Giorgio Parisi

Vater un Grootvader vun Parisi weer Bauarbeiter un hemm hüm Moot maakt, Ingenieur to wurrn. He hett sück aber mehr för de „komplizeerten Abstraktschonen“ un de Herutforderungen vun de Wetenschap interessert. ^[1] Parisi hett 1970 sien Physikstudium an de Universität La Sapienza in Rom afslooten. Nah den Bachelor hett he een Johr in den Beriek vun de Hoochenergiephysik bi sien Betrüer Nicola Cabibbo arbeit, den Parisi as „brillanten Theoretiker“ betekent hett.^[1] Ansluutend hett he bit 1981 as Forscher an dat Laboratori Nazionali di Frascati arbeit, dat he för Forschungsupenhollen an de Columbia University (1973–1974), dat Institut des hautes études scientifiques (1976–1977) un de École normale supérieure (1977–1978) verlaaten dee. 1981 bit 1992 weer he Perfesser för theoretische Physik an de Universität Tor Vergata. Siet 1992 is he Perfesser för Quantenphysik an de La Sapienza.

Parisi arbeit up verscheeden Deelrebeden vun de Physik, as de Hoochenergiephysik, de Quantenchromodynamik, de Theorie vun de Phasenövergänge, de Statistische Mechanik, de Mathematische Physik, de Biophysik, de Stringtheorie un de Spin-Glöös. Buterdem hett he Bidrääg to’n Computerdesign (Hard- un Software) leefert.^[1]

Bi Ünnersöken vun de Skalenverletzung (engl. scaling violation) indeepinelastisch Streen hett he mit Guido Altarelli Gliekungen för de Skalenafhängigkeit vun Partondichtefunktschonen up.^[2] Unafhängig dorvan (un fröher) wurrn ähnliche Gliekungen vun Yuri L. Dokshitzer^[3] as ok V. N. Gribov un L. N. Lipatov^[4] funnen. Man nöömt disse Gliekungen ok DGLAP-Gliekungen. Later hett he mit Hülp vun den Supercomputer APE 100 (Array Processor Experiment, buterdem ital. Imm) Quantenchromodynamik up dat Gitter ünnersöcht. Dör den Gebruuk vun de so nöömt quenched approximation, also de achter wegens laaten vun de Vakuumpolarisatschoon, wurr dat mögelk, dat Massenspektrum vun de Hadronen up 10 Perzent nipp un nau to bereeken. Mit Yong Shi Wu hett he de Methood vun de stochastischen Quantiseeren för (euklidische) Quantenfeldtheorien entwickelt.^[5]

In de Theorie vun de Phasenövergänge hett Parisi en nee Methood to dat Bereeken vun kritisch Indizes un kritischen Exponenten entwickelt. He hett Spin-Glöös ünnersöcht^[6] un funn dorbi mit dat Wedderbeleven vun de mathematischen Begreep vun de ultrametrischen Struktur vun komplex Systemen Togänge, de ok in de Biologie (Neuronale Netten, Proteinfaltung, Immunität) un de kombinatorischen Optimierung bruukt wurrn können. Buterdem stell he en stochastische Differentialglieken för dat Wassdom bi tofälligen Ansammlungen up, de Kardar-Parisi-Zhang-Glieken (KPZ).^[7]

To lateren Forschungen hörrt dat Ünnersöken vun komplexen, ungeordneten Systemen.^[1] Bispeelswies hett he doran forscht, wu Spreen in groot Gruppen in’n Floog kommunizeeren können, um dat Schwarmverhollen to organiseeren.^[8][9]

In’n September 2021 hett hüm de Medienkonzern Clarivate wegen de Tall vun sien Ziteeren in sien List vun de Favoriten up en Nobelpries upnommen (Clarivate Citation Laureates).^[10] In dat glieker Johr wurr hüm tosommen mit Klaus Hasselmann un Syukuro Manabe „für bahnbrechende Beiträge zum Verständnis komplexer physikalischer Systeme“ de Nobelpreis för Physik verleeht. Parisi kreeg hüm konkret „für die Entdeckung, wie das Zusammenspiel von Unordnung und Fluktuationen physikalische Systeme von der atomaren bis hin zur planetarischen Ebene bestimmt“.^[11]

Parisi is verheiraadt un hett twee Kinner.

Böker:

• mit Marc Mézard un Miguel Virasoro: Spin glass theory and beyond. World Scientific, Singapore 1987, ISBN 9971-5-0115-5 (=World scientific lecture notes in physics Band 9)
• Statistical Field Theory. Addison-Wesley, Redwood City 1988, ISBN 0-201-05985-1 (=Frontiers in physics Band 66)
• Field Theory, Disorder and Simulations. Word Scientific, Singapore 1992, ISBN 981-02-0964-9 (=World Scientific lecture notes in physics Band 49)
• La chiave, la luce e l'ubriaco. Come si muove una ricerca scientifica. Di Renzo, Roma 2006, ISBN 88-8323-149-X
• Vörlaag:Cite book
• mit Pierfrancesco Urbani, Francesco Zamponi: Theory of simple glasses. Exact solutions in infinite dimensions, Cambridge UP 2020

He is Schriever vun mehr as 350 Artikeln in wetenschaplich Tietschriften. He is Mitherutgever vun tallriek Tietschriften (Nuclear Physics Field Theory and Statistical Mechanics, Communications in Mathematical Physics, Journal of Statistical Mechanics, Europhysics Letters, International Journal of Physics, Il Nuovo Cimento, Networks, Journal de Physique, Physica A, Physical Review E).

• 1986 Antonio-Feltrinelli-Pries för Physik vun de Accademia Nazionale dei Lincei
• 1992 Boltzmann-Medaille vun de Internationale Union für Reine und Angewandte Physik
• 1993 Italgas-Pries
• 1999 Dirac-Medaille (ICTP)
• 2000 Spezialpries för wetenschapliche Forschung vun den Präsidenten vun den Ministerraat (italieensch Regeerensbaas)
• 2002 Enrico-Fermi-Pries vun de italieensch physikalischen Sellschop<!—anners en as de Enrico-Fermi-Pries, Quelle: http://www.sif.it/sifprizes_it.php-->
• 2005 Dannie-Heineman-Pries för mathematische Physik
• 2005 Nonino-Pries
• 2005 Ehrendokter vun de Universität vun Urbino
• 2006 Galileo-Pries
• 2011 Max-Planck-Medaille vun de Düütsch Physikalische Sellschopp
• 2015 High Energy and Particle Physics Prize
• 2016 Lars-Onsager-Pries
• 2018 Pomerantschuk-Pries
• 2021 Wolf-Pries in Physik
• 2021 Nobelpries för Physik

• 1987–93 korrespondeerend (siet 1993 ständig) Liddmaat vun de Accademia Nazionale dei Lincei
• 1993 Académie des sciences
• 2003 National Academy of Sciences^[1]
• 2009 Academia Europaea
• 2013 American Philosophical Society
• He is ok Liddmaat vun de Accademia Nazionale delle Scienze.

Giorgio Parisi. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• offizieller Internetupträe (engelsch)
• Eintrag im Who's Who in Italy (engelsch)
• Giorgio Parisi vince il premio Italgas nel 1993 – Italgas-Pries (engelsch)