Hemedan (parêzgeh)
Hemedan (bi farisî: همدان Hamadān) yek ji herêmên Rojhilata Kurdistanê û yek ji 30 parêzgehên Îranê ye ku dikeve naverastê wê welatê.
| Hemedan Hamadān | |
  Hemedan Hemedan (Îran) | |
| Kargêrî | |
|---|---|
| Welat | Rojhilatê Kurdistanê |
| Dûgel |  Îran |
| Serbajar | Hemedan |
| Demografî | |
| Gelhe | 1.738.772 (2005) |
| Berbelavî | 89.8 kes/km² |
| Erdnîgarî | |
| Rûerd | 19.368 km² |
| Koordînat | 34°47′54″Bk 48°30′53″Rh / 34.7982°Bk 48.5146°Rh |
| Nexşe | |
 Nexşeya parêzgehê | |
Navendê parêzgaha Hemedanê bi heman navî yanî Hemedan e.
Gelê herême ji kurdan, Lekan, Lûran, Farsan û Azerîyan pek tê.
Dîrok
Parêzgeha Hemedanê yek ji deverên herî kevnar ên Îran û şaristaniya wê ye. Bermahiyên vê herêmê vê rastiyê piştrast dikin. Hemedana îro ew e ku ji Ekbatana, paytexta Medan maye berî ku ew bi Farisî re yekîtiyek çêbikin. Helbestvan Firdewsî dibêje ku Ekbatana ji hêla şah Cemşîd ve hat çêkirin. Li gorî tomarên dîrokî, li vî bajarî carek kelek hebû bi navê Heft Hessar (Heft Dîwar) ku xwediyê hezar jûre bû û mezinahiya wê bi ya Birca Babîlê re bû. Avahiyên bajêr bi Diya Aku ve, ji 700 sal berî zayînê, Padîşahê Medan ve têkildar in. Li gorî tomarên Grek, ji vî erdî re ji vî Padîşahî re 'Ekbatan' û 'Hegmataneh' hate gotin, bi vî rengî veguherî paytextek mezin. Di dema Parthiyan de, Ctesiphon bû paytextê Farisiya, û Hemedan bû paytexta havînê û rûniştgeha serdestên Partan. Piştî Partan, Împeratoriya Sasanîyan li Hemedanê jî qesrên xweyên havînê ava kirin.
Di sala 633an de dema ku şerê Nahavand qewimî û Hemedan kete destê Erebên dagîrker, carinan ew geş bû û carinan ew kêm bû şahidê zehmetiyan. Di dema biweyhiyan de, wê gelek zirar dît. Di sedsala 11an de, Selçûqiyan paytexta xwe carek din ji Bexdayê veguheztin Hemedanê. Di dema rabûn û ketina hêzan de bajarê Hemedanê her gav di bin xeterê de bû. Di dema êrişa Tîmûrî de bi tevahî hate rûxandin. Lê di dema Sefewî de bajar carek din geş bû. Di sedsala 18an de, Hemedan xwe radestî Osmaniyan kir, lê Hemedan ji hêla Nader Afah Afşarî ve hate paşve xistin û di bin peymana aştiyê ya di navbera Îran û Osmaniyan de parêzgeh radestî Îranê bû
Bajarê Hemedanê li ser Riya kpekê radiweste û di van sedsalên paşîn de jî di bazirganî û bazirganiyê de li ser tora rêça sereke ya li herêma rojavayê Îranê hêviyên baş digirin. Li gorî kevneşopiyên cihûyên herêmî, di Biblencîlê de behsa Bajarê Hemedanê tê kirin, wekî paytexta Persiya Kevnar di rojên Padîşah Ahasuerus de di Pirtûka Esterê de. Wê hingê wekî usûşan dihat nas kirin. Gorên Mordecai û Esther li Hemedana îroyîn cîwar bûne.
Dabeşkirina parêzgehê
Navçeyên parêzgehê û bajarên parêzgehê ev in [1]:
- Tûyserkan (navçe): Feresfec, Tûyserkan, Serkan (Hemedan)
- Melayer (navçe): Cokar, Samen, Melayer, Zengene (Hemedan), Ezenderyan, Eslamşehrî Aqegel
- Nihawend (navçe): Giyan, Berzol, Nehawend, Fîrûzan
- Hemedan (navçe): Qehawend, Hemedan, Meryanec, Cûreqan
- Kebuder Aheng (navçe): Şîrînsu, Kebuder Aheng, Goltepe (Hemedan)
- Esedabad (navçe): Acîn, Esedabad
- Behar (navçe): Selehabad, Behar, Lalecîn, Mehaciran
- Rezen (navçe): Rezen, Demeq
- Famenîn (navçe): Famenîn
- Dergezîn (navçe): Qorve dergezîn, Kerefs (Hemedan)
Parêzgehên kurdnişîn
Rêvebirina îdarî
Bi dûçûna rêvebirina îdarî ya Îranê, navên parçeyên dabeşkirî û rêvebirên parçeyan wiha ye[2] :
| Cûreyên dabeşê | Ostan (parêzgeh) | Şehristan (şaristan, qeza, navçe) | Bexş (nahiye) | Dehistan (gundistan) | Şehr (bajar) | Rusta (gund) |
| Rêvebirê îdarî | Ostandar (parêzgar) | Fermandar (qeymeqam) | Bexşdar (rêveberê nahiyê) | Bexşdar (rêveberê gundistanê) | Şehrdar (şaredar) | Dehyar (muxtar) |
| Navê rêvebirinê | Ostandarî (parêzgarî) | Fermandarî (qeymeqamî) | Bexşdarî (rêveberiya nahiyê) | Bexşdarî (rêveberiya gundistanê) | Şehrdarî (şaredarî) | Dehyarî (muxtarî) |