Крым хандыгы
Крым хандыгы — кырым татарларынын, Алтын ордодон бөлүнүп чыккан (15–18-кылымдар) феодалдык мамлекети. 1239-ж. моңгол-татарлар Крымда жашаган алан, кыпчак, слав ж. б. элдерди каратып, жарым аралдын түз жерлерин басып алган жана 13-кылымдын аягында аны өздөрүнүн туруктуу жайлоо-кыштоосуна айландырышкан.
| Крым хандыгы (кырым татарча Qırım hanlığı, قريم خانلغى) хандык Осмон империясынын вассалы 1470—1774 | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
 | |||||||||
| Борбор калаа | Кырк-Жер (1441—1490) Салачик (1490—1532) Бакчысарай (1532—1783) | ||||||||
| Тил | кырым татар тили | ||||||||
| Дин | Ислам | ||||||||
| Акча бирдиги | бешлик кырг. Бештик | ||||||||
| Аянт | 152 000 км² | ||||||||
| Калк | 500.000 ге жакын | ||||||||
| Сулале (династия) | Герей династиясы | ||||||||
| Хан | |||||||||
| - 1441—1466 | Ажы Герай 1 (биринчи) | ||||||||
| - 1782—1783 | Шахин Герай (аяңкы) | ||||||||
| Өтүүчүлүк | |||||||||
| ← Алтын Ордо Орусия империясы → | |||||||||
Тарыхы
13–14-кылымдарда Крымда өзгөчө акимдик (борбору – Солхат) түзүлүп, 1433-ж. ич ара күрөштүн натыйжасында феодал ак сөөктөрдүн колдоосу менен Девлет-Хажи-Гирей бийликке келген. 1443-ж. Литва Улуу княздыгына таянып, ал Алтын Ордого көз карандысыз Крым хандыгын түзгөн. Менгли-Гирей хандын тушунда (1468–1515) түрк аскерлери Крымга басып киргенден кийин (1475), Крым хандыгы Түркияга көз каранды хандыкка айланган. Крым хандыгынын феодал ак сөөктөрү олжо, туткун, салык алуу үчүн 16–17-кылымдарда Орусия, Украина, Польша жерлерине кол салып турган. 17–18-кылымдардагы орус-түрк согуштарында Крым хандыгы Түркияны колдогон. Күчүк-Кайнаржы тынчтык келишими (1774) боюнча Крым хандыгы Түркияга көз карандылыктан кутулуп, Орусиянын протекторатындагы көз карандысыз хандыкка айланган. 1783-жылы Орусия империясынын курамына биротоло кошулган.
Булактар
- “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 4-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2012. 832 бет, илл. ISBN 978 9967-14-104 -9