ვიკიპედიის ცენზურა

ცენზურის სახეები

ვიკიპედიის ყველა საიტის დაბლოკვა (ერთ ან ყველა ენაზე)

ზოგიერთი ქვეყანა აგრძელებს ვიკიპედიის დაბლოკვას დიდი ხნის განმავლობაში (მაგ ჩინეთი). სხვა ქვეყნები იყენებენ ფართოდ გავრცელებულ ბლოკებს უფრო მოკლე დროით, როგორიცაა რამდენიმე თვე (მაგ სირია) სულ რაღაც საათამდე (მაგ პაკისტანი).

კონკრეტული ტიპის სტატიების დაბლოკვა

ბევრი ქვეყანა ბლოკავს სტატიების მთელ რიგს სენსიტიურ თემებზე, როგორიცაა პოლიტიკური ოპოზიციური პარტიის მიერ მხარდაჭერილი იდეები, როგორიცაა მიმდინარე მოვლენების შესახებ (მაგ. რუსეთი) ან იდეები, რომლებიც ეწინააღმდეგება რეჟიმის რელიგიურ ტრადიციას (მაგ ირანი).

რედაქტორების დევნა

ესენი არიან რედაქტორები, რომლებიც აქვეყნებენ ინფორმაციას, რომლის ცენზურაც მთავრობას სურს (მაგ საუდის არაბეთი).

მკითხველთა დევნა

ზოგიერთ ქვეყანას შეიძლება არ დასჭირდეს ვიკიპედიიდან გვერდების ამოღება, თუ მათი სათვალთვალო სისტემა და იურიდიული კოდი აფერხებს ადამიანებს საიტებზე წვდომისგან ჯარიმების, პატიმრობის, სამსახურის დაკარგვის ან ფიზიკური დაზიანების საფრთხის გამო.

ქვეყნის მიხედვით

ბელარუსი

2022 წლის 11 მარტს ბელარუსის პოლიტიკურმა პოლიციამ GUBOPiK-მა დააკავა მარკ ბერნშტეინი, რუსული ვიკიპედიის რედაქტორი მინსკიდან, რომელიც არედაქტირებდა ვიკიპედიის სტატიას რუსუსეთის შეჭრის შესახებ უკრაინაში და ადანაშაულებდა მას „ანტირუსული მასალების გავრცელებაში“ და რუსული „ყალბი ამბების“ კანონების დარღვევაში. ^[2]

2022 წლის 7 აპრილს, ბრესტის სასამართლომ ვიკიპედიის მომხმარებელს პაველ პერნიკაუს მიუსაჯა ორი წლით თავისუფლების აღკვეთა რუსული და ბელარუსული ვიკიპედიის სამი რედაქტირებისთვის. ^[3] იგი დამნაშავედ ცნეს „ბელარუსის რესპუბლიკის დისკრედიტაციაში“ (ბელარუსის სისხლის სამართლის კოდექსის 369-1 მუხლი). ^[3]

ჩინეთი

ვიკიპედიაზე წვდომის უფლება წლების განმავლობაში იცვლებოდა, რადგან ჩინურენოვანი ვერსია უფრო მკაცრად კონტროლდებოდა, ვიდრე სხვა ვერსიები. 2019 წლის აპრილის მდგომარეობით, ვიკიპედიის ყველა ვერსია დაბლოკილია ჩინეთში Great Firewall-ის უფლების ქვეშ. ^[4][5][6]

ჩინური ვიკიპედია 2001 წლის მაისში გაიშვა. ^[7] ვიკიპედიამ პოზიტიური შეფასება მიიღო ჩინეთის სახელმწიფო პრესაში 2004 წლის დასაწყისში, მაგრამ დაიბლოკა 2004 წლის 3 ივნისს, 1989 წლის ტიანანმენის მოედანზე საპროტესტო აქციების 15 წლისთავის წინ. საიტის აღდგენის მიზნით თვითცენზურის პრაქტიკის შესახებ წინადადებები უარყო ჩინური ვიკიპედიის საზოგადოებამ. ^[7] International Herald Tribune-ის სიუჟეტი, რომელიც ადარებს ჩანაწერებს ჩინურ და ინგლისურ ვიკიპედიებზე ისეთ თემებზე, როგორებიცაა მაო ძედუნი და ტაივანი, დაასკვნა, რომ ჩინური ინფორმაციები დამუშავებული და გაფილტრული იყო. ^[8] 2004 წლის 22 ივნისს ვიკიპედიაზე წვდომა აღდგა ახსნა-განმარტების გარეშე. ^[7] სექტემბერში ^[9] გაურკვეველი მიზეზების გამო ვიკიპედია კვლავ დაიბლოკა, მაგრამ მხოლოდ ოთხი დღით. ^[7] ვიკიპედია კვლავ დაიბლოკა 2005 წლის ოქტომბერში. ვიკიპედიის მომხმარებლებმა ში ჟაომ და კუი ვეიმ წერილები მისწერეს ტექნიკოსებს და ხელისუფლებას, რათა დაერწმუნებინათ ისინი ვებსაიტის განბლოკვაში. წერილის ნაწილში ეწერა: „ვიკიპედიის დაბლოკვით, ჩვენ ვკარგავთ შანსს, წარმოვაჩინოთ ჩინეთის ხმა მსოფლიოს წინაშე, დავუშვებთ ბოროტ კულტებს, ტაივანის დამოუკიდებლობის ძალებს და სხვებს... ჩინეთის დამახინჯებული იმიჯის წარმოსაჩენად“. ^[7]

2006 წლის ოქტომბერში The New York Times-მა განაცხადა, რომ ინგლისური ვიკიპედია განბლოკილი იყო ჩინეთში, თუმცა ჩინური ვიკიპედია დაბლოკილი დარჩა. ახალი მედიის მკვლევარმა ენდრიუ ლიჰმა ბლოგზე დაწერა, რომ ვერ წაიკითხა ინგლისურენოვანი სტატია 1989 წელს ჩინეთში, ტიანანმენის მოედანზე მომხდარი საპროტესტო აქციების შესახებ. ^[10] ლიჰმა თქვა, რომ „მონოლითურად მოქმედი Great Firewall of China არ არსებობს“ და აღნიშნა, რომ სხვადასხვა ინტერნეტ სერვისის პროვაიდერების მომხმარებლებისთვის, ჩინეთის სხვადასხვა ადგილას — China Netcom - პეკინში, China Telecom - შანხაიში და სხვა პროვაიდერებიდან ჩინური ვიკიპედია დაბლოკილი იყო მხოლოდ ანჰუიში. ^[11] ადვოკატირების ორგანიზაცია „რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე“ შეაქო ვიკიპედიის ლიდერები თვითცენზურის გამოუყენებლობისათვის. ^[12]

2006 წლის 10 ნოემბერს ლიჰიმ განაცხადა, რომ ჩინური ვიკიპედია, როგორც ჩანს, სრულად განბლოკილი იყო. ^[13] ლიჰმა დაადასტურა სრული განბლოკვა რამდენიმე დღის შემდეგ და შესთავაზა ეფექტების ნაწილობრივი ანალიზი, რომელიც ეფუძნება ახალი ანგარიშის შექმნის სიჩქარეს ჩინურ ვიკიპედიაზე. განბლოკვამდე ყოველდღიურად იქმნებოდა 300-400 ახალი ანგარიში. განბლოკვიდან ოთხი დღის განმავლობაში ახალი რეგისტრაციების მაჩვენებელი სამჯერ გაიზარდა და 1200-ზე მეტი დღეშია, რაც მას მეორე ყველაზე სწრაფად მზარდ ვიკიპედიად აქცევს ინგლისური ვერსიის შემდეგ. ანალოგიურად, 13 ნოემბერით დაბოლოებულ კვირაში 75%-ით მეტი სტატია შეიქმნა, ვიდრე წინა კვირაში. იმავე შაბათ-კვირას, როდესაც ჩინურმა ვიკიპედიამ გადალახა 100 000 სტატიის ზღვარი, ლიჰმა იწინასწარმეტყველა, რომ მეორე 100 000 მალე მოვიდოდა, მაგრამ ჩინური ვიკიპედიის გამოცდილი მომხმარებელები დაკავდებიან ახალი მომხმარებლებისთვის ვიკიპედიის ძირითიდ პოლიტიკასა და ნორმებს გაცნობით. ^[14]

2006 წლის 16 ნოემბერს საინფორმაციო სააგენტო Reuters-მა განაცხადა, რომ ჩინური ვიკიპედიის მთავარი გვერდის ჩვენება შეიძლებოდა, მაგრამ არა გვერდების ტაბუდადებულ პოლიტიკურ თემებზე, როგორიცაა „4 ივნისი, [1989 წლის პროტესტი]“. ^[15] თუმცა, შემდგომმა მოხსენებებმა აჩვენა, რომ როგორც ჩინური, ასევე ინგლისური ვერსიები ხელახლა დაიბლოკა მეორე დღეს, 17 ნოემბერს. ^[16] 2007 წლის 15 ივნისს აღდგა წვდომა არაპოლიტიკურ სტატიებზე ინგლისურ ვიკიპედიაზე. 2007 წლის 6 სექტემბერს IDG News-მა გაავრცელა ინფორმაცია, რომ ინგლისური ვიკიპედია კვლავ დაიბლოკა. ^[17] 2008 წლის 2 აპრილს რეესტრმა განაცხადა, რომ ინგლისურ და ჩინურ ვიკიპედიებზე ბლოკები მოიხსნა. ^[18][19] ეს დაადასტურა BBC-მ. როდესაც პეკინში ჩავიდნენ უცხოელი ჟურნალისტები 2008 წლის ზაფხულის ოლიმპიური თამაშებისა და საერთაშორისო ოლიმპიური კომიტეტის თხოვნაზე პრესის თავისუფლების შესახებ თამაშების დროს. 2008 წლის სექტემბერში ჯიმი უელსი შეხვდა ჩინეთის სახელმწიფო საბჭოს საინფორმაციო ოფისის ვიცე დირექტორს კაი მინჯაოს. მიუხედავად იმისა, რომ შეთანხმება არ გაფორმებულა, უელსი თვლიდა, რომ კომუნიკაციის არხი გაიხსნა ვიკიპედიის საზოგადოებასა და PRC მთავრობას შორის. ^[20]