Marathon (sport)

De discipline is verbonden aan de Slag bij Marathon uit het jaar 490 v.Chr., waarbij de Atheners (onder leiding van generaal Miltiades) de numeriek veel sterkere Perzen versloegen, wat de Eerste Perzische Oorlog in het voordeel van de Grieken besliste. Een Griekse soldaat zou toen van het slagveld in Marathon naar Athene gesneld zijn (ongeveer 35 km) om het goede nieuws van de overwinning te melden. Geschiedkundig is het verhaal niet betrouwbaar. Het verslag van Herodotus is weliswaar quasi-eigentijds, maar heeft een andere context: de soldaat Pheidippides werd verschillende dagen vóór de slag van Athene naar Sparta gezonden om hulp te vragen.^[1] Na de weigering van de Spartanen liep de bode terug naar Athene, alles samen bijna 500 km. Bijna zes eeuwen later schreef Ploutarchos de klassieke versie van de legende op.^[2] Zijn boodschapper rende van Marathon naar Athene en viel dood neer na het uitbrengen van de woorden "Gegroet, we hebben gewonnen!" (χαίρετε, νικῶμεν – chairete, nikomen). Nog volgens Ploutarchos heette de loper Thersippos, maar hij vermeldt ook andere bronnen die hem Eukles noemden en in volle wapenuitrusting lieten lopen. Ook zonder deze fysieke ongerijmdheid is de historiciteit van het verhaal niet aannemelijk.

Niettemin bood het eind 19e eeuw de inspiratie voor de naam van een afstandsloop. Onder aanvoering van Pierre de Coubertin streefde de Olympische beweging naar de invoering van een groots internationaal sportevenement, dat tevens als een eerbetoon moest gelden aan klassieke idealen die in het oude Griekenland werden verondersteld. Om daaraan meer cachet te geven bedacht men de invoering van passende onderdelen: het discuswerpen en ook de marathonloop: een hardloopwedstrijd over een lange afstand, die werd beschouwd als de grens van het menselijk kunnen en waarin vooral het uithoudingsvermogen van de deelnemers flink op de proef zou worden gesteld. Op suggestie van de Franse filoloog Michel Bréal werd deze wedstrijd als marathonloop opgenomen in het programma van de eerste moderne Olympische Spelen. Die spelen van 1896 werden in Athene gehouden.

De officiële afstand van de marathon zoals die tot heden geldt, werd voor het eerst gelopen bij de Olympische Zomerspelen 1908 in Londen. Toen werd de oorspronkelijke afstand van 25 mijl verlengd naar 26 mijl en 385 yards, dit om louter organisatorische redenen ten gevolge van een verzoek van het Britse koningshuis.^[3] De afstand kwam enigszins overeen met die tussen Marathon en Athene: 42 km en 195 meter, de afstand tussen de start op het terrein voor Windsor Castle tot de finishlijn die precies voor de koninklijke tribune in het White City Stadion in West-Londen was uitgezet. Op de volgende Olympische Spelen werd er echter weer een andere afstand gelopen, en pas 12 jaar later werd internationaal definitief vastgelegd, dat de marathon over 42 km en 195 meter verlopen zou moeten worden.

De marathon vergt bijzonder veel van het fysieke uithoudingsvermogen. De marathonelite bij de mannen loopt met een gemiddelde snelheid van rond de 20 km per uur (2:06.31 of sneller, om precies te zijn; het wereldrecord staat op 20,897 km per uur), terwijl de gemiddelde recreant gedurende een marathon gemiddeld circa 10 km per uur loopt. Ook een goed getrainde atleet kan normaal gesproken slechts enkele malen per jaar een hele wedstrijdmarathon op snelheid uitlopen, omdat het lichaam tijd nodig heeft om te herstellen. Duurlopen, snelheidstraining, krachttraining, een uitgebalanceerd voedingsschema (onder meer koolhydraten) en een ijzeren motivatie zijn enkele ingrediënten, die het goed volbrengen van een marathon mogelijk maken.

De halve marathon is geen olympische afstand, maar geldt als populaire wedstrijdafstand. Ervaren lopers doen het er soms bij als extra training. Ook is de marathon het laatste onderdeel van een gehele triatlon.

Grote marathons

In Nederland zijn er twee grote marathons, de Marathon van Amsterdam en de Marathon van Rotterdam. Zij trokken in 2023 rond de 16.000 deelnemers. Andere marathons in Nederland volgen op ruime afstand (zie Lijst van marathons in Nederland).De grootste Belgische marathons worden gehouden in Brussel en Antwerpen en trekken beiden rond de 2.000 deelnemers (zie Lijst van marathons in België).

In 2023 namen ongeveer 43.000 hardlopers deel aan een marathon in Nederland en 11.200 lopers in België.

De volgende marathons hadden ooit meer dan 30.000 gefinishte deelnemers:

Bovenstaande marathons (behalve Parijs) behoren tot de "World Marathon Majors". In deze twee jaar durende competitie strijden 's werelds beste (mannelijke en vrouwelijke) marathonlopers voor een hoofdprijs van $500.000.

De grootste marathonwedstrijden in de wereld zijn door de Internationale Atletiekfederatie (IAAF) onderscheiden met een label. Er zijn drie classificaties in toenemende status: brons, zilver en goud. Om een label te kunnen verkrijgen moet een marathon aan vastgestelde criteria voldoen, waaronder bijvoorbeeld deelname van internationale toplopers.In Nederland hebben twee marathons een (Gold) Label: marathon van Rotterdam en marathon van Amsterdam.^[11]

Onderstaand het aantal marathons per label en per land:

Marathons in Nederland

Zie Lijst van marathons in Nederland

Marathons in België

Zie Lijst van marathons in België

Marathons in overige landen

Zie Lijst van marathons

Succesvolle lopers

Mannen

Hannes Kolehmainen (Finland) – Emil Zátopek (Tsjecho-Slowakije) – Abebe Bikila (Ethiopië) – Waldemar Cierpinski (Oost-Duitsland) - Paul Tergat (Kenia) – Eliud Kipchoge (Kenia)

Snelste Nederlandse lopers

Snelste Belgische lopers

Vrouwen

Paula Radcliffe (Engeland) – Grete Anderson-Waitz (Noorwegen) – Tegla Loroupe (Kenia) – Margaret Okayo (Kenia) – Uta Pippig (Duitsland) – Naoko Takahashi (Japan) – Elfenesh Alemu (Ethiopië)

Snelste Nederlandse loopsters

Snelste Belgische loopsters

Bijgewerkt: 18 febuari 2024

Het wereldrecord bij de mannen is 2:00.35 en staat op naam van de Keniaan Kelvin Kiptum, gelopen in 2023 in Chicago. Het Belgisch record is 2:03.35 van Bashir Abdi, gelopen in 2021 tijdens de marathon van Rotterdam. Het Nederlands record is 2:04.56 van Abdi Nageeye, gelopen in 2022 tijdens de marathon van Rotterdam.

Bij de vrouwen is het wereldrecord 2:11.53. Dit werd in september 2023 in Berlijn gelopen door Tigst Assefa, die daarmee het vier jaar oude record van Brigid Kosgei (2:14.04) fors verbeterde. Het Belgisch record is 2:23.05, gelopen in 2002 door Marleen Renders. Het Nederlands record is sinds 23 april 2023 in handen van Sifan Hassan, die het record eerst met 2:18.33 overnam van Nienke Brinkman, 2022, Rotterdam (2:22.51), om er vervolgens op 8 oktober 2023 in Chicago 2:13.44 van te maken. Hiermee verbeterde zij tevens het Europese record van 2:15.25 van Paula Radcliffe uit 2003.

De 2 uur barrière

Op 6 mei 2017 werd een poging gedaan om op de Autodromo Nazionale Monza de marathon in minder dan 2 uur te finishen. Voor deze poging werden alle omstandigheden geoptimaliseerd om een zo snel mogelijke tijd te halen, al verliep niet alles volgens de officiële regels. De winnaar was Eliud Kipchoge. Hij finishte in een tijd van 2:00.25. Op zaterdag 12 oktober 2019 slaagde hij in Wenen wel, met een tijd van 1:59.40. Hij werd geholpen door 41 roulerende hazen (pacers), lopers die om beurten Kipchoge omringden om het tempo vast te houden en hem uit de wind te houden. Een elektrische auto ging hem vooraf en gaf de ideale lijn aan. De locatie en omstandigheden (o.a. temperatuur en luchtvochtigheid) waren als ideaal geselecteerd. Het record wordt niet opgenomen als wereldrecord omdat regels, die in een normale wedstrijd gelden, niet werden gevolgd.^[13][14]

Snelste mannelijke atleten

Dit zijn de vijfentwintig snelste atleten op de marathon:

Nr.	Naam	Land	Tijd	Wedstrijd	Jaar
1	Kelvin Kiptum	KEN	2:00.35	Chicago	2023
2	Eliud Kipchoge	KEN	2:01.09	Berlijn	2022
3	Kenenisa Bekele	ETH	2:01.41	Berlijn	2019
4	Sisay Lemma	ETH	2:01.48	Valencia	2023
5	Birhanu Legese	ETH	2:02.48	Berlijn	2019
6	Mosinet Geremew	ETH	2:02.55	Londen	2019
7	Dennis Kimetto	KEN	2:02.57	Berlijn	2014
8	Titus Ekiru	KEN	2:02.57	Milaan	2021
9	Evans Chebet	KEN	2:03.00	Valencia	2020
10	Gabriel Gerald Geay	TAN	2:03.00	Valencia	2022
11	Lawrence Cherono	KEN	2:03.04	Valencia	2020
12	Alexander Mutiso Munyao	KEN	2:03.11	Valencia	2023
13	Emmanuel Mutai	KEN	2:03.13	Berlijn	2014
14	Wilson Kipsang	KEN	2:03.13	Berlijn	2016
15	Amos Kipruto	KEN	2:03.13	Tokio	2022
16	Vincent Kipkemoi Ngetich	KEN	2:03.13	Berlijn	2023
17	Mule Wasihun	ETH	2:03.16	Londen	2019
18	Tadese Takele	ETH	2:03.24	Berlijn	2023
19	Getaneh Molla	ETH	2:03.34	Dubai	2019
20	Bashir Abdi	BEL	2:03.36	Rotterdam	2021
21	Patrick Makau Musyoki	KEN	2:03.38	Berlijn	2011
22	Tamirat Tola	ETH	2:03.39	Amsterdam	2021
23	Herpasa Negasa	ETH	2:03.40	Dubai	2019
24	Guye Adola	ETH	2:03.46	Berlijn	2017
25	Dawit Wolde	ETH	2:03.48	Valencia	2023

Bijgewerkt: 4 december 2023

De volgende atleten horen ook bij de snelsten, echter zij liepen een niet officieel erkende tijd, omdat het parcours en/of de omstandigheden niet voldeden aan de reglementen.

Nr.	Naam	Land	Tijd	Wedstrijd
1	Eliud Kipchoge	KEN	1:59.40	Wenen 2019
2	Geoffrey Mutai	KEN	2:03.02	Boston 2011
3	Moses Mosop	KEN	2:03.06	Boston 2011

Snelste vrouwelijke atleten

Dit zijn de vijfentwintig snelste atletes op de marathon:

Nr.	Naam	Land	Tijd	Wedstrijd	Jaar
1	Tigst Assefa	ETH	2:11.53	Berlijn	2023
2	Sifan Hassan	NED	2:13.44	Chicago	2023
3	Brigid Kosgei	KEN	2:14.04	Chicago	2019
4	Ruth Chepngetich	KEN	2:14.18	Chicago	2022
5	Amane Shankule	ETH	2:14.58	Valencia	2022
6	Paula Radcliffe	GBR	2:15.25	Londen	2003
7	Rosemary Wanjiru	KEN	2:16.28	Tokio	2023
8	Letesenbet Gidey	ETH	2:16.49	Valencia	2022
9	Tsehay Gemechu	ETH	2:16.56	Tokio	2023
10	Mary Keitany	KEN	2:17.01	Londen	2017
11	Megertu Alemu	ETH	2:17.09	Chicago	2023
12	Peres Jepchirchir	KEN	2:17.16	Valencia	2020
13	Almaz Ayana	ETH	2:17.20	Amsterdam	2022
14	Yalemzerf Yehualaw	ETH	2:17.23	Hamburg	2022
14	Joyceline Jepkosgei	KEN	2:17.23	Chicago	2023
16	Sheila Chepkirui	KEN	2:17.29	Valencia	2022
17	Tadu Teshome	ETH	2:17.36	Valencia	2022
18	Worknesh Degefa	ETH	2:17.41	Dubai	2019
19	Lonah Chemtai Salpeter	ISR	2:17.45	Tokio	2020
20	Tirunesh Dibaba	ETH	2:17.56	Londen	2017
21	Angela Tanui	KEN	2:17.57	Amsterdam	2021
22	Degitu Azimeraw	ETH	2:17.58	Londen	2021
22	Ashete Bekere	ETH	2:17.58	Tokio	2022
24	Tigist Abayechew	ETH	2:18.03	Berlijn	2022
25	Joan Chelimo Melly	ROU	2:18.04	Seoul	2022

Bijgewerkt: 10 oktober 2023

Wereldrecordontwikkeling

Wereldrecords voor de marathon worden erkend door de IAAF, wanneer het wedstrijdparcours officieel is gemeten door een internationale parcoursmeter, die lid moet zijn van het "IAAF/AIMS panel" (niveau "A" of "B"). De verschillende marathons kunnen immers niet zomaar met elkaar vergeleken worden, omdat de aard van het parcours (vlak of heuvelachtig bv.) een grote rol speelt en het niet altijd zeker is, of de afgelegde afstand exact 42,195 km is. Lange tijd werd er daarom gesproken van "beste wereldprestatie" op de marathon in plaats van wereldrecord.

Mannen

Datum	Atleet	Nationaliteit	Tijd	Plaats	Land	Uitslagen
24 juli 1908	John Hayes	USA	2:55.18,4	Shepherd's Bush	Engeland
1 januari 1909	Robert Fowler	USA	2:52.45,4	Yonkers	VS
12 februari 1909	James Clark	USA	2:46.52,6	New York	VS
8 mei 1909	Albert Raines	USA	2:46.04,6	New York	VS
12 februari 1909	Frederick Barrett	GBR	2:42.31	Shepherd's Bush	Engeland
12 mei 1913	Harry Green	GBR	2:38.16,2	Shepherd's Bush	Engeland
31 mei 1913	Alexis Ahlgren	SWE	2:36.06,6	Shepherd's Bush	Engeland
22 augustus 1920	Hannes Kolehmainen	FIN	2:32.35,8	Antwerpen	België	uitslag
13 oktober 1925	Albert Michelsen	USA	2:29.01,8	Port Chester	VS
31 maart 1935	Fusashige Suzuki	JPN	2:27.49	Tokio	Japan
3 april 1935	Yasuo Ikenaka	JPN	2:26.44	Tokio	Japan
3 november 1935	Sohn Kee-chung	KOR	2:26.42	Tokio	Japan
19 april 1947	Suh Yun-bok	KOR	2:25.39	Boston	VS	uitslag
14 juni 1952	Jim Peters	GBR	2:20.42,2	Chiswick	Engeland
13 juli 1953	Jim Peters	GBR	2:18.40,2	Chiswick	Engeland
4 oktober 1953	Jim Peters	GBR	2:18.34,8	Turku	Finland
26 juli 1954	Jim Peters	GBR	2:17.39,4	Chiswick	Engeland
24 augustus 1958	Sergej Popov	URS	2:15.17	Stockholm	Zweden
10 september 1960	Abebe Bikila	ETH	2:15.16,2	Rome	Italië	uitslag
17 februari 1963	Toru Terasawa	JPN	2:15.15,8	Beppu	Japan
15 juni 1963	Leonard Edelen	USA	2:14.28	Cheswick	Engeland
13 juni 1964	Basil Heatley	GBR	2:13.55,2	Cheswick	Engeland
21 oktober 1964	Abebe Bikila	ETH	2:12.11,2	Tokio	Japan	uitslag
12 juni 1965	Morio Shigematsu	JPN	2:12.00	Cheswick	Engeland
3 december 1967	Derek Clayton	AUS	2:09.37	Fukuoka	Japan	uitslag
30 mei 1969	Derek Clayton	AUS	2:08.34	Antwerpen	België
6 december 1981	Robert de Castella	AUS	2:08.18	Fukuoka	Japan	uitslag
21 oktober 1984	Steve Jones	GBR	2:08.05	Chicago	VS	uitslag
20 april 1985	Carlos Lopes	POR	2:07.12	Rotterdam	Nederland	uitslag
17 april 1988	Belayneh Densamo	ETH	2:06.50	Rotterdam	Nederland	uitslag
20 september 1998	Ronaldo da Costa	BRA	2:06.05	Berlijn	Duitsland	uitslag
24 oktober 1999	Khalid Khannouchi	MAR	2:05.42	Chicago	VS	uitslag
14 april 2002	Khalid Khannouchi	USA 1	2:05.38	Londen	Engeland	uitslag
28 september 2003	Paul Tergat	KEN	2:04.55	Berlijn	Duitsland	uitslag
30 september 2007	Haile Gebrselassie	ETH	2:04.26	Berlijn	Duitsland	uitslag
28 september 2008	Haile Gebrselassie	ETH	2:03.59	Berlijn	Duitsland	uitslag
25 september 2011	Patrick Makau Musyoki	KEN	2:03.38	Berlijn	Duitsland	uitslag
29 september 2013	Wilson Kipsang	KEN	2:03.23	Berlijn	Duitsland	uitslag
28 september 2014	Dennis Kimetto	KEN	2:02.57	Berlijn	Duitsland	uitslag
16 september 2018	Eliud Kipchoge	KEN	2:01.39	Berlijn	Duitsland	uitslag
24 september 2022	Eliud Kipchoge	KEN	2:01.09	Berlijn	Duitsland	uitslag
8 oktober 2023	Kelvin Kiptum	KEN	2:00.35	Chicago	VS	uitslag

Vrouwen

Datum	Atlete	Nationaliteit	Tijd	Plaats	Land	Uitslagen
3 oktober 1926	Violet Piercy	GBR	3:40.22	Londen	Engeland
13 december 1963	Merry Lepper	USA	3:37.04	Culver City	VS
23 mei 1964	Dale Greig	GBR	3:27.45	Ryde	Engeland
21 juli 1964	Mildred Sampson	NZL	3:19.33	Auckland	Nieuw-Zeeland
6 mei 1967	Maureen Wilton	CAN	3:15.22	Toronto	Canada
16 september 1967	Anni Pede-Erdkamp	GDR	3:07:26	Waldniel	Duitsland
28 februari 1970	Caroline Walker	USA	3:02.53	Seaside	VS
9 mei 1971	Beth Bonner	USA	3:01.42	Philadelphia	VS
31 augustus 1971	Adrienne Beames	AUS	2:46.30	Werribee	Australië (onzeker)
27 oktober 1974	Chantal Langlace	FRA	2:46.24	Neuf-Brisach	Frankrijk
1 december 1974	Jacqueline Hansen	USA	2:43.55	Culver	VS
21 april 1975	Liane Winter	FRG	2:42.24	Boston	VS	uitslag
3 mei 1975	Christa Vahlensiek	FRG	2:40.16	Dulmen	Duitsland
12 oktober 1975	Jacqueline Hansen	USA	2:38.19	Eugene	VS
1 mei 1977	Chantal Langlace	FRA	2:35.16	Spaans kampioenschap	Oyarzun
10 september 1977	Christa Vahlensiek	FRG	2:34.48	West-Berlijn	Duitsland
22 oktober 1978	Grete Waitz	NOR	2:32.30	New York	VS	uitslag
21 oktober 1979	Grete Waitz	NOR	2:27.33	New York	VS	uitslag
26 oktober 1980	Grete Waitz	NOR	2:25.42	New York	VS	uitslag
17 april 1983	Grete Waitz	NOR	2:25.29	Londen	Engeland	uitslag
18 april 1983	Joan Benoit	USA	2:22.43	Boston	VS	uitslag
21 april 1985	Ingrid Kristiansen	NOR	2:21.06	Londen	Engeland	uitslag
19 april 1998	Tegla Loroupe	KEN	2:20.47	Rotterdam	Nederland	uitslag
26 september 1999	Tegla Loroupe	KEN	2:20.43	Berlijn	Duitsland	uitslag
30 september 2001	Naoko Takahashi	JPN	2:19.46	Berlijn	Duitsland	uitslag
7 oktober 2001	Catherine Ndereba	KEN	2:18.47	Chicago	VS	uitslag
13 oktober 2002	Paula Radcliffe	GBR	2:17.18	Chicago	VS	uitslag
13 april 2003	Paula Radcliffe	GBR	2:15.25	Londen	Engeland	uitslag
13 oktober 2019	Brigid Kosgei	KEN	2:14.04	Chicago	VS	uitslag
24 september 2023	Tigst Assefa	ETH	2:11.53	Berlijn	Duitsland	uitslag

De Belgische vrouw Hilde Bosogne loopt sinds 1 januari 2024 elke dag een marathon, en probeert dit het hele jaar vol te houden.^[15]

De naam 'marathon' wordt ook gegeven voor andere races over lange afstand of het lang achter elkaar beoefenen van dezelfde bezigheid.

 Portaal Atletiek

• Lijst van marathons
• Lijst van snelste marathonsteden
• Nederlands kampioenschap marathon
• Ekiden