Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten

Het IVBPR (Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten) heeft zijn wortels in hetzelfde pakket aan afspraken dat leidde tot de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.^[5] In 1945 is op de Conferentie van San Francisco voorgesteld te komen tot een algemene niet bindende "Verklaring over de essentiële rechten van de mens" die de basis zou leggen voor oprichting van de Verenigde Naties, en de Economische en Sociale Raad kreeg de taak om deze op te stellen.^[4]  Aan het begin van de ontwerp-procedure werd het document opgesplitst in een verklaring waarin de algemene beginselen van de mensenrechten zouden worden werden uiteengezet, en een verdrag met bindende verplichtingen. Het eerste document ontwikkelde zich tot de UVRM en werd op 10 december 1948 aangenomen.^[4]

Het werk aan het formuleren van bepalingen en de onderhandelingen over de inhoud van het verdrag met bindende verplichtingen liepen nog door want er bleven aanzienlijke verschillen van mening bestaan tussen VN-leden over hoe belangrijk de negatieve burgerlijke en politieke rechten waren (rechten voor burgers waar staten zich hebben te onthouden van inmenging) tegenover positieve economische, sociale en culturele rechten (rechten die staten burgers moeten verlenen). Deze verschillen leidden tot de diplomatieke oplossing dat het oorspronkelijke verdrag werd opgesplitst in twee afzonderlijke verdragen, "een om burgerlijke en politieke rechten te bevatten en de andere om economische, sociale en culturele rechten te bevatten."^[6] De twee verdragen moesten zoveel mogelijk soortgelijke bepalingen bevatten en tegelijkertijd voor ondertekening worden opengesteld.  Elk verdrag zou ook een artikel moeten bevatten over het recht van alle volkeren op zelfbeschikking.^[7]

Het eerste document werd het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten en het tweede het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten. De ontwerpen werden in 1954 ter bespreking voorgelegd aan de Algemene Vergadering van de VN en 12 jaar later, in 1966 aangenomen als resultaat van langdurige diplomatieke besprekingen en onderhandelingen. Het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten werd kort voor het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten aangenomen.^[8] Samen worden de UVRM en de twee Convenanten beschouwd als de fundamentele mensenrechten in het hedendaagse internationale stelsel van mensenrechten.^[5]

Het Convenant volgt de structuur van de UVRM en ICESCR, met een preambule en drieënvijftig artikelen, verdeeld in zes delen. De beschermde rechten van de mens zijn:

• art. 1: recht op zelfbeschikking voor de volken
• art. 3: gelijke rechten van mannen en vrouwen
• art. 6: recht op leven (mogelijke uitzondering: doodstraf)
• art. 7: verbod op folteringen en wrede, onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing
• art. 8: verbod op slavernij en dwangarbeid
• art. 9: recht op vrijheid en veiligheid van de persoon, verbod op willekeurige arrestatie of gevangenhouding
• art. 10: menselijke en waardige behandeling van gevangenen
• art. 12: recht op vrije verplaatsing en vrije vestiging
• art. 13: bescherming van vreemdelingen
• art. 14: gelijkheid voor de rechter, vermoeden van onschuld, garanties voor verdachten, ne bis in idem
• art. 15: geen straf dan door een wet (ook geen terugwerkende kracht)
• art. 16: recht op erkenning door de wet
• art. 17: recht op privacy
• art. 18: vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst
• art. 19: recht op vrije meningsuiting
• art. 20: verbod op propaganda voor oorlog en racistisch geweld of discriminatie
• art. 21: recht op vreedzame vergadering
• art. 22: vrijheid van vereniging en vakbond
• art. 23: bescherming van het gezin en het huwelijk
• art. 24: bescherming van minderjarigen
• art. 25: recht op openbaar leven (o.a. deelname aan verkiezingen)
• art. 26: gelijkheid voor de wet
• art. 27: rechten voor minderheden (cultuur, godsdienst, taal)

Er zijn enkele aanvullende, facultatieve protocollen. Het eerste regelt behandeling van individuele klachten. Het tweede is gericht op de afschaffing van de doodstraf.

In veel gevallen geeft het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens de burger dezelfde of een ruimere bescherming.

Er zijn twee facultatieve protocollen bij het Convenant. Het eerste facultatieve protocol voorziet in een individueel klachtenmechanisme, waardoor individuen bij het Mensenrechtencomité een klacht kunnen indienen over schendingen van het Verdrag.  Dit heeft geleid tot de totstandkoming van een complexe jurisprudentie over de interpretatie en uitvoering van het Verdrag. In september 2019, had het Eerste Facultatieve Protocol 116 partijen.

Het tweede facultatieve protocol schaft de doodstraf af; landen mochten echter een voorbehoud maken voor het gebruik van de doodstraf voor de ernstigste misdaden van militaire aard, gepleegd in oorlogstijd.^[9] In september 2019 had het tweede facultatieve protocol 87 partijen.^[10]

Een aantal partijen heeft voorbehouden en interpretatieve verklaringen gemaakt bij hun toepassing van het Convenant.^[9]

Argentinië

zal de in zijn grondwet gegarandeerde rechten op een eerlijk proces toepassen op de vervolging van degenen die beschuldigd worden van het schenden van de algemene wet van naties.

Australië

behoudt zich het recht voor om de gevangenisnormen van artikel 10 geleidelijk toe te passen, om gerechtelijke dwalingen te compenseren met administratieve middelen in plaats van via de rechtbanken, en interpreteert het verbod op raciale opruiing als onderworpen aan de vrijheden van meningsuiting, vereniging en vergadering. Het verklaart ook dat de uitvoering ervan zal plaatsvinden op elk niveau van zijn federale systeem.

Bahama's

behouden zich, vanwege problemen met de uitvoering, het recht voor om gerechtelijke dwalingen niet te compenseren.

Bahrein

interpreteert de artikelen 3 (geen discriminatie op grond van geslacht), 18 (vrijheid van godsdienst) en 23 (familierechten) in de context van de islamitische shariawetgeving.

Bangladesh

behoudt zich het recht voor om mensen bij verstek te berechten wanneer zij voortvluchtig zijn voor justitie en verklaart dat beperkte middelen betekenen dat het niet noodzakelijkerwijs gevangenissen kan scheiden of raadslieden voor beklaagden kan bieden.

Barbados

behoudt zich het recht voor om geen gratis raadsman te bieden aan beschuldigden vanwege beperkte middelen.

België

interpreteert de vrijheden van meningsuiting, vergadering en vereniging op een manier die in overeenstemming is met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Zij acht zich niet verplicht oorlogspropaganda te verbieden zoals artikel 20 voorschrijft, en interpreteert dat artikel in het licht van de vrijheid van meningsuiting in de UVRM. Verder maakte België bij artikel 3 het voorbehoud dat het staatshoofd (de Koning) van het mannelijk geslacht moet zijn.^[11]

Belize

behoudt zich het recht voor om gerechtelijke dwalingen als gevolg van problemen met de uitvoering niet te compenseren en is niet van plan om gratis juridisch advies te geven om dezelfde redenen als hierboven. Het weigert ook om het recht op vrij reizen op elk moment te waarborgen, vanwege een wet die degenen die naar het buitenland reizen verplicht om belastinginklaringscertificaten te verstrekken.

Congo

overeenkomstig het Congolese wetboek van burgerlijke, handels-, administratieve en financiële procedure, kunnen beslissingen of bevelen die voortvloeien uit bemiddelingsprocedures, in privaatrechtelijke aangelegenheden ten uitvoer worden gelegd door middel van een gevangenisstraf wegens schuld.

Denemarken

behoudt zich het recht voor om de pers en het publiek uit te sluiten van processen volgens zijn eigen wetten. Voorts wordt voorbehoud gemaakt bij artikel 20, lid 1. Dit voorbehoud is in overeenstemming met de stem die Denemarken in 1961 in de XVI Algemene Vergadering van de Verenigde Naties heeft uitgebracht toen de Deense delegatie, onder verwijzing naar het vorige artikel over de vrijheid van meningsuiting, tegen het verbod op oorlogspropaganda stemde.

Gambia

zal, volgens de grondwet, alleen gratis juridische bijstand verlenen aan verdachten die worden beschuldigd van vermogensdelicten.

Nederland

behoudt zich het recht voor om verdachten uit de rechtszaal te verwijderen wanneer dat nodig is^[12], niettegenstaande artikel 14.3 (d).

Oostenrijk

behoudt zich het recht voor om leden van het Huis Habsburg te blijven verbannen en beperkt de rechten van de beschuldigde en het recht op een eerlijk proces tot degenen die al in zijn rechtsstelsel bestaan.

Pakistan

heeft verschillende voorbehouden gemaakt ten aanzien van de artikelen in het verdrag; "de bepalingen van de artikelen 3, 6, 7, 18 en 19 worden aldus toegepast voor zover zij niet in strijd zijn met de bepalingen van de grondwet van Pakistan en de shariawetten", "de bepalingen van artikel 12 worden zodanig toegepast dat zij in overeenstemming zijn met de bepalingen van de grondwet van Pakistan"; "Met betrekking tot artikel 13 behoudt de regering van de Islamitische Republiek Pakistan zich het recht voor om haar recht met betrekking tot buitenlanders toe te passen", "de bepalingen van artikel 25 worden aldus toegepast voor zover zij niet in strijd zijn met de bepalingen van de grondwet van Pakistan" en de regering van de Islamitische Republiek Pakistan "erkent niet de bevoegdheid van het comité bedoeld in artikel 40 van het Verdrag".

Verenigde Staten

hebben voorbehoud gemaakt dat geen van de artikelen het recht op vrije meningsuiting en vereniging mag beperken; dat de Amerikaanse regering de doodstraf kan opleggen aan elke andere persoon dan een zwangere vrouw, met inbegrip van personen jonger dan 18 jaar; dat "wrede, onmenselijke en vernederende behandeling of bestraffing" verwijst naar die behandelingen of straffen die verboden zijn door een of meer van de vijfde, achtste en veertiende amendementen op de Amerikaanse grondwet; dat lid 1, artikel 15 niet van toepassing is; en dat, niettegenstaande artikel 10, lid 2, onder b), en artikel 14, lid 3, en artikel 14, lid 4, jongeren als volwassenen mag behandelen en vrijwilligers in het leger mag accepteren vóór de leeftijd van 18 jaar. De Verenigde Staten dienden ook vijf "afspraken" en vier "verklaringen" in.^[13]

De handhaving van het Verdrag vindt op verschillende wijzen plaats door het VN-Comité voor de Rechten van de Mens, een comité van achttien deskundigen uit verschillende landen. Allereerst zijn staten die het verdrag hebben geratificeerd, verplicht binnen een jaar na ratificatie verslag uit te brengen aan het Comité voor de Rechten van de Mens over de mensenrechtensituatie in hun land, en daarna telkens wanneer het Comité hierom vraagt. Daarnaast geldt voor landen die het Eerste Aanvullende Protocol hebben geratificeerd, dat ingezetenen het recht hebben om het Comité voor de Rechten van de Mens om een mening te vragen wanneer zij menen dat hun land in strijd met het verdrag heeft gehandeld, en wanneer naar hun mening de nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput.^[14] Het Comité kan dan zijn mening geven, en aanbevelingen doen. Het kan die echter niet afdwingen.

Het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten telt 173 staten die partij zijn, waarvan 68 door ondertekening en ratificatie, en de rest door toetreding of opvolging. Deze staten zijn:

Lidstaat	Getekend	Geratificeerd	in Werking
Afghanistan	—	24 januari 1983	24 april 1983
Albanië	—	4 oktober 1991	4 januari 1992
Algerije	10 december 1968	12 september 1989	12 december 1989
Andorra	5 augustus 2002	22 september 2006	22 december 2006
Angola	—	10 januari 1992	10 april 1992
Antigua en Barbuda	—	3 juli 2019	3 november 2019
Argentinië	18 februari 1968	8 augustus 1986	8 november 1986
Armenië	—	23 juni 1993	23 september 1993
Australië	18 december 1972	13 augustus 1980	13 november 1980
Azerbeidzjan	—	13 augustus 1992	13 november 1992
Bahama's	4 december 2008	23 december 2008	23 maart 2009
Bahrein	—	20 september 2006	20 december 2006
Bangladesh	—	6 september 2000	6 december 2000
Barbados	—	5 januari 1973	23 maart 1976
België	10 december 1968	12 april 1983	12 juli 1983
Belize	—	10 juni 1996	10 september 1996
Benin	—	12 maart 1992	12 juni 1992
Bolivia	—	12 augustus 1982	12 november 1982
Bosnië en Herzegovina [c]	—	1 september 1993	6 maart 1992
Botswana	8 september 2000	8 september 2000	8 december 2000
Brazilië	—	24 januari 1992	24 april 1992
Bulgarije	8 oktober 1968	21 september 1970	23 maart 1976
Burkina Faso	—	4 januari 1999	4 april 1999
Burundi	—	8 mei 1990	8 augustus 1990
Cambodja [d]	17 oktober 1980	26 mei 1992	26 augustus 1992
Canada	—	19 mei 1976	19 augustus 1976
Centraal-Afrikaanse Republiek	—	8 mei 1981	8 augustus 1981
Chili	16 september 1969	10 februari 1972	23 maart 1976
Colombia	21 december 1966	29 oktober 1969	23 maart 1976
Congo-Brazzaville	—	1 november 1976	1 februari 1977
Congo-Kinshasa	—	5 oktober 1983	5 januari 1984
Costa Rica	19 december 1966	29 november 1968	23 maart 1976
Cyprus	19 december 1966	2 april 1969	23 maart 1976
Denemarken	20 maart 1968	6 januari 1972	23 maart 1976
Djibouti	—	5 november 2002	5 februari 2003
Dominica	—	17 juni 1993	17 september 1993
Dominicaanse Republiek	—	4 januari 1978	4 april 1978
Duitsland [e]	9 oktober 1968	17 december 1973	23 maart 1976
Ecuador	4 april 1968	6 maart 1969	23 maart 1976
Egypte	4 augustus 1967	14 januari 1982	14 april 1982
El Salvador	21 september 1967	30 november 1979	29 februari 1980
Equatoriaal-Guinea	—	25 september 1987	25 december 1987
Eritrea	—	22 januari 2002	22 april 2002
Estland	—	21 oktober 1991	21 januari 1992
Ethiopië	—	11 juni 1993	11 september 1993
Fiji	—	16 augustus 2018	16 november 2018
Filipijnen	19 december 1966	23 oktober 1986	23 januari 1987
Finland	11 oktober 1967	19 augustus 1975	23 maart 1976
Frankrijk	—	4 november 1980	4 februari 1981
Gabon	—	21 januari 1983	21 april 1983
Gambia	—	22 maart 1979	22 juni 1979
Georgië	—	3 mei 1994	3 augustus 1994
Ghana	7 september 2000	7 september 2000	7 december 2000
Griekenland	—	5 mei 1997	5 augustus 1997
Grenada	—	6 september 1991	6 december 1991
Guatemala	—	5 mei 1992	5 augustus 1992
Guinee	28 februari 1967	24 januari 1978	24 april 1978
Guinee-Bissau	12 september 2000	1 november 2010	1 februari 2011
Guyana	22 augustus 1968	15 februari 1977	15 mei 1977
Haïti	—	6 februari 1991	6 mei 1991
Honduras	19 december 1966	25 augustus 1997	25 november 1997
Hongarije	25 maart 1969	17 januari 1974	23 maart 1976
Ierland	1 oktober 1973	8 december 1989	8 maart 1990
IJsland	30 december 1968	22 augustus 1979	22 november 1979
India	—	10 april 1979	10 juli 1979
Indonesië	—	23 februari 2006	23 mei 2006
Iran	4 april 1968	24 juni 1975	23 maart 1976
Irak	18 februari 1969	25 januari 1971	23 maart 1976
Israël	19 december 1966	3 oktober 1991	3 januari 1992
Italië	18 januari 1967	15 september 1978	15 december 1978
Ivoorkust	—	26 maart 1992	26 juni 1992
Jamaica	19 december 1966	3 oktober 1975	23 maart 1976
Japan	30 mei 1978	21 juni 1979	21 september 1979
Jemen	—	9 februari 1987	9 mei 1987
Jordanië	30 juni 1972	28 mei 1975	23 maart 1976
Kaapverdië	—	6 augustus 1993	6 november 1993
Kameroen	—	27 januari 1984	27 april 1984
Kazachstan	2 december 2003	24 januari 2006	24 april 2006
Kenia	—	1 mei 1972	23 maart 1976
Kirgizië	—	7 oktober 1994	7 januari 1995
Koeweit	—	21 mei 1996	21 augustus 1996
Kroatië [c]	—	12 oktober 1992	12 januari 1993
Laos	7 december 2000	25 september 2009	25 december 2009
Letland	—	14 april 1992	14 juli 1992
Libanon	—	3 november 1972	23 maart 1976
Lesotho	—	9 september 1992	9 december 1992
Liberia	18 april 1967	22 september 2004	22 december 2004
Libië	—	15 mei 1970	23 maart 1976
Liechtenstein	—	10 december 1998	10 maart 1999
Litouwen	—	20 november 1991	10 februari 1992
Luxemburg	26 november 1974	18 augustus 1983	18 november 1983
Noord-Macedonië [c]	—	18 januari 1994	17 september 1991
Madagaskar	17 september 1969	21 juni 1971	23 maart 1976
Malawi	—	22 december 1993	22 maart 1994
Malediven	—	19 september 2006	19 december 2006
Mali	—	16 juli 1974	23 maart 1976
Malta	—	13 september 1990	13 december 1990
Marshalleilanden	—	12 maart 2018	12 juni 2018
Mauritanië	—	17 november 2004	17 februari 2005
Mauritius	—	12 december 1973	23 maart 1976
Mexico	—	23 maart 1981	23 juni 1981
Moldavië	—	26 januari 1993	26 april 1993
Monaco	26 juni 1997	28 augustus 1997	28 november 1997
Mongolië	5 juni 1968	18 november 1974	23 maart 1976
Montenegro [c]	—	23 oktober 2006	3 juni 2006
Marokko	19 januari 1977	3 mei 1979	3 augustus 1979
Mozambique	—	21 juli 1993	21 oktober 1993
Namibië	—	28 november 1994	28 februari 1995
Nepal	—	14 mei 1991	14 augustus 1991
Nederland	25 juni 1969	11 december 1978	11 maart 1979
Nieuw-Zeeland	12 november 1968	28 december 1978	28 maart 1979
Nicaragua	—	12 maart 1980	12 juni 1980
Niger	—	7 maart 1986	7 juni 1986
Nigeria	—	29 juli 1993	29 oktober 1993
Noord-Korea [f]	—	14 september 1981	14 december 1981
Noorwegen	20 maart 1968	13 september 1972	23 maart 1976
Oeganda	—	21 juni 1995	21 september 1995
Oekraïne	20 maart 1968	12 november 1973	23 maart 1976
Oezbekistan	—	28 september 1995	28 december 1995
Oost-Timor	—	18 september 2003	18 december 2003
Oostenrijk	10 december 1973	10 september 1978	10 december 1978
Pakistan	17 april 2008	23 juni 2010	23 september 2010
Palestina	—	2 april 2014	2 juli 2014
Panama	27 juli 1976	8 maart 1977	8 juni 1977
Papoea-Nieuw-Guinea	—	21 juli 2008	21 oktober 2008
Paraguay	—	10 juni 1992	10 september 1992
Peru	11 augustus 1977	28 april 1978	28 juli 1978
Polen	2 maart 1967	18 maart 1977	18 juni 1977
Portugal [g]	7 oktober 1976	15 juni 1978	15 september 1978
Qatar	—	21 mei 2018	21 augustus 2018
Roemenië	27 juni 1968	9 december 1974	23 maart 1976
Rusland	18 maart 1968	16 oktober 1973	23 maart 1976
Rwanda	—	16 april 1975	23 maart 1976
Saint Vincent en de Grenadines	—	9 november 1981	9 februari 1981
Samoa	—	15 februari 2008	15 mei 2008
San Marino	—	18 oktober 1985	18 januari 1986
Sao Tomé en Principe	31 oktober 1995	10 januari 2017	10 april 2017
Senegal	6 juli 1970	13 februari 1978	13 mei 1978
Servië [c]	—	12 maart 2001	27 april 1992
Seychellen	—	5 mei 1992	5 augustus 1992
Sierra Leone	—	23 augustus 1996	23 november 1996
Slowakije [h]	—	28 mei 1993	1 januari 1993
Slovenië [c]	—	6 juli 1992	6 oktober 1992
Somalië	—	24 januari 1990	24 april 1990
Spanje	28 september 1976	27 april 1977	27 juli 1977
Sri Lanka	—	11 juni 1980	11 september 1980
Soedan	—	18 maart 1986	18 juni 1986
Suriname	—	28 december 1976	28 maart 1977
Swaziland	—	26 maart 2004	26 juni 2004
Syrië	—	21 april 1969	23 maart 1976
Tadzjikistan	—	4 januari 1999	4 april 1999
Tanzania	—	11 juni 1976	11 september 1976
Thailand	—	29 oktober 1996	29 januari 1997
Togo	—	24 mei 1984	24 augustus 1984
Trinidad en Tobago	—	21 december 1978	21 maart 1979
Tsjaad	—	9 juni 1995	9 september 1995
Tsjechië [h]	—	22 februari 1993	1 januari 1993
Tunesië	30 april 1968	18 maart 1969	23 maart 1976
Turkije	15 augustus 2000	23 september 2003	23 december 2003
Turkmenistan	—	1 mei 1997	1 augustus 1997
Uruguay	21 februari 1967	21 mei 1967	23 maart 1976
Vanuatu	29 november 2007	21 november 2008	21 februari 2009
Venezuela	24 juni 1969	10 mei 1978	10 augustus 1978
Verenigd Koninkrijk [i]	16 september 1968	20 mei 1976	20 augustus 1976
Verenigde Staten	5 oktober 1977	8 juni 1992	8 september 1992
Vietnam	—	24 september 1982	24 december 1982
Wit-Rusland	19 maart 1968	12 november 1973	23 maart 1976
Zambia	—	10 april 1984	10 juli 1984
Zimbabwe	—	13 mei 1991	13 augustus 1991
Zuid-Afrika	3 oktober 1994	10 december 1998	10 maart 1999
Zuid-Korea	—	10 april 1990	10 juli 1990
Zweden	29 september 1967	6 december 1971	23 maart 1976
Zwitserland	—	18 juni 1992	18 september 1992

Deze staten hebben het verdrag ondertekend, maar moeten het nog ratificeren:^[15]

Staat	Getekend
China [i][g]	5 oktober 1998
Comoren	25 september 2008
Cuba	28 februari 2008
Nauru	12 november 2001
Palau	20 september 2011
Saint Lucia	22 september 2011

De meeste staten in de wereld zijn partij bij het IVBPR. De volgende 25 staten zijn er geen partij bij geworden, maar zes staten hebben het Verdrag ondertekend maar niet geratificeerd.^[15]

Staten die geen ondertekenaars noch partijen zijn

Niet-leden van de VN

1.  Cookeilanden
2.  Niue
3.  Taiwan ^[j]
4.  Vaticaanstad ^[k]

• Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties
• Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties
• Resolutie 66 (I) van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties
• Resolutie 1514 (XV) van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties
• Resolutie 1541 (XV) van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties
• Resolutie 1654 (XVI) Algemene Vergadering van de Verenigde Naties