लात्भिया
लाल्भिया वा लात्भिया गणतन्त्र (लाल्भियामि भाषा : Latvijas Republika) उत्तरपूर्वी युरोपय् अवस्थित छगू देय् ख। थ्व देय् स्वंगु बाल्टिक गणराज्यय् छगू ख गुकियात द्वितीय विश्व युद्ध धुंका भूतपूर्व सोभियत संघय् विलय यानाबिल। थ्व देय्या सीमाय् लिथुआनिया, इस्टोनिया, बेलारूस, व रूस ला। थ्व देय् आकारया दृष्टिं छगू चिधंगु देय् ख व थ्व देय्या सकल क्षेत्रफल ६४,५८९ वर्ग किमि व जनसंख्या २२,३१,५० (२००९) दु।[१]
| म्ये: Dievs, svētī Latviju! (ईश्वर लात्भियायात आशीर्वाद बियादिसँ) | |
 | |
| राजधानी | रीगा |
| तधंगु सहर | रीगा |
| औपचारिक भाय | लात्भिया भाषा |
| सरकार | संसदीय लोकतन्त्र |
| - राष्ट्रपति | वाइरा वाइक-फ्रिइबेर्गा |
| - प्रधानमन्त्री | एइगर्स काल्विटिस |
| स्वतन्त्र | रुसं व जर्मन साम्राज्यं |
| - (रुसं) घोषित | नोभेम्बर १, १९१८ |
| - मान्यता-प्राप्त | ज्यानुवरी २६, १९२१ |
| - पूर्ण | अगस्ट २१, १९९१ |
| Accession to EU | मे १, सन् २००४ |
| क्षेत्रफल | |
| - फुकं | ६४,५८९ किमि² (१२४गु) |
| (२४,९३१ वर्ग माइल) | |
| - लयागु प्रतिशत (%) | १.५% |
| जनसंख्या | |
| - जुलाई २००५ एस्टिमेटेड | २३,०७,००० (१४१गु) |
| - जनघनत्व | ३५/किमि² (१६६गु) (९२/वर्ग माइल) |
| कुल ग्राहस्थ उत्पादन (पि पि पि) | २००५ एस्टिमेट |
| - फुकं | २९.४२ अरब $ (९५गु) |
| - प्रति छ्यं | १७,३०० $[१] (७१गु) |
| मुद्रा | लात्स (Ls) (LVL) |
| ई क्षेत्र | ईईटी (UTC+२) |
| - वर्खा (DST) | ईईएसटी (UTC+३) |
| इन्टरनेट TLD | .lv |
| कलिंग कोड | +३७१ |
लात्भियाया राजधानी है रीगा ख। रीगाया अनुमानित जनसंख्या ८,२६,००० दु। सकल जनसंख्याया ६०% लातत्भियामि मूया नागरिक ख व करिब ३०% मनु रूसी मूयापिं ख। थ्व देय्या आधिकारिक भाषा लात्भिया भाषा ख। थ्व भाषा बाल्टिक भाषा परिवारया भाषा ख। थ्व देय्या आधिकारिक मुद्रा लात्स ख।
लात्भियायात सन् १९९१य् सोभियत संघं स्वतन्त्रता दत। मे १, सन् २००४ खुनु लात्भिया यूरोपेली संघया सदस्य जुल। थ्व देय्या वर्तमान राष्ट्रपति वाल्डिस जाट्लर्स ख।
इतिहास
१३गु निसें १६गु शताब्दि तक्क लात्भिया लिभोनिया व कौरल्याण्ड तक्क दूगु व प्रशियन जुजुतेगु अधीनय् दूगु छगू भूभाग जुयाच्वन। १७गु शताब्दीइ लात्भियाय् पोल्याण्ड व स्विडेनं अधिकार यात।
१८गु शताब्दीइ न्येस्तादया सन्धि धुंका लिभोनिया व कौरल्याण्ड रूसी साम्राज्यया भाग जूवन। थुकिया सरकार कौरल्याण्ड व लिभोनिया निगु हे जाना दयेकल।
रूसी गृहयुद्ध बिले (१९१७-१९२२) लात्भियाया अधिकांश सैन्य वाहिनीतेसं जर्मनी विरुद्ध बोल्शेभिकया पक्षय् युद्ध यात। लात्भिया दक्ले न्हापा सन् १९१८य् छगू स्वतन्त्र राष्ट्रया रूपय् अस्तित्वय् वल।
निक्वःगु विश्व युद्ध बिले थ्व राष्ट्रय् दक्ले न्हापां (निगु मेगु बाल्टिक गणराज्य नापं) सोभियत संघं आक्रमण यानाबिल व लिपा नाजी जर्मनीं व अन्ततः १९४४य् सोभियत संघं थ्व देय्यात स्वाना छगू सोभियत गणराज्य दयेकल।
सन् १९९१य् सोभियत संघया विघटन धुंका लात्भिया हानं छकः स्वतन्त्र राष्ट्र जुल। लिथुआनिया व इस्टोनिया स्वया पृथक लात्भियां स्वतन्त्र राष्ट्रतेगु राष्ट्रमण्डलया सदस्यता ग्रहण मया व लात्भिया अप्रिल, सन् २००४य् नेटोया सदस्य व मे १ सन् २००४य् यूरोपेली संघया सदस्य जुल।
भूगोल
प्रशासन
लात्भिया २६ प्रशासकीय क्षेत्र व ७ नगरीय क्षेत्रय् विभाजित दु गुकियात लात्भियाय् क्रमशः apriņķis व lielpilsētas धाइ।
| १ | ऐज्क्रउक्ल(Aizkraukle) | १२ | येल्गाभा* (Jelgava) | २३ | रीजिक्न (Rēzekne) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| २ | अलुक्स्न (Alūksne) | १३ | युर्माला* (Jūrmala) | २४ | रीज़िक्न* (Rēzekne) | |
| ३ | बाल्वि (Balvi) | १४ | क्रास्लावा (Krāslava) | २५ | रीगा (Rīga) | |
| ४ | बौस्का (Bauska) | १५ | कुल्डिगा (Kuldīga) | २६ | रीगा* (Rīga) | |
| ५ | सीसिस (Cēsis) | १६ | लिपजा (Liepāja) | २७ | साल्डस (Saldus) | |
| ६ | डौगाव्पिल्स (Daugavpils) | १७ | लिपजा* (Liepāja) | २८ | टाल्सि (Talsi) | |
| ७ | डौगाव्पिल्स* (Daugavpils) | १८ | लिम्बाज़ी (Limbaži) | २९ | टूकूमस (Tukums) | |
| ८ | डोबील (Dobele) | १९ | लूड्ज़ा (Ludza) | ३० | वाल्का (Valka) | |
| ९ | गूल्बीन (Gulbene) | २० | मडोना (Madona) | ३१ | भाल्मीरा (Valmiera) | |
| १० | जीकाब्पिल्स (Jēkabpils) | २१ | ओग्रे (Ogre) | ३२ | भेन्ट्स्पिल्स (Ventspils) | |
| ११ | येलगावा (Jelgava) | २२ | प्रीइलि (Preiļi) | ३३ | वेन्ट्स्पिल्स* (Ventspils) |
जनसंख्या
| लात्भियामि | ५९.२% |
| रूसी | २८.०% |
| बेलारूसी | ३.७% |
| युक्रेनी | २.५% |
| पोल्याण्डमि | २.४% |
| लिथुआनियामि | १.३% |
| मेमेपिं | २.९% |
सन् २००९या अनुमान कथं लात्भियाया जनसंख्या २२,३१,५० दु। २००९या जनसंख्या अनुमानया आधारय् जन्म प्रत्याशी ७२.१५ दँ दु। मिसातेगु जीवन प्रत्याशी ७७.५९ दँ व मिजंतेगु जीवन प्रत्याशी ६६.५९ दँ दु।
जातीय विविधता
शताब्दीयौं निसें लात्भिया छगूओ बहुजातीय देय् ख। २०गु शताब्दीइ विश्व युद्ध, प्रवासन व बाल्टिक जर्मनतेत पिथनाअ छ्वःगु, होलोकस्ट, व सोभियत अधिग्रहणया कारणं जनसंख्या यक्व हिलावंगु दु। सन् १८९७या रूसी साम्राज्यया जनगणना कथं लातभियामि १९.३ लखया जनसंख्याया का ६८.४% दु धाःसा रूसी मूलया १२%, यहुदी ७.४%, जर्मन ६.२%, व पोलिश मूलया ३.४% दु।
धर्म
दक्ले तःधंगु धार्मिक समुदाय ख्रिस्टी धर्म ख। तर, ७% जनसंख्या जक्क नियमित कथं धार्मिक गतिविधिइ सक्रिय दु। दक्ले तःधंगु धार्मिक सम्प्रदाय थ्व कथं दु:
इभेन्जिकल लुथरन चर्च अफ लात्भिया - ४,५०,०००
रोमन क्याथोलिक - ४,५०,०००
लातवियामि अथोडक्स - ३,५०,०००
भाषा
लातभिया भाषा लातवियाया आधिकरिक भाषा ख। थ्व भाषाया मातृभाषी १४ लाख दु। थ्व बाहेक १,५०,००० मनु मेमेगु देशय् थ्व भाषा नवाइ। गैह्र मातृभाषी लात्भिया भाषाय् खँल्हाइपिनिगु ल्याखँ यक्व दु। लात्भियाया भाषानीतिया कारणं थनया ८ लख जातीय-अल्पसंख्यक जनसंख्याय् ६०% थ्व भाषाय् नवाइ। लात्भिया भाषाया छ्येला लात्भियाया सामाजिक जीवनय् अप्वयाच्वंगु दु।[३]
लात्भिया भाषा छगू बाल्टिक भाषा ख व थ्व लिथुआनियानाप दक्ले अप्व मेल नं। अथे जुसां थ्व निगु भाषाय् छगू भाषा खँल्हाइपिंसं मेगु भाषा मथु।
सोभियत संघया भाग जुइधुंकुगु व तःधंगु ल्याखँय् रुसी मूलया मनुत दूगुलिं रूसी भाषा नं यक्व मनुतेसं छ्येलिगु या व यक्व बुरा-बुरीतेसं थ्व भाषा थु।
अर्थतन्त्र
लात्भिया विश्व व्यापार संगठन (१९९९) व युरोपेली संघया (२००४) सदस्य ख।
सन् २००० धुंका लात्भियाया वृद्धि दर युरोपय् दक्ले अप्वय् छगू दु। अथे जुसां लात्भियाया मू उपभोग-चालित वृद्धिया कारणं २००८या अन्त वस् २००९या आरम्भय् लात्भियाया जीडीपी म्हो जूवन। थ्व मन्दी हलिमया आर्थिक मन्दीं अझ कया यंकल। सन् २००९या प्रथम स्वंगु लाय् लात्भियामि अर्थव्यस्थाय् १८%या ह्रास वल, थ्व ह्रास युरोपेली संघया दक्ले अप्व ह्रास ख। युरोस्टेट डाटा कथं क्रय शक्तिया आधारय् लात्भियाया प्रति व्यक्ति आय २००८य् युरोपीय संघया ५६% दु।
ज्यानुवरी २००९इ राजधानी रीगाय् आर्थिक संकटयात कया दङ्गा जुल गुकिलिं सरकारया कठोरता नीतिया विरोध यात। प्रदर्शनकारीतेसं संसद भंग यायेगु माग तल व राष्ट्रपति वाल्डिस याट्लर्सं सरकारयात नागरिकतेगु माँग पूमवंसा समयपूर्व हे निर्वाचन याकिगु सूचं बियादिल। सरकारयात आईएमएफं ७.५ अरब युरो प्राप्त यायेत तलब म्हो यायेमाल व कोसोभों अगस्ट २००९इ छुं सैनिक लितकायेमाल।
राजनीति
१००-सीट दूगु छगू तहया लात्भियामि संसदयात सैइमा (Saeima ) धाइ। निर्वाचनद्वारा प्रति प्य दँय् प्रतिनिधि निर्वाचित जुइ। राष्ट्रपतिया निर्वाचन सैइमाद्वारा छगू मेगु चुनावय् जुइ व थ्व नं प्रति प्यदँय् जुइ। राष्ट्रपतिद्वारा प्रधानमन्त्री नियुक्त जुइ, प्रधानमन्त्रीं थःगु मन्त्रीपरिषद नाप कार्यकारी शाखा दयेकी गुकियात सैइमाया विश्वास मत मालि। थ्व हे संसदीय प्रणाली निक्वःगु विश्व युद्ध न्ह्यः नं दूगु ख। सर्वोच्च नाररिक सेवक १६म्ह राज्य सचिव जुइ।
लात्भियाय् १८ दँ स्वया च्वेया सकल लात्भियामितेसं नागरिक संसदीय निर्वाचनय् मतदान यायेदि।
लिधंसा
| विकिमिडिया मंका य् थ्व विषय नाप स्वापु दुगु मिडिया दु:Latvia |