Միգել դե Ունամունո

1891 թվականից՝ Սալամանկայի համալսարանի պրոֆեսոր, 1901 թվականից՝ ռեկտոր։ 1924 թվականին բռնապետության դեմ ուղղված ելույթների համար աքսորվել է Կանարյան կղզիներ, որտեղից փախել է Ֆրանսիա (տարագիր՝ մինչև 1930-ը)։ Հանրապետության տարիներին եղել է կորտեսների դեպուտատ, 1932 թվականից՝ ակադեմիկոս։ Հանդես է եկել հանրապետության դեմ, գտնելով, որ այն չի կարող ապահովել քաղաքացիական խաղաղություն և ազգային միասնություն, սակայն արդեն 1936 թվականին դատապարտել է ֆաշիստական խռովությունը։ Ֆաշիստական բռնապետության հաստատումը խորացրել է Ունամունոյի հոգևոր ողբերգությունը, Սալամանկայի համալսարանի ռեկտորի պաշտոնից հեռացվելուց շատ չանցած նա վախճանվում է հոգևոր լիակատար մեկուսացման վիճակում։

Ունամունոն որպես հրապարակախոս քննադատական դիրքորոշում է ունեցել իսպանական բուրժուա-կալվածատիրական հասարակարգի նկատմամբ։ Հետաքրքրվել է սոցիալիզմի գաղափարներով (Բակունին, Լասալ, Մարքս), հետագայում հեռացել է սոցիալիզմից և մշակել փիլիսոփայական ըմբռնում՝ նախանշելով պերսոնալիզմի ու էկզիստենցիալիզմի մի շարք դրույթներ։ Ունամունոյի փիլիսոփայության հիմնական պրոբլեմն անձնավորության հոգևոր կյանքն է։ Ունամունոն մուծում է «հոգևարք» հասկացությունը՝ բանականության ու հավատի անհաշտելի դուալիզմի հարուցած կյանքի հատուկ ողբերգական ընկալումը («Կյանքի ողբերգական զգացումը...», 1913, «Քրիստոնեության հոգեվարքը», 1924)։

Ստեղծագործությունը, սերը, բարեկամությունը, մայրությունն ուրույն միջոցներ են, որոնցով մարդը հաղթահարում է գոյության վերջավորությունը («Դոն Կիխոտի և Սանչոյի կյանքը», 1905, «Աբել Սանչես», 1917 և այլն)։ «Աշխարհը պատերազմի ժամանակ» (1897) առաջին վեպից հետո անցել է փորձարարական գեղարվեստական պատումի («Մառախուղ», 1914)։ Այնուհետև վերադարձել է ռեալիզմին, սակայն «ներքին իրականությունը» հակադրել է «արտաքին իրականությանը»՝ ձգտելով արտացոլել սոսկ առաջինը («Խրատական նովելներ», 1920)։

Ունամունոյի բանաստեղծական հարուստ ժառանգությունն աչքի է ընկնում հումանիստական ճոխ թեմատիկայով, դասական պարզությամբ, իսպանական ոտանավորի անթերի իմացությամբ, խոստովանանքի անկեղծությամբ («Երգարան», հրատարակվել է ետմահու)։ Ունամունոյի գրական և փիլիսոփայական ստեղծագործության մեջ կարևորագույն տեղ է գրավում Իսպանիայի ժողովրդի ու մշակույթի ճակատագիրը։ Ունամունոյի հսկայական ազդեցություն է գործել XX դ. իսպանական մշակույթի վրա։

• Obras completas, v. 1 - 14, Madrid, 1958 - 72;

• Միգել դե Ունամունո, Մառախուղը, Ե., Անտարես, 2013, 240 էջ։ Իսպաներենից թարգմ.՝ Ռուզաննա Պետրոսյանը։
• Միգել դե Ունամունո, Քրիստոնեության հոգեվարքը և խրատական երեք նովել, Ե., Անտարես, 2016, 304 էջ։ Իսպաներենից թարգմ.՝ Ռուզաննա Պետրոսյանը։
• Միգել դե Ունամունո, Աբել Սանչես, Ե., Անտարես, 2022, 240 էջ։ Իսպաներենից թարգմ.՝ Ռուզաննա Պետրոսյանը։

• Тертерян И. А., Испытание историей. Очерки испанской ли тературы XX века, М., 1973