բնիկ մշակույթը քայքայող։ Չնայած նրան որ Դենպասարը հայտնի դարձավ որպես «վերաբնակեցվող քաղաք», այնուամենայնիվ, կար ուժեղ կապվածություն բնիկ մշակույթի հետ^[15]։ 21-րդ դարի ընթացքում Դենպասարն անցել է զանգվածային չպլանավորված զարգացման զբոսաշրջության ընդլայնման կապակցությամբ, որը տանում է դեպի քաղաքի կենտրոնում ավելի ու ավելի ժամանակակից օբյեկտների կառուցման։

Դենպասարում կան բազմաթիվ տեսարժան վայրեր։ Սպիտակ ավազոտ լողափերը հայտնի են ամբողջ կղզում։ Սերֆինգ լողափը Սերանգան կղզին է։ Սանուր լողափն ունի հանգիստ ջրեր և հիանալի է արևին լողալու և քիթսերֆինգ քշելու համար։ Նգուրա Ռայի միջազգային օդանավակայանից տասը րոպե հեռավորության վրա գտնվում է Քութա քաղաքը, որտեղ տեղակայված են զբոսաշրջիկներին սպասարկող հյուրանոցներ, ռեստորաններ, մոլեր, սրճարաններ, շուկաներ և առողջարաններ։ Դենպասարի շրջանում Բալինյան բոլոր տեսակի ձեռագործ աշխատանքները ներկայացված են տեղական խանութներում։ Դրանք ներառում են արվեստի գործեր, խեցեգործություն, գործվածքներ և արծաթեղեն։ Բատիկի կտորը վաճառվում է ամբողջ Դենպասարում, իսկ բատիկ սարոններն ու տղամարդկանց վերնաշապիկները զգալիորեն մատչելի են։

Դենպասարն ունի մի քանի նշանավոր համալսարաններ և հաստատություններ։ Նրանցից ոմանք են Ուդայանի ՀամալսարանՎարմադևի ՀամալսարանԱզգային կրթության համալսարանԴվիջենդրայի ՀամալսարանՄախասարասվատի համալսարան ԴենպասարումԻնդոնեզերեն Արվեստի ինստիտուտ, Դենպասարում

Օդային

Քաղաքը սպասարկում է Նգուրա Ռայի միջազգային օդանավակայանը, որը Ինդոնեզիայում ամենաաշխույժներից մեկն է^[16]։

Ծովային

Բենոա նավահանգիստը ծովով Դենպասար մուտքն է և ներկայումս ղեկավարվում է ՊՏ Պելինդո III-ի կողմից^[17]։ Նավահանգիստը գտնվում է քաղաքի կենտրոնից մոտ 10 կմ հեռավորության վրա և գործում է 1924 թվականից։

Դենպասարի հասարակական տրանսպորտը, հատկապես քաղաքային փոխադրումների համար դառնում է անարդյունավետ և անորակ քանի որ 2010 թվականի դրությամբ մեքենաների միայն 30%-ն է շարունակում է աշխատել։ Հասարակական տրանսպորտը հանրամատչելի չէ, և այն օգտագործվում է ընդհանուր բնակչության միայն 3% -ի կողմից^[18]։ Մինչդեռ, մասնավոր տրանսպորտային միջոցների աճը կազմում է տարեկան 11% և համեմատելի չէ նոր ճանապարհների կառուցման հետ։ Այդ պատճառով Դենպասար քաղաքում խցանումներն անխուսափելի են։ 2011 թվականի օգոստոսից քաղաքում գործում է սրընթաց ավտոբուսային համակարգը որը կոչվում է Տրանս Սարբագիտա։ Երկու հիմնական երթուղիներ և որոշ երկաթուղային գծեր շահագործվում են ամեն օր առավոտյան 5-ից երեկոյան 9-ը։ Ավտոբուսների համար նախատեսված գոտի չկա. նրանք շրջում են կենտրոնական փողոցներով։ 2012 թվականին այդ ծառայությունից օգտվել են օրականում միջինը 2800 ուղևոր^[19]։ 2013 թվականին ավարտվել է ճանապարհային համակարգի երկու գլխավոր բարելավվում։ Օգոստոսին բացվել է Դյուա Ռուչի խաչմերուկում գտնվող ստորգետնյա անցումը։ Այն մի փոքր հեռու է Դենպանսարի սահմանից բայց համաֆինանսավորվեց քաղաքի կողմից՝ թողնելով իր դրական ազդեցությունը Դենպասարում տրանսպորտային երթևեկության վրա^[20]։
Այնուհետև հոկտեմբերի 1-ին բացվել է Բալի Մանդարի չորս գոտիներով վճարովի ճանապարհը միացնելով Բենոա նավահանգիստը, Նգուրա Ռայի օդանավակայանը և Նուսա Դուան։

Դենպասարը հյուրընկալել է բազմաթիվ միջազգային և ազգային մարզական միջոցառումներ։ 2008 թվականին Դենպասարը, Բալիում լողափերի ասիական խաղերի անցկացման վայրն էր։ 2009 թվականին Դենպասարը նաև նետաձգության Ասիայի առաջնությունն է անց կացրել։ Դենպասար քաղաքում է գտնվում Պերսեդեն Դենպասար ֆուտբոլային ակումբը^[21], որը խաղում է Նուսանթարի լիգայում։

Չնայած Դենպասարում արվեստներն ու մշակույթը հիմնականում հոմանիշ են հինդուական արվեստին և մշակույթին, և դրա հետ մեկտեղ առկա է նաև փոխգործակցության բարձր մակարդակ այլ մշակույթների հետ, որոնք ուղեկցում էին հասարակության բոլոր շերտերի այցելուների ժամանումը։ Հինդուիստական կրոնական ծեսերից ներշնչված ավանդական արժեքները դեռ խիստ ազդեցություն ունենն քաղաքի վրա^[22]։ Ավանդական Բալինյան մշակույթը դեռ խոր արմատներ ունի Դենպասարում։ Այն կարող է արժեքներ, սահմանված կարգեր և վարքեր ներառել հասարակության մեջ, որոնք պատրիրինալ ազգակցական համակարգերի վրա են հիմնված։ Այնուամենայնիվ, ժամանակի ընթացքում ընդունված սովորույթներից շատերը սկսեցի վիճարկվել մարդկանց կողմից, հատկապես սեռի և ժառանգության հարցերի վերաբերյալ^[23]։Դենպասարում կան բազմաթիվ տեսարժան վայրեր։Պուրա Ջագաթնաթհան Դենպասարի ամենակարևոր հինդուական տաճարն է։ Այն կառուցվել է 1953 թվականին^[24]։ Պուրի Պեմեքուտան Դենպասարի նախկին թագավորական պալատն է, որը հրդեհվել է Բալիում հոլանդական հարձակման ժամանակ (2006 թվականին)^[25]։Պալատը համեմատաբար համեստ ոճով է վերակառուցվել և այն կարելի է այցելել։Պուրա Մաոսպահիտ հինդուական տաճարը կառուցվել է 14-րդ դարում և մեծապես տուժել Է 1917 թվականի Բալիական երկրաշարժից, իսկ հետո վերականգնվել^[26]։ Տաճարում պահվում են Գարուդայի և Բատարա Բայուի՝ խորհրդապաշտ հսկայի երկու տպավորիչ արձաններ։ Սուրբ Ջոզեֆի եկեղեցին հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցի է, որը կառուցվել է հինդուիստական ոճով։Էքսկուրսիա Դենպասար քաղաքումՉկա ավելի լավ տարբերակ քան խորասուզվել՝ ուսումնասիրելով Բալիի կղզու ամենախիտ բնակեցված քաղաքը, ինչպես պատմական, այնպես էլ ժամանակակից, հարուստ մշակութային ժառանգության մեջ։Բաջարա Սանդհի հուշարձանը Դենպասարի գլխավոր ուղենիշն է, տեղադրված է հենց Ռենոն հրապարակի կենտրոնում։Այս վայրը գտնվում է Բալիի նահանգապետի գրասենյակի կողքին, և դժվար է չնկատել նրա վեհ կառույցը որը, հիշեցնում է Բալիի հոգևորականի կամ "բաջրայի"աղոթքի զանգը։Պատվանդանի ներսում կա թանգարան, որը ցուցադրում է ժողովրդի անցյալում անկախության պայքարի պատմական տարբեր դիորամաներ։

Թանգարաններ

Բալիի թանգարանում ներկայացված են բալինյան արվեստը և պատմությունը։ Թանգարանը կառուցված է ավանդական բալինյան ոճով։ Թանգարանի ներսում կա չորս հիմնական շենք, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի ցուցանմուշների իր ուրույն մասնագիտացումը^[27]։

Պալեմբանգ, ԻնդոնեզիաՄեքսիկա Վերակրուս, Վերակրուս, ՄեքսիկաԻսպանիա Գրան Կանարիա, ԻսպանիաԹաիլանդ Պուխետ, ԹաիլանդՉինաստան Հայկու, Չինաստանի^[28]Մալայզիա Ջորջթաուն, Մալայզիա