रक्षा मन्त्रालय (भारत)
रक्षा मन्त्रालयलाई राष्ट्रिय सुरक्षा र भारतीय सशस्त्र बलसँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित सरकारका सबै निकाय र कार्यहरूको समन्वय र पर्यवेक्षण गर्ने जिम्मेवारी दिइएको छ। भारतका राष्ट्रपति देशको सशस्त्र बलको औपचारिक कमान्डर-इन-चीफ हुन्। रक्षा मन्त्रालयले देशको रक्षाको सन्दर्भमा आफ्नो जिम्मेवारी निर्वहन गर्न सशस्त्र बलहरूलाई नीतिगत ढाँचा र स्रोतहरू प्रदान गर्दछ। भारतीय सशस्त्र बलहरू (भारतीय सेना, भारतीय वायुसेना, भारतीय नौसेना सहित) र रक्षा मन्त्रालय अन्तर्गत भारतीय तटरक्षक बल भारतको क्षेत्रीय अखण्डता सुनिश्चित गर्नका लागि मुख्य रूपमा जिम्मेवार छन्।
 भारत सरकारको शाखा | |
 रक्षा मन्त्रालय | |
 सचिवालय भवन, नयाँ दिल्ली | |
| मन्त्रालय विवरण | |
|---|---|
| गठन | १५ अगस्ट १९४७ |
| Preceding मन्त्रालय |
|
| अधिकार क्षेत्र | भारत सरकार |
| प्रधान कार्यालय | सचिवालय भवन, नयाँ दिल्ली २८°३६′५०″उ॰ ७७°१२′३२″पू॰ / २८.६१३८९°N ७७.२०८८९°E ७७°१२′३२″पू॰ / २८.६१३८९°N ७७.२०८८९°E |
| कर्मचारीहरू | १,४००,०००[१][२] (सक्रिय कर्मचारीहरू) (सन् २०२३) ७००,०००[३] (आरक्षित कर्मचारी) (सन् २०२३) |
| वार्षिक बजेट | ₹६.२१ लाख करोड (युएस$८७ बिलियन) (2024)[५] |
| मन्त्री |
|
हाल, सैन्य अधिकारीहरू र सम्बन्धित नागरिक अधिकारीहरूको प्रशिक्षणको लागि राष्ट्रिय रक्षा विश्वविद्यालयको नयाँ निर्माण भइरहेको छ, मन्त्रालय द्वारा प्रशासित र निरीक्षण गरिनेछ। मन्त्रालयले हरेक वर्ष जनवरीमा राजपथमा गणतन्त्र दिवस समारोह र परेडको आयोजना र सञ्चालन गर्दै आएको छ। भारतको सङ्घीय विभागहरूमध्ये मन्त्रालयको बजेट सबैभन्दा ठुलो छ र हाल विश्वका देशहरूमध्ये विश्वमा सैन्य खर्चमा तेस्रो स्थानमा रहेको छ।
इतिहास
सन् १७७६ मा कोलकातास्थित अङ्ग्रेजी इस्ट इन्डिया कम्पनीको सर्वोच्च सरकारमा एक सैन्य विभागको स्थापना गरिएको थियो, जसमा इस्ट इन्डिया कम्पनी सरकारका विभिन्न विभागहरूद्वारा जारी गरिएको सेनासम्बन्धी आदेशहरू छाँटकाँट गर्ने र लेखन गर्ने मुख्य कार्य थियो। सैन्य विभागले सुरुमा सार्वजनिक विभागको एक शाखाको रूपमा काम गर्यो र सेनाका जवानहरूको सूची राख्यो।[६]
सन् १९४७ मा रक्षा मन्त्रालयको कार्यहरू जुन मुख्यतया सशस्त्र बलहरूको लागि लजिस्टिक समर्थन थियो, यसले दूरगामी परिवर्तनहरू गरेको छ। नोभेम्बर १९६२ मा, १९६२ को युद्धपछि, रक्षा उपकरणहरूको अनुसन्धान, विकास र उत्पादनको लागि रक्षा उत्पादन विभागको स्थापना गरिएको थियो। नोभेम्बर १९६५ मा, रक्षा आपूर्ति विभाग रक्षा प्रयोजनका लागि आवश्यकताहरूको आयात प्रतिस्थापनको लागि योजनाहरूको योजना र कार्यान्वयनको लागि सिर्जना गरिएको थियो। यी दुई विभागहरू पछि रक्षा उत्पादन र आपूर्ति विभाग गठन गर्न मर्ज गरियो।[६]
यो पनि हेर्नुहोस्
- रक्षा मन्त्री (भारत)