Ու Սին

Ու Սինը ի սկզբանե առաջարկվել էր որպես քաղաքական կառավարման առաջնորդվող սկզբունք։ Որպես նախորդ կայսրերի ցուցում կամ երկնքի կողմից տրված շնորհ, որին կայսրը պետք է հետևեր։ Օրինակ՝ «Ի Ճոու Շու» (逸周書) գրքի «Սյաո Քայ Ու» (小開武) գլխում ասվում է, որ Ու Վան կայսրը իր կառավարության երկրոդ տարում հրավիրեց Ճոու Գոն Դան կայսրին (周公旦) և հարցրեց երկրի կառավարման մեթոդի բարձրագույն մակարդակի մասին և ուշադիր լսեց երկնային մանդատի մասին։ Ճոու Գոն պատասխանեց, որ Վըն կայսրի իր կառավարության ժամանակահատվածում օգտագործած մեթոդը իր մեջ ներառում էր հնազանդվել իմաստունին, երեք տրիադային՝ երկինք,երկիր և մարդ, ինչպես նաև հետևել Ու Սինին։ Տրիադան (երկինք,երկիր և մարդ) ներկայացված է ինը աստղերը^[7][8][9] երկնքի համար, ինը նահանգները՝ երկրի և չորս օրգանները^[10]՝մարդու։ Հինգ տարրերն են՝ ջուրը, կրակը, փայտը, մետաղը, հողը։ Տիրակալը հստակ հասկանում է տրիադան և հինգ տարրերը որպես սովորական երևույթ։

«Շու Ծին» (書) գրքի «Խուն Ֆուն» (洪範) գլխում, ասվում է, որ Ու կայսրը կառավարման տասներեքերրորդ տարում այցելեց Ծի Ծըին (箕子) և հարցրեց համընդհանուր կանոնի հաջորդականությունը, Ծի Ծըն պատասխանեց, որ գոյություն ունի իննը տիպի կանոններ, որոնք տրված էին Յու կայսրին Երկնքի կողմից՝ երկիրը կառավարելու համար, որոնցից առաջինը Ու Սինն է, և բացատրեց նրա սկզբունքները․

Ու Սին՝ առաջինը կոչվում է ջուր, երկրորդը՝ կրակ, երրորդը՝փայտ, չորրորդը՝մետաղ, հինգերորդը՝ հող։ Ջուրը ողողում է և իջնում դեպի ներքև, կրակը բոցավառվում և բարձր է, փայտը կարող է ճկվել և ձգվել, մետաղը մաքրվում և փոփոխվում է, հողը ցանքն ու հունձն է։

Նրա ընդհանուր իմաստը հետևյալն է․ անձրև է գալիս, ջուրը ողողում է գետը և հոսում է երկնքից դեպի ներքև։ Կրակն բոցավառվում է և այրվում դեպի երկինք ջերմության հետ միասին։ Ատաղձագործը ճկում է փայտը և նրան կոր կամ ուղիղ ձև տալիս։ Դարբինները հալեցնում են մետաղի հանքաքարերը և ձևավորում են իրենց ցանկության համաձայն, կամ հալեցնում են հարմարանքները՝ փոխելու դրանց օգտագործումը^[11]։ Հողը սնուցում է մշակաբույսերը և թույլ է տալիս գյուղացիներին տնկել իրենց սերմերը և սածիլները,իսկ բերքահավաքի ժամանակ հավաքել պտուղները և բրնձի հասկերը։

Ու Սինի սկզբնական իմաստը հինգ նյութերն են, որոնք մարդիկ օգտագործում են առօրյա կյանքում^[2][12][13]։ Հինգ նյութերը հինգ ռեսուրսներն են։ «Գուո Յու» (国语) գրքի «Ճըն Յու » (郑语) գլխում կա մի հատված, որում ասվում է, որ առաջին կայսրը խառնեց հողը մետաղի, փայտի, ջրի և կրակի հետ՝ հարյուրավոր իրեր պատրաստելու համար։ «Ծուո Ճուան»（左转）գրքի « Սյան Գոնի 27 տարին » (襄公二十七年) հատվածում ասվում է, որ մարդիկ ծնվում են հինգ նյութերով, և նրանք կարող են օգտագործել բոլորը, բայց դրանցից ոչ մեկը չպետք է վատնվի։ Դու Յուն (杜預) նշում է հինգ նյութ՝ մետաղ, փայտ, ջուր, կրակ և հող։ Կայսրը իր կառավարության ընթացքում պետք է ապահովի, որ մարդիկ կարողանան օգտագործել և ստանալ երկրի հինգ նյութերը՝ արտադրելու և հարստացնելու համար^[13][14]։ Հինգ տարրերը կարող են օգտագործվել մարդկանց կողմից, սահուն և արդյունավետ կատարել իրենց գործառույթները։ Ջուրը խոնավացնում է, կրակը՝ բոցավառվում, փայտը՝ հաստատուն, մետաղը՝ փոփոխվում է, հողը օգտագործվում հողագործության համար, ահա և ինչ է ՈՒ Սինը։

Ու Սինի ներկայացնելուց հետո այն զուգակցեցին հինգ այլ երևույթների հետ։ «Ի Ճոու »（逸周）գրքի « Սյաո Քայ Ու»(小开武) գլխում Ու Սինը համապատասխանում է հինգ գույներին, «Շու Ծին» (尚书) գրքի «Խոն Ֆան» (洪范) գլխում ՝ հինգ համերին, «Ծուո Ճուան»（左转）գրքի « Ճաո Գոնի 25 տարին » (昭公二十五年) հատվածում և «Հուաի Նան Ծը »（淮南子）գրքի «Դի Սին Սուն » (墬形训) հատվածում ՝ հինգ գույներին, հինգ համերին և չինական երաժշտական հինգ գամմաներին։ Ըստ «Սուն Ծը»（荀子）գրքի « Ցուեն Սուե»(劝学) գլխի՝ «աչքին դուրեկան է հինգ գույները, ականջին՝ հինգ գամմաները, բերանին՝ հինգ համերը»։ «Ծուո Ճուան»（左转）գրքի « Ճաո Գոնի 25 տարին » (昭公二十五年) հատվածում ասվում է, որ վեց ընտանի կենդանիներ, հինգ վայրի կենդանիների և երեք թռչունների զոհաբերություն է անհրաժեշտ հինգ համերի համար։ Իննը կայսերական հագուստի նախշ, վեց հիմնական գույներ (կապույտ, սպիտակ, կարմիր, սև, մանուշակագույն և դեղին), հինգ միջանկյալ գույներ (կանաչ, կարմիր, վառ կապտականաչ, մանուշակագույն և շագանակագույն ) են անհրաժեշտ հինգ գույների (դեղին, կարմիր, կապույտ, սպիտակ և սև) համար։ Հինգ գամմաները ստանալու համար անհրաժեշտ է ծյո գըն(九哥)՝ Յու կայսրի իննը սխրանքների մասին դաստիարակչական երգերը, չինական երաժշտական ութ գործիքները, չինական երաժշտական յոթ գամմաները և չինական երաժշտական վեց նոտաները։ Հինգ գույները նկարագրում են հագուստը, որը երևում է աչքերով, հինգ նոտաները՝ երաժշտությունը, որը լսում են ականջներով, հինգ համերը՝ ուտելիքը, որը փորձում են բերանով։

Գարնանային և աշնանային և Պատերազմող թագավորությունների ժամանակաշրջանում Ու Սինը ոչ միայն համապատասխանում էր հինգ գույներին, հինգ գամմաներին, հինգ համերին, այլ չորս ուղղություններին^[15][16], տարվա եղանակներին^[15],վաթսունամյա շրջանին^[16][17], թվանշաններին^[18], երկնային երևույթներին^[15][19], մոլորակներին^[20], տարվա եղանակներին^[15][19], գործիքներին^[19][21], մարմնին^[15][22], առաքինության^[19][23] ՝ ձևավորելով իրերի դասակարգման մոդել, որը հիմնված է «հինգի» վրա։ Մյուս կողմից, այն նաև ստեղծում է հինգ տարրերի համակցումը և հակադրումը^[24], ծննդի, բարգավաճման և մահվան երեք ճյուղերի կապը^[17]։ Հինգ տարրերը զուգակցում և դուրս են բերվում առօրյա կյանքում օգտագործվող սկզբնական հինգ նյութերից՝ զուգակցելով այլ իրերի հետ՝ կազմելով համապատասխան ձև։ Հինգ տարրերի փոխադարձ հակազդեցության և երկրային ճյուղերի երեք տարրերի կառուցվածքային հարաբերությունը（հետագայում առաջացրել է ծնունդը, զարգացումը, հանգիստը և մահը^[25], ինչպես նաև հինգ տարրերի տասներկու կյանքի ցիկլ^[26]）, ինչը նաև նշանակում է, որ Ու Սինը դարձել է տեսություն, որը կարող է օգտագործվել՝ բացատրելու բոլոր իրերի փոփոխությունը, ծաղկումը և անկումը։ Արդյունքում Ու Սինը դարձել մտքերի աղբյուր, որը բացատրում է դինաստիաների վերելքն ու անկումը（օրինակ՝ Հինգ առաքինությունների սկզբի և ավարտի տեսությունը）, պատերազմելու մարտարվեստի（օրինակ՝ Ին և յանը, ռազմական արվեստը）, եղանակային աշխատանքը և հանգիստը（օրինակ՝ «Գիրք ծեսերի» (禮記 ) «Յուե Լին» (月令) գլխում և «Դեղին կայսրի մտորումները ներքինի մասին» (黃帝內經) առողջության պահպանման մասին մտքերը）, ֆիզիոլոգիական（«Դեղին կայսրի մտորումները ներքինի մասին» (黃帝內經) բժշկական մտքերը）, միևնույն ժամանակ, այն նաև բախտի և դժբախտության ուսումնասիրության, տարբեր արհավիրքների, բարի նախանշանների բացատրության տեսական հիմքերից մեկն է։

Պատերազմող թագավորությունների միջին և ուշ շրջանից մինչև Ցին( 秦朝) և Հան (汉朝) դինաստիաները, հինգ տարրերը հետագայում կապվեցին և ինտեգրվեցին Ին և յանի,Ցիի և Բա Գուայի՝ դաոսական ութ կոսմոգենեզի հետ, և ընդլայնեցին իրենց տեսական տեսությունների բովանդակությունը^[27][28][29], օրինակ՝ Հան դինաստիայի (汉代) Ցիի փոխակերպման տիեզերաբանությունը կոսմոլոգիա տիեզերային քաոսի անբաժանելիությունից մինչև Ին և յանի դադար և ընթացք։ Ին և յանի դադար և ընթացքը բաժանվեցին հինգ տարրերի Ցիից, իսկ հինգ տարրերի Ցին վերափոխվեց երևույթների^[6]։ Ցիի և Ու Սինի համադրությունը ստիպում է Ցիին բաժանվել հինգ կատեգորիաների՝ ունենալով Ու Սինին հատկանշական տարրերը^[3][30]։ Տիեզերաբանությունում (կոսմոլոգիա) Ցիի փոխակերպումը ոչ միայն դառնում էր բոլոր իրերի ստեղծման տարր, այլև դրանց նշանակությունը ևս ընդլայնվում էր մինչև հինգ Ցիերի շրջանառություն^[3][27]։ Տիեզերաբանության շրջանակներում Ցիի փոխակերպման կառուցվածքում Ու Սինը ցույց է տալիս ոչ միայն հինգ կոնկրետ իրեր, այլև դրանց էության վերացական ընդհանրացումը։ Ու ՍԻնը ոչ միայն սահմանափակվում է հինգ տեսակի երևույթներով և իրերով, այլև հավասարապես բաշխված է ամեն ինչում և միախառնված է նրանցում^[3][30][31]։ Հան դինաստիայի ժամանակաշրջանում Ու Սինը զուգակցվել է հինգ առաքինությունների հետ։ Ենթադրում էին, որ Երկնքում ՝ դրախտում, կան հինգ տարրեր, իսկ մարդու մեջ հինգ առաքինություններ։ Փայտը խորհրդանշում էր մարդասիրությունը, կրակը՝ պատշաճությունը, հողը՝ հավատը, մետաղը՝ արդարությունը, ջուրը ՝ իմաստությունը^[32][33]։ «Ցի Լյուե» (七略) գրքում Ու Սինը՝ հինգ տարրերը, օգտագործվում էին որպես հինգ առաքինությունների հաստատուն ձև^[34]։

Հերթականություն

• Ջուր, կրակ, ծառ, մետաղ, հող, այս հերթականությունը Շան Շու (尚書) գրիքի Հոն Ֆա (洪範) գլխից է և Ի Շուո Շու (逸周書) գրքի Սյաո Քայ Ու (小開武) գլխից։

• Թվերը, որոնք առաջացել են հինգ տարրերից（մեկ, վեց-ջուր, երկու, յոթ－կրակ, երեք, ութ－փայտ, չորս, ինը－մետաղ, քսանհինգ－հող）, «Շան Շու Դա Չուան» (尚書大傳 ) գրքից և «Թայ Սուեն Ծին» (太玄經) գրքի «Թայ Սուեն շու» (太玄數) գլխից։

• Ջուր, կրակ, մետաղ, փայտ, հող, այս հերթականությունը գալիս է «Ծուո Ճուան» ( 左傳) գրքի «Վըն Գոնի յոթ տարիներ» (文公七年) գլխից և «Շը Ծի» (史記) գրքի «Թիեն Գուան Շու» (天官書) գլխից（հինգ տարերի միմյանց ճնշումը ）:
• Մետաղ, փայտ, ջուր, կրակ, հող եկել է «Կուո Յու» (國語) գրքի «Ճըն Յու» (鄭語 ) հատվածից, «Պայ Հու Թոն» (白虎通) գրքի «Ու Սին» (五行) գլխից «Շը Մին»(釋名) գրքի «Շը Թիեն» (釋天) գլխից（տոներ՝：Փին Ծը Ծը Ծը Ծը(平仄仄仄仄)^[35], Շաո Ինը (少陰)՝ մետաղն է, Շաո Յանը(少陽)՝ փայտը, Դա Ինը(大陰)՝ ջուրը, Դա Յանը (大陽) ՝ կրակը）:
  • Փայտ, կրակ, հող, մետաղ, ջուր հերթականությունը եղել է «Չուն Ցյո Ֆան Լու» (春秋繁露 ) գրքի «Ու Սին Ճը Յի» (五行之義) գլխից（տարվա չորս եղանակների հերթականությունը՝ գարուն՝ փայտ, ամառ՝ կրակ, Լի Սյա/չորս եղանակները՝ հող, աշուն՝ մետաղ, ձմեռ՝ ջուր, հինգ տարերի միմյանցից առաջացումը）:
  • Փայտ, կրակ, մետաղ, ջուր, հող գալիս է Ծուո Ճուան (左傳) գրքի «Ճաո Կոնի քսանյոթ տարիներ» (昭公二十九年) գլխից, «Կոնֆուցիոսի խոսքերի մասին դպրոց» (孔子家語 )« Հինգ կայսրեր» (五帝) գլխից（Ուղղությունների հեթականություն՝ արևելք՝ փայտ, հարավ՝ կրակ, արևմուտք՝ մետաղ, հյուսիս՝ ջուր, մեջտեղ՝ հող）
• Փայտ, մետաղ, կրակ, ջուր, հող, այս հերթականությունը վերցված է «Հը Կուան Ծը»(鶡冠子) գրքի «Թիեն Ցուեն»(天權) գլխից（(դիրքեր հյուսիսից դեպի հարավ)՝ ձախ՝ փայտ, աջ՝ մետաղ, առջև՝ կրակ, հետևում՝ ջուր, մեջտեղում՝ հող, հինգ տարրերի միմյանց ճնշելը）:

Տիեզերական պատկեր

Ու Սինը կարող է ներկայացվել երկու տարածական պատկերներով, մեկը հնգագիծ աստղ է, որի հինգ տարրերը միմյանցից առաջացնում և ճնշում են միմյանց, իսկ մյուսը կենտրոնի և չորս ուղղությունների տարածական պատկերն է։

Հնգագիծ

• Հինգ տարրերի միմյանցից առաջացումը. փայտից առաջանում է կրակը, կրակից՝ հողը, հողից՝ մետաղը, մետաղից՝ ջուրը, ջրից՝ փայտը։
• Հինգ տարրերի միմյանց ճնշելը. փայտը ճնշում է հողին, հողը՝ ջրին, ջուրը՝ կրակին, կրակը՝ մետաղին, մետաղը՝ փայտին։

Ու Սինը կազմում է հինգ տարրերից կազմված մոդել՝ հիմնված «միմյանցից առաջանալու և միմյանց ճնշելու» սկզբունքի վրա։ Քանի որ երկու տարրերի միջև միշտ կա «միմյանցից առաջանալու» կամ «միմյանց ճնշելու» հարաբերություն, հինգ տարրերի միջև առաջնահերթություն չկա, և նրանց կարգավիճակը հավասար է։ Հնգագծի արտաքին մասը ներկայացնում է միմյանցից առաջանալը, իսկ ներքին մասը՝ միմյանց ճնշելը։

Կենտրոն և չորս ուղղություններ

Հինգ ուղղությունները համապատասխանում են հինգ տարրերին՝ արևելքում՝ փայտ, հարավում՝ կրակ, կենտրոնում՝ հող, արևմուտքում՝ մետաղ, հյուսիսում՝ ջուր։ Այս մոդելում կենտրոնում հողը և չորս ուղղությունները նույն մակարդակի վրա չեն, ինչը նշանակում է պետք է վերահսկել չորս ուղղությունները^[36]։

«Ի Ճուան» (易传) գրքի «Սի Ցը» (系辞) գլխում գրված է, որ երկինքը մեկն է, երկիրը՝ երկուսը, երկինքը երեքն է, երկիրը՝ չորսը, երկինքը հինգն է, երկիրը՝ վեցը, երկինքը յոթն է, երկիրը՝ ութը, երկինքը ինն է, երկիրը տասը։ Երկնքի թիվը հինգն է, երկրինը նույնպես, հինգ դիրքերը ներդաշնակ են միմյանց հետ։ Երկնքի թիվը քսանն ու հինգն են, երկրինը՝ երեսունը, իսկ երկնքի ու երկրի թիվը՝ հիսունհինգ։ Այստեղ տասը թիվ է նշվում՝ մեկից հինգը, որոնք հինգ բազմապատկիչ թվեր են, հինգ բազմապատկիչ թվերից յուրաքանչյուրը միավորվում է հինգի հետ՝ ստացվում է վեցից տասը, որը կոչվում է չըն շու (成数):

Հան դինաստիայի դասական գրքերի ուսումնասիրողները որոշակի բացատրություններ ունեին այս տասը թվերի համար։ Ինչպես ասաց Ճըն Սուենը․ «Փոփոխությունների գրքում ասվում է, որ երկինքը մեկն է, և երկիրը երկուսն է, երկինքը երեք է, երկիրը չորս է, երկինքը հինգ է, երկիրը վեց է, երկինքը յոթ է, երկիրը՝ութ, երկինքը ինն է, երկիրը՝ տասը։ Հինգ տարրեը սկսվում են ջրից, որին հաջորդում են կրակը, փայտը, մետաղը և հողը։ Երկնքի առաջին տարրը ջուրն է հյուսիսում, երկրի երկրորդ տարրը կրակն է հարավում, երկնքի երրորդ տարրը փայտն է արևելքում, երկրի չորրորդ տարրը մետաղն է արևմուտքում, և երկնքի հինգերորդ տարրը հողն է մեջտեղում։ Յանը չունի իրեն հավասարը, ինը չունի համապատասխանություն։ Երկրի վաթսուն տոկոսը ջուր է և այն միաձուլվում է հյուսիսում երկնքի հետ։ Երկնքի յոթանասուն տոկոսը կրակ է և միաձուլվում է երկրի հետ հարավում։ Երկրի ութսուն տոկոսը փայտն է և միաձուլվում է արևելքում երկնքի հետ։ Իննսուն տոկոսը երկինքի մետաղն է և միաձուլվում է երկրի հետ արևմուտքում։ Երկրի տաս տոկոսը հողն է, որը միաձուլվում է երկնքի հինգ տարրերի հետ մեջտեղում^[37][38]։»

Այնուամենայնիվ, որոշ հոդվածներ^[18] մատնանշում էին, որ մինչ Ցին դինաստայի (秦) գրականության հինգ տարրերի թիվը ավարտվում է «ինը»-ով։ «Սի Ցը» (繫辭) գրքում «երկնքի և երկրի թիվը» չի վերաբերում հինգ տարրերի առաջացման թվին։ Հողը, տաս թիվը Հան դինաստւայի հինգ տարրերի տեսության մեջ Ին և յան մտքի ներդրման արդյունքն է։

Ու Սինը և դիանստիայի փոխարինումը

Պատերազմող թագավորությունների ժամանակաշրջանում Ցի կայսրությունից Ծոու Յեն (邹衍)，ով Յին և յան դպրոցի հետևորդներից էր, առաջարկեց դինաստիայի փոխարինումը կատարվի հինգ տարրերի փոխադարձ ճնշման ցիկլի հիման վրա։ Ծոու Յենը «Ու Սինի» մասին տեսակետը զարգացրեց՝ ներկայացնելով որպես իշխող դինաստիայի ճակատագրի «հինգ առաքինությունները»։ Նա կարծում էր,որ հինգ տարրերը ոչ միայն ներկայացնում են տարվա եղանակների փոփոխությունը, այլև նախանշում են իշխող դինաստիայի վերելքն ու անկումը, ինչպես նաև փոխարինումը։ Ծոու Յենը բացատրեց դիանստիաների փոխարինումը Դեղին կայսրից (皇帝) Սիա դինաստիա, Շան դինաստիա և Ճոու դինաստիա հինգ առաքինությունների փոխադարձ ճնշման ցիկլով։ Երբ նոր դինաստիա գա իշխանության, Երկինքը անպայման կիջեցնի ավետաբեր նախանշան, որը կազդարարի հին դինաստիայի անկումը և նոր դինաստիայի ծնունդը։ «Պարոն Լույի գարնան և աշնանա տարեգրությունում» (呂氏春秋) արձանագրված է այս տեսությունը։ Օրինակ, Յին-Շան դինաստիայի (殷商) մետաղյա առաքինությունը անկում ապրեց, իսկ Ճոու դինաստիայի（周朝) կրակե առաքինությունը վերելք ապրեց, նախանշանները հետևյալն էին․

Վըն կայսրի օրոք Երկինքը կանխատեսեց, որ կգա կրակե կարմիր ագռավը՝ բերանի մեջ կայսերական հրամանը և կտա Ճոու դինաստիային։ Վըն կայսրը ասաց․«Կրակի Ցին հաղթում է»։ Կրակի Ցին հաղթում է, ուստի նրա գույնը դեռ կարմիրն է, իսկ գործերը և օրենքները՝ կրակը^[39]։

Ծոու Յենի հինգ առաքինությունների տեսության օգտագործման ավանդույթը սկիզբ է առել Ցին դինաստիայի օրոք՝ դինաստիայի օրինականությունը ցույց տալու համար։ Ըստ «Պատմական գրառումներ» գրքի (史記) «Ֆըն Շան Շու» ենթագլխում (封禪書)՝ «Նախկինում Ցին Վըն Գոն կայսրը որսի էր գնացել և բռնել էր սև վիշապին»։ Վիշապը, բնականաբար, կայսրի խորհրդանիշն է, իսկ սևը ջրային առաքինության գույն է, այդ իսկ պատճառով Թայ Շի Գոնի (太史公) խոսքերով «այն ջրային առաքինության ավետաբեր նախանշանն է»։ Քանի որ Ճոու դինաստիան պատկանում էր կրակե առաքինությանը, ըստ Ծոու Յենի տեսության համաձայն՝ ջուրը ճնշում է կրակին, իսկ Ցին դինաստիան պատկանում էր ջրային առաքինությանը, որը իր հերթին ապացուցում է, որ Ցին դինաստիան փոխարինելու է Ճոու դինաստիային և միավորելու է ամբողջ երկիրը։ Համաձայն «Առաջին կայսրի տարեգրության» (始皇本紀), նոր դինաստիայի արժանիքները քարոզելու համար Ցին Շի Հուանդին գահ բարձրանալուց և կառավարման կարգախոսը փոխելուց հետո անմիջապես հայտարարեց, որ իր զգեստի գույնը սևն է լինելու։ Հետևաբար,հագուստը, պաստառները և դրոշները բոլորը սև էին։

Ցին դինաստիայի անկումից և Հան դինաստիայի վերելքից հետո, թեև ձևավորվող Հան դինաստիան հետևեց Հինգ առաքինությունների տեսությանը՝ բացատրելու իշխող դինաստիայի օրինականությունը, իշխանության և հասարակ ժողովրդի միջև եղել են անվերջ բանավեճեր Հան դինաստիայի առաքինությունների և գույների մասին։ Դինաստիայի հիմնադիրը սկզբում հայտարարեց, որ Հան դինաստիան կժառանգի Ցին դինաստիայի ջրային առաքինությունները և սև ջրի երկրպագումը։ Այնուամենայնիվ, մտավորականների մի խումբ, որի ներկայացուցիչը Գոն Սուն Չըն (公孙臣) էր, կարծում էր, որ Հան դինաստիան կարող է հաղթահարել Ցին դինաստիայի ջրային առաքինությունը և կարելի է ընդունել հողային առաքինությունը։ Թեև այս առաջարկին դեմ էր կայսրի գլխավոր խորհրդական Ճան Ցանը (张苍), Ու դի կայսրի (武帝) Թայ Չու ( 太初) կառավարման առաջին տարում Հան դինաստիան վերջապես փոխեց Շուո Յի Ֆուն (朔易服) և հայտարարեց, որ Հան դինաստիան ապրելու է հողային առաքինություններով, ինչպես նաև արժևորելու են դեղին գույնը։

Երբ Սին դինաստիան (新朝) փոխարինեց Հան դինաստիային( 汉朝) հայր և որդի՝ գիտնական Լյո Սիանը (劉向) և աստղագետ և մաթեմատիկոս Լյո Սինը (劉歆) առաջարկեցին հինգ առաքինությունների նոր տեսություն,որը ոչ միայն հերքեց Ծոու Յենի հին ժամանակներից մինչև Ճոու դինաստիա եկած իշխող դինաստիայի ճակատագրի հերթականության տեսությունը, այլև առաջ քաշեց դինաստիայի առաքինությունների մասին նոր տեսությունը։ Իշխող նոր դինաստիայի ճակատագիրը պետք է ծնվի հին դինաստիայից, այլ ոչ թե պարտվի նոր դինաստիայի կողմից։ Ըստ Լյոի Սյանի և նրա որդու՝ Հան դինաստիան պետք է ապրի կրակի առաքինությամբ և արժևորի կարմիրը, քանի որ կրակից ծնվում է հողը, հետևաբար Հան դինաստիային փոխարինող Ման Վանի Սին դինաստիան պետք է հիմնվի հողի առաքինության և արժևորի դեղինը։ Այդ ժամանակվանից ի վեր, Չինաստանում դինաստիայի փոփոխություննեի մեծ մասը ենթադրվում է հինգ առաքինությունների հիման վրա^[40][41]։

Ու Սին և ավանդական բժշկություն

Չինական ավանդական բժշկության մեջ առանձնահատուկ նշանակություն ունեն հինգ տարրերը։

• «Մետաղը մաքրվում և փոփոխվում է», այն ներկայացնում է այնպիսի հատկություններ, ինչպիսիք են նստեցումը, սառեցումը և հանդուրժողականությունը։ Մարդու մարմնում բնորոշ է թոքերին (ներքին օրգան) և հաստ աղիքին (Ֆու (腑)՝ չինական ավանդական բժշկությունում 6 ներքին օրգաններից մեկը)։
  • «Ջուրը ողողում է և հոսում դեպի ներքև», ներկայացնում է խոնավությունը,հոսքը դեպի ներքև, սառնությունը, փակ հատկանիշները։ Մարդու մարմնում երիկամներն են (ներքին օրգան) և միզապարկը (Ֆու (腑)՝ չինական ավանդական բժշկությունում 6 ներքին օրգաններից մեկը)։
• «Փայտը կարող է ճկվել և ձգվել»，ներկայացնում է ծնունդը և զարգացումը, վերելքը և հաջողությունը, ազատությունը, թեթևությունը։ Մարդու մարմնում լյարդն է (ներքին օրգան) և լեղապարկը (Ֆու (腑)՝ չինական ավանդական բժշկությունում 6 ներքին օրգաններից մեկը)։
• «Կրակը բոցավառ է և բարձր», տաք, ձգտումը ավելի լավին է ներկայացնում։ Մարդու մարմնում սիրտն է (ներքին օրգան) և բարակ աղին (Ֆու (腑)՝ չինական ավանդական բժշկությունում 6 ներքին օրգաններից մեկը)։
• «Հողը ցանքն է և հունձը», ներկայացնում է կյանքի փոփոխությունը, տանել ուսերի վրա ծանրությունը, ընդունումը։ Մարդու մարմնում փայծաղը (ներքին օրգան) և ստամոքսը (Ֆու (腑)՝ չինական ավանդական բժշկությունում 6 ներքին օրգաններից մեկը )։

Լյարդը կառավարում է զայրույթը, և չափից ավելի զայրույթը կարող է վնասել նրան, սիրտ ղեկավարում է ուրախությունը, և չափից դուրս ուրախությունը նույնպես վնասում է նրան, փայծաղը կառավարում է մտածողությունը, և չափից ավելի մտածելը կարող է վնասել նրան, թոքերը կառավարում են տխրությունը, և նրա չափազանց ավել լինելը կարող է վնասել։ Երիկամները ղեկավարում են վախը և նրա չափից դուրս լինելը ևս վնասակար է։

Ու Սին և օրացույց

«Գիրք ծեսերի» (禮記) Լի Յուն (禮運) գլխում արձանագրված է․ «Հինգ տարրերից լինում են տարվա չորս եղանակները, ապա լուսինը։ Այդ իսկ պատճառով, լիալուսինը լուսնային օրացույցի տասնհինգերորդ օրն է լինում, տասնհինգ օր անց անհետանում։ Հինգ տարր, չորս տարվա եղանակ, տասներկու ամիսները նույնպես սկզբնաղբյուր են»։ Ավելի ուշ այնտեղ թվարկվում է․ «Հինգ գամմաները,վեց նոտաներ, տասներկու գուան՝ երաժշտական գործիք․․․ հինգ համեր, վեց նուրբ և քաղցր համեր, տասներկու ուտելիք,․․․ հինգ գույներ, անհրաժեշտ վեց գույները, տասներկու հագուստները»։ Սա հիմնված է օրացույցի հիման վրա մեկը խումբը որպես երաժշտություն, մեկ խումբը որպես ուտելիք, մեկ այլ խումբը որպես հագուստ։ «Լի Յուն» (禮運) գլխում հինգ տարրերը դիտվում են օրացույցի ժամանակային ցիկլային փոփոխությունների հետ սերտ (եղանակային փոփոխությունն, լուսնի փուլեր), ինչպես նաև սուրբ դառնալու ծեսի սկզբնաղբյուրներից և հիմքերից մեկն են^[42]։ «Ծեսերի գրքի» (禮記) «Տարվա եղանակի փոփոխություն» «月令» գլխում արձանագրվում է կայսերի  վարվելակարգը, վարչական գործերը, օրենքները և արգելքները յուրաքանչյուր ամսվա ընթացում ՝ ըստ տասներկու ամիսների եղանակների և հինգ տարրերի։

Չորս եղանակների, հինգ տարրերի և կայսեր վարչակազմի միջև փոխհարաբերությունները կարելի է գտնել նաև «Գուանծը» (管子), «Պարոն Լույի գարնան և աշնանա տարեգրություն» (呂氏春秋), «Հուաի Նան Ծը »（淮南子）, «Բայ Հու Թոն» (白虎通) գրքերում։ Չորս եղանակների և հինգ տարրերի միջև համապատասխան կապը այն է, որ գարունը փայտն է, ամառը՝ կրակը, աշունը՝ մետաղը, ձմեռը՝ ջուրը, և չորս եղանակների օգնականը՝ հողը։ Չորս եղանակների կառավարումը պետք է իրագործվի այն ժամանակ, որին համապատասխանում է։ Օրինակ՝ «Չուն Ցյո Ֆան Լու» (春秋繁露) գրքի «Հինգ տարրեր և հինգ մարդկային հատկանիշ» (五行五事) գլխում  նշվում է, որ գարնանը պետք է իրականացվի գարնանային  կառավարում ՝ շրջանների ղեկավարները դաշտային աշխատանքների սկզբում պետք է խրախուսեն գյուղացիներին։ Եթե «աշնանային կառավարում իրականացվի, խոտերն ու ծառերը կթառամեն, ձմեռային կառավարում կատարելու դեպքում ձյուն կգա, իսկ ամառային կառավարում կատարելու դեպքում սպանություններ կկատարվեն»։ Հնում կարդում էին «Տարվա եղանակների փոփոխություն» (月令) ծիսակարգը կամ չորս եղանակների հրամանը, ինչպես նաև շարժումից հանգիստ, հուզվածությունից հանգստության անցման հինգ փուլի հրամանը։ Արևելյան Հան դինաստիայում շարժումից հանգիստ, հուզվածությունից հանգստության անցման հինգ փուլի հրամանը կարդացվում էր գարնան սկզբին, ամառվա սկզբին, աշնան սկզբին և ձմռան սկզբին։ Գարնան սկզբին զոհեր էին մատուցվում Կանաչ կայսրին, Գոու Մանին՝ ծառի, գարնան, արևելքի հոգուն, ամռան սկզբին՝ Հարավի տիրակալին, Ճու Րոն աստծո,աշնան սկզբից առաջ տասնութերորդ օրը՝  Դեղին կայսրին և Հողի աստծո, աշնան սկզբին՝  Սպիտակ կայսրին և Րու Շոուին՝ աշնան և բերքի հոգուն, ձմռան սկզբին՝ Սև կայրին և  Սուեն Մինին՝ ձմռան, հյուսիսի, ջրի, անձրևի աստծուն^[43]։

Տարվա չորս եղանակների և հինգ տարրերի ընդհանուր տեսքը հետևյալն է․

• Յոթանասուներկու օրը փայտն է, Ծիա Ծըի (甲子) օրը առաջինն է, յոթանասուներկու օրը՝ կրակն, Պին Ծըի (丙子) օրը առաջինն է, յոթանասուներկու օրը՝ հողն է, Ու Ծըի (戊子) օրը առաջինն է, յոթանասուներկու օրը՝ մետաղը, Կըն Ծըի (庚子 ) օրը՝ առաջինն է, յոթանասուներկու օրը՝ ջուրն է, Րըն Ծըի (壬子) օր նույնպես առաջինն է（Սա վաթսունամյա շրջանի վեց ցիկլերի բաժանումն է հինգ տարրերի միջոցով）^[44]:
• Հողը չի համապատասխանում որոշակի ժամանակի։ Պա Ծիեն (八節)՝ ամառային և ձմեռային արևադարձները, գարնանային և աշնանային գիշերահավասարները և չորս եղանակներից յուրաքանչյուրի առաջին օրը, （իննսունվեց օր）գարունն է, որը պաատկանում է փայտին։ Ցի Ծիեն (七節) （ութսունչորս օր）ամառն է և պատկանում է կրակին։ Պա Ծիեն (八節)（իննսունվեց օր）աշունն է, պատկանում է մետաղին։ Ցի Ծիեն(七節)（ութսունչորս օր）ձմեռն է և պատկանում է ջրին^[45]։
• Գարնան երրորդ ամիսը պատկանում է փայտին, ամռան երրորդ ամիսը պատկանում է կրակին։ Հողը չի համապատասխանում որոշակի ժամանակի։ Աշնան երրորդ ամիսը պատկանում է մետաղին, ձմռան երրորդ ամիսը պատկանում է ջրին^[15][46]։
• Գարնան երրորդ ամիսը պատկանում է փայտին։ Ամռան երրորդ ամիսը, լուսնային օրացույցի չորրորդ ամիսը (孟夏) և հինգերորդ ամիսը (仲夏) պատկանում են կրակին։ Լուսային օրացույցի վեցերորդ ամիսը (季夏) պատկանում է հողին։ Աշնան երրորդ ամիսը պատկանում է մետաղին, ձմռան երրորդ ամիսը պատկանում է ջրին^[47]։
• Յոթանասուներկու օրը փայտն է, Լի Չունը(立春)՝ գարնան սկիզբը, առաջինն է։ Յոթանասուներկու օրը՝ կրակն, Լի Սիան (立夏)՝ ամառվա սկիզբը, առաջինն է։ Յոթանասուներկու օրը՝ մետաղ է, Լի Ցյոն (立秋)՝ աշնան սկիզբը,առաջինն է։ Յոթանասուներկու օրը ջուրն է, Լի Տոնը(立冬)՝ ձմռան սկիզբը առաջինն է։ Յոթանասուներկու օրը հողն է և տարվա չորս եղանակներիից առաջ տասնութ օրն է^[48]։

Այլ գիտնականներ, ինչպիսիք են Չըն Ծյո Ծինը (陳久金), պնդում էին, որ հին ժամանակներում գոյություն ուներ տասնամսյա արևային օրացույց, և կարծում էին, որ Ու Սինը նշանակում էր, որ հնագույն տասնամսյա օրացույցը բաժանաված էր հինգ տարվա եղանակների և շարժումից հանգիստ, հուզվածությունից հանգստության անցման հինգ փուլի^[49][50]։ Այնուամենայնիվ, որոշ գիտնականներ առակություններ ունեին հնագույն տասնամսյա արևային օրացույցի տեսության վերաբերյալ^{[51][52][53][54][55][56][57][58]}։ Թաո Լեյը նշում է, որ հին չինական գրականությունում չկա որևէ արձանագրություն, որ օրացույցը բաժանված է միայն տասը ամիսների, և պնդում է, որ նրանք, ովքեր խոսում են տասամսյա օրացույցի մասին, վերցրել են «Գուանծը» (管子) գրքի «Յոու Գուան» (幼官) գլխի տասներկու օրերը որպես մեկ բաժանում և բաժանել այն երեսուն եղանակների, որոնք կարող են հավասարաչափ բաշխվել հինգ տարրերի միջև։ Որպես տասնամսյա օրացույցի գոյության ապացույց  վերցված է Հան դինաստիայի ժամանակաշրջանի բամբուկից տախտակների վրա  «Երեսուն ժամ» արձանագրությունը, ինչպես նաև տասներկու օրը որպես մեկ բաժին և օգտագործում են որպես տասներկու ամիս։ Ուստի տարին երեսուն եղանակների բաժանելը չի նշանակում, որ այն դուրս կգա տասներկու ամսվա օրացույցային կառուցվածքից, ոչ էլ կարող է ապացուցել, այսպես կոչված, տասնամյա օրացույցի տեսությունը^[57]։ Լի Լինը նաև մատնանշում է, որ «Յոու Գուան» գլխի երեսուն եղանակները իրականում տարվա չորս եղանակներն են, որոնք  մոտավորապես համապատասխանում են չինական գյուղատնտեսական տարվա քսանչորս  եղանակներին և չեն պատկանում այլ օրացույցային համակարգին^[54]։

Իսկ ինչ վերաբերում է «Գուանծը» (管子) գրքի «Յոու Գուան» (幼官) գլխին,ապա չորս եղանակներից հետո կա ևս երեք եղանակ, օրինակ՝ գարնան ավարտից հետո գոյություն ունեն Շի Մաո (始卯), Ճոն Մաո (中卯), Սյա Մաո (下卯) եղանակները, ամռան ավարտից հետո՝ Դա Շու (大暑), Ճոն Շու (中暑), Սյաո Շու (小暑)，աշնան ավարտից հետո՝ Շի Յոու (始卯), Ճոն Յոու (中卯), Սյա Յոու (下卯) （աշնան Մաոն (卯) պետք է կարդալ Յոու (酉)），ձմռան ավարտից հետո՝ Հան Ճը (寒至), Դա Հանի Յինը (大寒之陰), Դա Հան Ճոնը (大寒終)։ Այնուամենայնիվ, երեսուն եղանակների միջև չկա վերջին երեք եղանակները, որը հնարավոր չէ համադրել հողի հետ։ Բացի այդ, ամռան Սյաո և Ճոն եղանակները համապատասխանում են ձմռան Շը Հան (始寒) և Ճոն Հան (中寒) եղանակներին,իսկ ամռան Ծուե Ցի (绝气) և Ճոն Ծուե (中绝) եղանակները համապատասխանում են ձմռան Սյաո Յու (小榆) և Ճոն Յու (中榆) եղանակներին։ Գոյություն չունի այլ եղանակ, որը կարելի է բաժանել հողից։

Ին և յան

Ին և յանի առումով մեծ Ինը գտնվում է հյուսիսում։ Հյուսիսը հայտնի է որպես Ֆու (伏) անունով, որը նշանակում է, որ արական ուժը (阳气) զսպված է, նրա եղանակը ձմեռն է։ Ձմեռը տարվա վերջն է, և ամեն ինչ ավարտվում է, ուստի այն կարելի է անվանել Դոն (冬)։ «Ջուրը ողողում է դեպի ներքև»։ Ամենամեծ կշիռն ունի իմացողն ու խոսող, հետևաբար նրա ձեռքում է իշխանությունը։ Մեծ յանը (大阳) հարավում է։ Հարավը անվանում են նաև Րըն (任)։ Արական ուժը (阳气) սնուցում է նրա եղանակը ամառն է։ Ամառը նաև անվանում են հանգիստ, իրերը հանգիստ են，ինչը Սուեն Փինն (宣平 ): «Կրակը բոցավառ է և բարձր»։ Ծեսերը համահունչ են, իսկ այն, ինչը համահունչ է, հավասարակշռված է։ Փոքր ինը (少阴) հարավն է։ Հարավը նաև անվանում են Ցիեն (遷): Կանացի ուժը (陰氣) շարժում է իրերը և ընկնում, և նրա եղանակը աշունն է։ Աշունը խիզախության ժամանակն է, և ամեն ինչ հավաքվում է, ինչն էլ հաջողության պատճառն է հանդիսանում։ «Փայտը կարող է ճկվել և ձգվել», այն նշանակում է փոփոխություն։ Արդարությունը վերածվում է քառակուսու, իսկ քառակուսին՝ ակնթարթի։ Փոքր յանը (少陽) արևելքն է։ Արևելքը նաև անվանում են Տոն (動)，արական ուժը(陽氣) շարժում է իրերը, և նրա եղանակը գարունն է։ Գարունը, այն ժամանակն է, երբ իրերը ծնվում են և շարժվում։ «Փայտը կարող է ճկվել և ձգվել»։ Հումանիստը ծնվում է, իսկ կենդանի էակը տիեզերք է, այսինք նաև օրենք է։ Կենտրոնում Ին և յանի սահմաններում և չորս ուղղություններով, երկարությունն ու լայնությունը միացված են, այնպես որ կարող են լինել ուղղաձիգ։ Նրա եղանակը տարվա բոլոր չորս եղանակներն են։ «Հողը ցանքն է և հունձը»։ Նրանք, ովքեր հավատում են, անկեղծ են, իսկ նրանք, ովքեր անկեղծ են, ուղիղ են, ուստի նրանք պարաններ են։ Հինգ կանոններ հաշվի են առնում իրերը, կան թեթև և ծանր, քառակուսի և ուղիղ, ին և յանի արդարությունը, չորս ուղղությունների և եղանակների կառուցվածքը, հինգ առաքինությունների և հինգ տարրերի պատկերը։ Կան տարբեր տեսակի օրենքներ, որոնցից յուրաքանչյուրը հետևում է տարբեր ուղղությունների։ - «Հան դինաստիայի պատմական ժամակագրություն» (漢書) «Լյու Լի Ճը» (律曆志) հատվածից

Ո՞րն է Ու Սինի բնույթը՝ գերակա թե՞ ստորադաս։ Կրակը յան (陽) է,ուստի այն գերազանցում է։ Ջուրը ին (陰) է, ուստի այն խոնարհ է։ Փայտը փոքր յանն (少陰) է, մետաղը՝ փոքր ինը(少阴), և ունի չեզոքացման բնույթ, ուստի այն կարող է ճկվել և ձգվել։ Հողը ամենամեծն է և պարունակում է ամեն ինչ։ Այն ինչ կծնվի, կվերադառնա մարդկանց մոտ, մի ատեք պարզն ու պղտորը, քանի որ այն մայրն է ողջ գոյության։ «Շան Շու» (尚書) գրքում ասվում է․ «Ջուրը ողողում է և հոսում դեպի ներքև, կրակը՝ բոցավառվում, փայտը՝ ճկվում և ձգվում, մետաղը՝ մաքրվում և փոփոխվում, իսկ հողը՝ ցանքն ու հունձն է»։ Ինչու՞ է Ու Սինը երկու յան (陽) և երեք ին (陰)։ Մեծապատիվը ներդաշնակ է երկնքի, մետաղի,փայտի, ջրի և կրակի հետ, իսկ ինը և յանը ներդաշնակ են միմյանց հետ։ - «Պայ Հու Թոն Թոն Դը Լուն» (白虎通德論) գրքի «Ու Սին» ( 五行) հատվածից

Պա Կուա՝ գուշակության ութ եռագրեր

Համաձայն Ծին Ֆանի «Ծինշի Իճուան» (京氏易傳) գիտական շարադրանքի ութ կայսերական եռագրերի, Պա Կուայի և Ու Սինի միջև համապատասխանությունը հետևյալն է․ Ճըն (震), Սունը (巽) փայտն է, Լին (離)՝ կրակը, Քուն (坤), Գընը (艮)՝ հողը,Դուեյ (兌), Ցիեն (乾)՝ մետաղը, Քան(坎)՝ ջուրը։

Վաթսունամյա շրջան

«Հուաի Նան Ծը » (淮南子) գրքի «Թիեն Վըն Սուն» (天文訓) գլխում «Ծյա (甲), Ի (乙), Յին (寅) ցիկլերը փայտն են, Պին ( 丙,) Դին (丁), Սը (巳), Ու (午) ցիկլերը՝ կրակը, Վու (戊), Ծի (己) ցիկլերը և չորս եղանակները՝ հողը, Կըն (庚), Սին (辛), Ծյա (申), Յոու (酉) ցիկլերը՝ մետաղը, Րըն (壬),Կուեյ (癸), Հայ (亥), Ծը (子) ցիկլերը՝ ջուրը»։ Դրանցից չորս եղանակներն են Չոուն (丑), Չընը (辰), Վեյը (未), Սյուն(戌)։

• Աղյուսակում Ին ու յանը բաժանված են Երկնային բների (տասական ցիկլեր ) և Երկրային ճյուղերի (տասներկուական ցիկլեր)։ Հինգ տարրերն ի սկզբանե օգտագործվել են Ին և յանի հանգստի և շարժման, անկման և վերելքի գործընթացում տարբեր վիճակներ ներկայացնելու համար, ուստի հինգ տարրերն այևս չպետք է բաժանվեն։ Սովորաբար լսվող արտահայտություններն են ՝ «Ծյան (甲) Յան փայտն է», «Սըն (巳) Ին կրակն է» և այլն։ Իրականում համատեղում են Վաթսունամյա շրջանի Ին և յանը և հինգ տարրերը, այլ ոչ թե «Յան փայտի» և «Ին փայտի» միջև տաբերությունը։

Իրեր և երևույթներ

Հին Չինաստանում Ու Սինը զուգորդվում էր տարբեր իրերի և երևույթներ հետ, ինչպիսք են հինգ գույները, հինգ գամմաները, հինգ համերը, հինգ մոլորակները, ուղղությունները, տարվա եղանակները, Վաթսունամյա շրջանը, թվերը և առաքինությունները։ Ու Սինի և այս իրերի և երևույթների զուգակցումը որոշ տեղերում համեմատաբար կայուն և համահունչ են, միայն մեկ տեսություն է շրջանառվում։ Սակայն, որոշ տեղերում կան զուգորդման բազմաթիվ եղանակներ, օրինակ, կենդանի էակների հինգ դասերը (五蟲) ունեին երեք տեսակի զուգորդման եղանակ（տես կենդանի էակների հինգ դասերում (五蟲)）, Տոն Ճոն Շունի (董仲舒) հինգ առաքինությունների և հինգ տարրերի զուգորդումը որոշ չափով տարբերվում էր հետկոնֆուցիականությունից^[33], «Հը Գաունծը» (鶡冠子)^[59] և «Պարոն Լույի գարնան և աշնան տարեգրությունը» (呂氏春秋) գրքերում տարբերվում են «Հուաի Նան Ծը» ( 淮南子) գրքի հինգ գամմաների զուգորդումից։ Հինգ ներքին օրգանների և հինգ տարրերի զուգորդումը տարբերվում է ժամանկակից և հին գրողների միջև（տես հինգ օրգաններում (五臟)）, իսկ հինգ զոհաբերման կենդանիների և հինգ տարրերի միջև զուգորդում ևս ունի բազմաթիվ եղանակներ^[60]։

Ավելին, հինգը միշտ չէ, որ հարմար թիվ է դասակարգման համար, և հինգ տարրերը կատարյալ դասակարգում չեն։ Սա նշանակում է, որ երբեմն չկա համապատասխան զուգորդման կամ դասակարգման եղանակ։ Օրինակ՝ հինգ տարրերը և տարվա չորս եղանակները, ինչի արդյունքում հողը չի կարող զուգակցվել որևէ մեկի հետ, կամ այն պետք է ամառվա համար կրակի հետ միասին լինի։

Չինական ավանդական բժշկություն

Շաբաթվա օրեր

Շաբաթվա օրերը վերաբերում են արևին, լուսնին և հինգ մոլորակներին՝ Յուպիտերին, Մարսին, Վեներային, Մերկուրին և Սատուրնին, որը նաև հայտնի է որպես Ցի Ճըն (七政)։ Հին Միջագետքի ժողովուրդը օգտագործում էր շաբաթվա յոթ օրերը, և «արևի, լուսնի, կրակի, ջրի, փայտի և մետաղի» հերթականությունը որոշվում էր արևմտյան աստղագուշակության կողմից ճանաչված յուրաքանչյուր օրվա առաջին ժամի գլխավոր աստղով^[76]։ Այս յոթօրյա համակարգը ընդունվել է Հին Հռոմեական կայսրության կողմից^[77]։ Հետագայում ներկայացվել է Կենտրոնական Ասիայի Սողդիանա, Կանծու և այլ էթնիկ խմբերին և Հնդկաստանին։ Թան դինաստիայում այն եկել է Չինաստան մանիքեության և բուդդիզմի միջոցով^[78][79][80], իսկ հետո՝ Կորեական թերակղզի և Ճապոնիա։

Հին Չինաստանում շաբաթվա յոթ օրերի հերթականությունը հետևյալն էր․^[78]

1. Արև（Կիրակի）
2. Լուսին（Երկուշաբթի）
3. Կրակ（Երեքշաբթի）
4. Ջուր（Չորեքշաբթի）
5. Փայտ（Հինգշաբթի）
6. Մետաղ（Ուրբաթ）
7. Հող（Շաբաթ）

Ըստ միջինասիական ժողովուրդների լեզվի, բառացի թարգմանվել է հետևյալ ձև․^[78]

1. Մի Րը(密日)
2. Մո Րը(莫日)
3. Յուն Հան Րը(雲漢日)
4. Տի Րը (嘀日)
5. Յու Մեյ Սը Րը(鬱沒斯日)
6. Նա Ծիե Րը(那頡日)
7. Ծի Հուան Րը (雞換日)

• Տարրեր (փիլիսոփայություն)
• Կանոնավոր բազմանիստ

• Sarah Allan等編：《中國古代思維模式與陰陽五行說探源》（南京：江蘇古籍出版社，1998）。
• 王愛和著，金蕾等譯：《中國古代宇宙觀與政治文化》（上海：上海古籍出版社，2011）。
• 陳元，“臺北故宮藏宋元明帝王畫像與其隱喻的王朝正統性”，《中國文化》，第44卷，2016年，137-153頁。Արխիվացված 2017-10-10 Wayback Machine
• Yuan Chen, "Legitimation Discourse and the Theory of the Five Elements in Imperial China." Journal of Song-Yuan Studies 44 (2014): 325-364.Արխիվացված 2020-07-28 Wayback Machine

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ու Սին կատեգորիայում։