Charlie Chaplin
Ni Charles Spencer "Charlie" Chaplin, KBE (16 Abril 1889 – 25 Disiembre 1977) ket mays aidi nga Ingles a komoko nga aktor, direktor ti pelikula ken komposer a nalatak a namammoan para kadagiti obrana idi panawen ti maulimek a pelikula.[2] Isu ti nagbalin a kalatakan anga artista ti pelikula iti sangalubongan sakbay ti panakalpas ti Umuna a Sangalubongan a Gubat. Ni Chaplin ket nagusar ti panagitultulad, bulbullagaw ken dagiti dadduma pay nga inararamid a makitkita a komedia, ken nalaing nagtultuloy aginggina idi panawen ti panagsasao, ngem bimmassit ti kaadu dagiti pelikulana manipud idi gibus ti panawen ti 1920. Ti kadayegan a papelna ket isu idi ti Ti Baliudung, nga immuna nga inay-ayamna idiay Keystone a komedia a Dagiti Lumba ti Karro ti Ubbing idiay Benisia idi 1914.[3] Manipud idi Abril 1914 ti maysa a pagpulipunan Duapulo a Minutos iti Ayat ken dagiti sumakbay isu ket nagsursurat ken nagiturturong kadagiti pelikulanaon, manipud idi 1916 isu ket nagpadpataud pay kadagitoy, kenmanipud idi 1918 isu ket nagisursurat pay kadagiti musika para kadagitoy. A kumaduaanna ni Mary Pickford, Douglas Fairbanks ken D. W. Griffith, isu ket kimmaddua a nagipatakder ti Nagkaykaysa nga Ar-artista idi 1919.[4]
| Charlie Chaplin | |
|---|---|
 Ni Chaplin a kas Ti Baliudung, 1915 | |
| Nakaiyanakan a nagan | Charles Spencer Chaplin |
| Naipasngay | 16 Abril 1889 Walworth, Londres, Inglatera, Nagkaykaysa a Pagarian |
| Pimmusay | 25 Disiembre 1977 (tawen 88) Vevey, Suisa |
| Plataporma | Pelikula, musika, panagitultulad |
| Pakipagilian | Britaniko |
| Aktibo a tawtawen | 1895–1976[1] |
| Kita ti komedia | Bulbullagaw, tinultulad, makitkita a komedia |
| Nakaimpluensiaan | Benny Hill Marcel Marceau Dagiti Tallo a Bulabullan Federico Fellini Milton Berle Peter Sellers Rowan Atkinson Johnny Depp Jacques Tati Woody Allen Roberto Benigni Johnny Carson |
| Asawa | Mildred Harris (1918–21) Lita Grey (1924–27) Paulette Goddard (1936–42) Oona O'Neill (1943–77) |
| Pirma |  |
Ni Chaplin ket maysa kadagiti kalaingan nga agparpartuat ken nakaimpluensia a personalidad iti panawen ti naulimek a pelikula. Isu ket naimpluensian babaen ti sinarunona a , ti Pranses a komidiante ti naulimek a pelikula a ni Max Linder, a nagiruknoyanna ti maysa kadagiti pelikulana.[5]Nagpaut ti panagobobrana iti panaglinglingay iti 75 a tawtawen, manipud iti Biktoriano nga entablado ken ti salaan ti musika idiay nagkaykaysa a Pagarian a kas maysa nga ubing nga agpabpabuya, aginggan aidi gangani matayan idi agtawen ti 88. Ti nadayeg a publiko ken pribado a biagna ket liklikmuten ti panagraraem ken kontrobersia. Ni Chaplin ket nakilaslasin kadagiti kanigid a payak ti politika idi panawen ti McCarthy a panawen ken isu ket dimteng a napilit a nagsubli idiay Europa manipud idi 1952.
Idi 1999, ti Amerikano nga Instituto ti Pelikula ket nagiranggo kenni Chaplin ti maika-10 a kalatakan kadagiti amain a panawen a lalaki ti sarita ti pelikula.[6] In 2008, Martin Sieff, iti panagrepaso ti libro a Chaplin: Ti Biag, a nagisurat: "Ni Chaplin ket saan laeng a 'dakkel', isu ket maysa ahigante. Idi 1915, isu ket rimmuar ti napirpirgis ti gubat a lubong nga isu ket nagisangsangpet ti daton iti komedia, katkatawa ken bang-ar bayat a pispisangenna ti bukodna abagi babaen ti Umuna a Sangalubongan a Gubat. Kadagiti sumaganad a 25 a tawtawen, babaen ti Nalatak a Panagsagsagaba ken ti irurumsua ni Adolf Hitler, isu ket nagtalinaay nga agtrabtrabaho. ... Maduduaan no adda ti asinoman ti kaaduan a nakaited ti panaglinglingay, nam-ay ken bang-ar kadagiti kaaduan a tattao idi kaaduan a masapsapulanda".[7] Ni George Bernard Shaw ket tinawaganna ni Chaplin a "ti maymaysa ahenio a rimmuar ti industria ti pelikula".[8]
Nasapa a tawtawen (1889–1913)
Napalabas ken panagsagsagaba idi ubing
Ni Charles Spencer Chaplin ket inpasngay idi 16 Abril 1889 ni Hannah Chaplin (née Hannah Harriet Pedlingham Hill, 1865–1928) ken Charles Chaplin Sr. (1863–1901). Awan ti opisial a a rehistro i panakaipasngayna, ngem ni Chaplin ketnaipamatian nga isu ket naipasngay idiay East Street, Walworth, idiay Abagatan a Londres.[9][note 1] Ti inana ken amana ket nagasaawada sakbay ti uppat a tawen, nga iti daytoy a panawen ni Chaplin Sr. ket nagbalin nga isu ti legado a nagayaywan ti anak ti ruar ni Hannah, Sydney John (1885–1965).[12][note 2] Idi panawen ti panakaipasngayna, dagiti nagannak kenni Chaplin ket nagiliwliwada iti tinawtawid a musika a pagsalaan: Ni Hannah, ti anak a babai ti maysa a sapatero,[13] ket adda ti nababa a ken napaay a karreer ti naentablado a naganna a kas ni Lily Harley,[14] bayat a ni Charles Sr., anak ti maysa nga agparparti,[15] ket nagtrabaho a kas maysa a nadayeg a kumakanta.[16] Ti pamilia a Chaplin ket nagsisinada idi agarup a 1891;[17] ken kalpasan ti maysa a tawen, ni Hannah ket nagipasngay ti maikatlo nga anakna—ni George Wheeler Dryden—a pinutotan babaen ti mangliwliwa ti musika a salaan a ni Leo Dryden. Ti ubing ket innala babaen ni Dryden idi agedad ti innem a bulan, ken saanen a nagparparang ti kabibiag ni Chaplin para kadagiti sumakbay a 30 a tawtawen.[18]
Dagiti paammo ken dagiti nagibasaran
- Paammo
- Dagiti nagibasaran
Dagiti taudan
- Bloom, Claire (1982). Limelight and After. Londres: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 0-297-78051-4.
- Brownlow, Kevin (2010). The Search for Charlie Chaplin. London: UKA Press. ISBN 978-1-905796-24-3.
- Chaplin, Charles (2003). My Autobiography. London: Penguin Classics. ISBN 0-14-101147-5.
- Epstein, Jerry (1988). Remembering Charlie. Londres: Bloomsbury. ISBN 0-7475-0266-8.
- Kuriyama, Constance B. (1992). "Chaplin's Impure Comedy: The Art of Survival". Film Quarterly. University of California Press. 45 (3): 26–38.
- Louvish, Simon (2010). Chaplin: The Tramp's Odyssey. Londres: Faber and Faber. ISBN 978-0-571-23768-5.
- Lynn, Kenneth S. (1997). Charlie Chaplin and His Times. New York: Simon & Schuster. ISBN 0-684-80851-X.
- McCaffrey, Donald W. (1971). Focus on Chaplin. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall, Inc. ISBN 0-13-128207-7.
- Maland, Charles J. (1989). Chaplin and American Culture. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-02860-5.
- Mast, Gerald (1985). A Short History of the Movies: Third Edition. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-281462-1.
- Raksin, David; Berg, Charles M. (1979). ""Music Composed by Charles Chaplin": Auteur or Collaborateur?". Journal of the University Film Association. University of Illinois Press. 31 (1): 47–50.
- Robinson, David (1986). Chaplin: His Life and Art. Londres: Paladin. ISBN 0-586-08544-0.
- Weissman, Stephen M. (1999). "Charlie Chaplin's Film Heroines". Film History. Indiana University Press. 8 (4): 439–445.
- Weissman, Stephen M. (2009). Chaplin: A Life. London: JR Books. ISBN 978-1-61145-040-8.