Чарли Чаплин

Ол Лондондағы мюзик-холл әртістерінің отбасында дүниеге келген. Бірақ әкесінің тамағы ауырып, дауысын ерте жоғалтып алады. Соның күйігінен ішіп кетеді де, көп ұзамай қайтыс болады. Күйеуі қайтқан соң анасы қатты ауырып қалады. Ол есінен адасып, ақырында жұмысынан шығып қалады. Чарльз үлкен ағасы Сидни екеуі науқас шешелерімен жұмыстың берген үйінде тұрып жатады. Содан соң балаларды жетімдер және кедейлердің баласы оқитын мектепке орналастырады. Олар бала күннен өз күнін өзі көріп үйренді. Сондықтан қайыршының қатал өмірі Чарльз үшін таңсық емес еді. Алғаш рет сахнаға бес жасында шықты. Ол мюзик-холдағы анасының рөлін алмастырған еді. Анасы ауырған сайын дауысын жоғалтып алады екен. Чарльз анасының бүкіл репертуарын жатқа білген. Сахнаның сыртында өмір сүрген кезі көп. Мектепке де сирек барған. Шаласауатты болған. Ара-тұра газет сатқан кездері бар. Дәрігерге көмекші болып істеген. Баспаханада да жұмысшы болған көрінеді. Бірақ, еш жерде көп бөгелмеген екен.

Он төрт жасында Чарльздің ұлы арманы орындалып, театрда «Шерлок Холмс» қойылымындағы шабарманның рөлін сомдау бақытына ие болады. Өзі кітап оқи алмағандықтан ағасы оқып беріп отырып, рөлін сөйтіп қана тұтас жаттап алады. Сосын ол варьетеде бақ сынайды. Скрипкада ойнауды үйренеді. Көп оқитын болды. Бұрын оқымай келгенін еселеп толықтырды.

1908 жылы Чарльздің басына бақ қонады. Карно театрының актеры атанады. Ол театр мюзик-холдар үшін пантомима мен қысқа скетчтер дайындайтын. Аз ғана уақыт ішінде ең беделді әртіске айналды. 1910 жылы труппамен АҚШ-қа гастрөлге барады. Бір қойылым кезінде оны кинопродюсер Мак Сеннет байқайды. Чарлидың ойнағаны ұнапты. 1912 жылы әртісті «Кистоун Филм» студиясына шақырады. Студияға келе сала Чарльз қолда бар киімнен қайыршының бейнесін жасап алады. Басында қалпақ, қолында визиткасы, екінші қолында аса таяғы, тұмсығы сүйір аяқ киіммен мэтрдың алдынан шығады. Бұл бейне мэтрге қатты ұнайды. Бірақ Чарли тым жас болған соң оған жасанды мұрт жабыстырып қояды. Пәкене бойлы қайыршы бірден көпшілікке ұнай кетеді. Бұл жетістік қанат бітіреді. Қомақты қаржы түсіреді. Сәл уақыттан соң Чаплинге өзі ғана түсетін қысқа метражды фильмдер жасауға рұқсат етеді.

Қайыршы Чарли аса «табысты» бейне болып шықты. 1914 жылы Чаплин аптасына 150 доллар жалақы алатын. Содан кейін 1500 алатын болды. 1914 жылдан бастап өзін режиссерлік қырынан көрсете бастап, түсіп жүрген фильмдерінің сценарийін өзі жазған. 1917 жылы «Фёст Нэйшнл Пикчерс» студиясы Чаплинмен 1 миллион долларға келісім шартқа отырды. Сөйтіп, 28 жасында Чарли Чаплин Америкадағы мылқау киноның ең бай әртісіне айналып шыға келді.

Ол көптеген сыйлықтардың иегері.

Тек 1919 жылы Чаплин өзінің жеке студиясын ашты, яғни, Чаплин Мэри Пикфорд, Дуглас Фэрбенкс және Дэвид Гриффитпен бірге United Artists киностудия-сын құрды. Қысқа метражды фильмдерін өзі түсіреді. Зиялы-қайыршының бейнесін сомдау арқылы танылды. Оның кейіпкері ұялшақ, қолының сұғы бар, бірақ өзі әділетсіздікке қарсы бейне еді. 1921 жылы «Бөбек» атты өзінің ең танымал толық метражды фильмін түсірді. Қаңғыбас пен тастанды бала туралы. Фильмнің өн бойындағы комедиялық тұстары лирикалық, драмалық сюжеттермен толықтырылған. Әлеуметті сынаған фильм киноәлемдегі Чаплиннің алғашқы баспалдағы саналды. Бәлкім, бүкіл мылқау кинематограф үшін де солай.

Чарльз Чаплин мылқау кино дәуірінде кереметтей танымал болды. 1927 жылы дыбысы бар кино шыққаннан кейін де Чаплин өзінің мылқау киносына адал болып қала берді.

Чаплинге атақты, марапатты мылқау кино әкелді. Сондықтан дыбысты кино түсіреле бастаған кезде ол не істерін білмеді. Өзінің мылқау киносын музыкамен әрлеп түсіре берді. 1931 жылы «Үлкен қаланың оттары» атты киносы шықты. Қаңғыбас пен гүл сатушы қыздың махаббаты туралы әдемі хикая. Фильмнің дүбірі жер жарды. 1936 жылы «Жаңа уақыт» деген фильм шықты. Жаппай салынған өндіріске арналған кино болды.

1940 жылы ғана дыбысы бар «Ұлы диктатор» атты фильм түсірді. Пародия, памфлет ретінде берілген фильм. Еврей-шаштараз бен Аденоид Хинкельдің қақтығысы негізінде өрбіген. Германия елшілігі Вашингтоннан оның көрсетілуіне тыйым салынуын талап етті.

1952 жылы Чаплин Лондондағы премьераға келеді. Оның «Шырағданның жарығы» деген киносы көрсетіледі. Қайтып АҚШ оны елге кіргізбеді. Ол Швейцарияға қоныстанады. Софи Лорен мен Марлон Брандо түскен «Гонконгтен келген графиня» атты фильмі түрлі түсті болып шықты. Бұл фильм Чаплиннің соңғы туындысы еді. Өзі ойнамады.

Чаплиннің шығармашылығы бүкіл жер жүзі өнерінің дамуына серпінді үлес қосты. Дүние жүзінде оған еліктеп әртіс болған адамдар көп. Солардың бірі және бірегейі үнділік Радж Капур еді.

Сексеннен астам рөл ойнапты. Бүкіл әлем оны комедия әртісі деп білді. Бірақ ол сценарий де жазған, режиссер, продюссер, тіпті өз фильмдерінің композиторы да болған.

Чаплин көптеген халықаралық марапаттарды иеленді. Бірақ оның басты жеңісі – халықтың ілтипаты.

1897 жылдан мюзик-холл сахнасында, ал 1907–1942 жылы Ф. Карго жетекшілік еткен пантомима театрында ойнап, актерлік өнер шеберлігін жетілдірді. Әсіресе, ол мұнда мюзик-холлдың талабына орай пластика мен пантомима өнерін үздік меңгерді. Кинодағы актерлік және режисерлік өнер жолын 1914 жылы АҚШ-та бастады. Қойған фильмдерінің сценарийлерін де өзі жазды.

Бірқатар фильмдерінде (“Қаңғыбас”, “Банк”, 1915; “Тыныш көше”, “Иммигрант”, “Ит өмір”, “Иыққа!”, 1917–1918) лирикалық және комедиялық бояуды шебер шендестіре отырып, “кішкене адамның” есте қалар жиынтық бейнесін жасады. Пантомима мен комедия өнерін жан-жақты дамыта отырып, өз орнымен пайдалану арқылы “Нәресте” (1920) мен “Алтынның әлегі” (1925) фильмінде ақша билеген ортадағы қорғансыз жандардың азапты ауыр өмір-тұрмысын бейнеледі. Ол көп қиындықтардан кейін 1922 жылы “Чарлз Чаплин фильм корпорейшен” деген атпен кинофирма ұйымдастырды. “Париж қызы” фильмін (1921) қоюмен өзінің кинода психологиялық драма жасаудың шебері екенін байқатты. Әсіресе, “Пилигрим” (1922) және “Цирк” (1928) фильмінде әділетсіздік жайлаған астамшыл, қатыгез қоғамға тән өтірік пен өсекті, кертартпалық пен мешеулікті, екіжүзділік пен сатқындықты өткір сынға алды.

1931 жылы қойған “Үлкен қаланың оттары” фильмімен режиссер шығармашылығының жаңа кезеңі басталды. Осы жылдары Чарли “кішкене адамның” психологиялық мінез-күйін тереңдетіп, барынша әлеуметтік мәселелерге ден қойды.

“Жаңа кезең” (1935) фильмінде жұмысшылар еңбегін қанаушылықтың антигуманистік табиғатын ашып көрсетті. “Ұлы диктатор” (1941) фильмінде фашияттік диктатура сатиралық тұрғыда бейнеленді. Бұл фильм Чаплиннің идеялық жағынан өсу эволюциясын айқындай түсті. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін пессимистік сарында “Месье Верду” (1947) фильмін жасады. 1952 жылы АҚШ-та қойылған соңғы фильмі “Рампа оттары” кинокартинасында адамның асқақ сезімдерін паш етті. Реакциялық топтардың қудалауына ұшыраған Чаплин отбасымен Веве қаласынана (Швейцария) қоныс аударды.

Англияда “Король Нью-Йоркте” (1957) және “Гонконгтен келген граф әйелі” (1967) атты сатиралық-романтикалық кинокартиналарын қойып, суреткерлік дарын табиғатының жаңа бір қырын танытты. Оның шығарм. АҚШ-тың реалистік кино өнерінің қалыптасуына игі ықпал жасаумен қатар, дүниежүз. кинокомедияның дамуына да мол үлес қосты. 1954 жылы Халықар. Бейбітшілік сыйлығын алды.

Толықметражды фильмдер

Қысқа метражды фильмдер

«Keystone» студиясының фильмдері

«Essenay» студиясының фильмдері

«Mutual» студиясының фильмдері

Эпизоттық рөлдері

• Стефен Вейсман. Чарли Чаплин: История великого комика немого кино — Мәскеу: ЭКСМО, 2010. — ISBN 978-5-699-40883-2.
• Лита Грей Чаплин. Моя жизнь с Чаплином: Интимные воспоминания — Мәскеу: «Альпина Нон-фикшн», 2009. — ISBN 978-5-9167-1037-3.
• Чаплин Ч. С. Моя биография. Ағылш. аудару З. Гинзбург. — М.: «Вагриус», 2000. — 520 с. ISBN 5-264-00127-8.
• Кукаркин А. В. Чарли Чаплин. 2-е изд., дораб. и доп. — М.: «Искусство», 1988. — 287 с.
• Садуль Ж. Чарли Чаплин. Пер. с франц. — М.: «Искусство», 1981. — 209 с.

• Чарли Чаплин (орыс.)
• Чарли Чаплин туралы Мұрағатталған 1 қазанның 2008 жылы. (орыс.)
• Чарли Чаплин Мұрағатталған 22 сәуірдің 2012 жылы. (ағыл.)
• Өмірбаяны мен түскен фильмдері Мұрағатталған 31 қазанның 2005 жылы. (орыс.)
• Чарлз Чаплин (ағыл.) Internet Movie Database сайтында