ଭାରତୀୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟସମୂହ
ଭାରତୀୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ଯ ଏବଂ କେନ୍ଦ୍ରଶାସିତ ଅଞ୍ଚଳ ପାଇଁ ସ୍ଥାପିତ ମୁଖ୍ଯ ଅଧିକାରକ୍ଷେତ୍ର ବିଶିଷ୍ଟ ନ୍ୟାୟପାଳିକା ଅଟନ୍ତି । ଆର୍ଥିକ କିମ୍ବା ଆଞ୍ଚଳିକ ଅଧିକାରକ୍ଷେତ୍ର ବହିର୍ଭୂତ ମାମଲା ପାଇଁ ଯଦି ନିମ୍ନ ନ୍ୟାୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ କ୍ଷମତା ସମ୍ପନ୍ନ ନଥାନ୍ତି, ତେବେ ସେହି ଲୋକ ଏବଂ ଅପରାଧୀକ ମାମଲା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ଯ ଅଧିକାରକ୍ଷେତ୍ର ଅଧିନକୁ ଆସିପାରିବ । କୌଣସି ରାଜ୍ଯ କିମ୍ବା କେନ୍ଦ୍ରଦ୍ୱାରା ପ୍ରଣୟିତ ବିଧିଦ୍ୱାରା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ଯ ଅଧିକାରକ୍ଷେତ୍ରର ପ୍ରସାର କରାଯାଇ ପାରିବ ।
ସମ୍ବିଧାନ ଧାରା ୨୨୬ ଓ ୨୨୭ ଅନୁସାରେ, ଅଧିକାଂଶ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର କାର୍ଯ୍ୟ ମୁଖ୍ଯ ରୂପେ ନିମ୍ନ ଅଦାଲତଗୁଡିକର ରାୟ ବରୁଦ୍ଧରେ ଏବଂ ଲିଖିତାଦେଶ ନିବେଦନ ଉପରେ ଶୁଣାଣି କରିବା । ଲିଖିତାଦେଶ ଅଧିକାରକ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ଯ ଏକ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ଯ ଅଧିକାରକ୍ଷେତ୍ର ଅଟେ ।
ପ୍ରତ୍ୟେକ ରାଜ୍ଯକୁ କେତେକ ନ୍ୟାୟିକ ଜିଲ୍ଲାରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି ଏବଂ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଜିଲ୍ଲା ପାଇଁ ଜଣେ ଜିଲ୍ଲା ଦୌରାଜଜ ଥାଆନ୍ତି । ଲୋକ ମାମଲାର ବିଚାର କରିବାବେଳେ ସେ ଜିଲ୍ଲାଜଜ ଏବଂ ଅପରାଧୀକ ମାମଲାର ବିଚାର କରିବାବେଳେ ଦୌରାଜଜ ରୂପେ ଜଣାଯାନ୍ତି । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିଙ୍କ ତଳେ ସେ ଉଚ୍ଚତମ ନ୍ୟାୟାଧୀଶ ଅଟନ୍ତି । ତାଙ୍କ ତଳେ ଲୋକ ଅଧିକାରକ୍ଷେତ୍ରର ନ୍ୟାୟାଳୟ ରହିଛି । ସମ୍ବିଧାନ ଧାରା ୧୪୧ ଅଧିନରେ, ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନ୍ଯାଯାଳୟଙ୍କ ରାୟଦ୍ୱାରା ଭାରତର ସମସ୍ତ ନ୍ୟାୟାଳୟ— ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ — ଉପରେ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେବ ।
ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନେ, ଭାରତୀୟ ମୁଖ୍ଯ ବିଚାରପତିଙ୍କ ଏବଂ ରାଜ୍ଯ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କ ସହ ବିଚାରବିମର୍ଶ କରି ଭାରତର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କଦ୍ୱାରା ନିଯୁକ୍ତି ପାଆନ୍ତି । ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ ଜଣେ ମୁଖ୍ଯ ବିଚାରପତିଙ୍କ ନେତୃତ୍ବାଧୀନ । ଭାରତୀୟ ପ୍ରାଥମିକତା କ୍ରମରେ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ମୁଖ୍ଯ ବିଚାରପତିମାନେ ନିଜ ରାଜ୍ଯରେ ଚତୁର୍ଦଶ ଏବଂ ରାଜ୍ଯ ବାହାରେ ସପ୍ତଦଶ କ୍ରମରେ ଆସନ୍ତି । ବିଗତ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷରେ ଦର୍ଜିତ ମାମଲା ସଂଖ୍ଯାକୁ ଜାତୀୟ ହାରାହାରି ମାମଲା ସଂଖ୍ଯାରେ ହରଣ କରି ମିଳୁଥିବା ସଂଖ୍ଯା ଆଧାରରେ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ବିଚାରପତିମାନଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦିଆଯାଏ ।
୨ ଜୁଲାଇ ୧୮୬୨ ମସିହାରେ ସ୍ଥାପିତ କଲିକତା ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ, ଦେଶର ସର୍ବପୂରାତନ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଅଟେ । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଅଞ୍ଚଳର ବହୁ ସଂଖ୍ଯକ ମାମଲାର ବିଚାର କରିବାପାଇଁ, ସାଧାରଣତଃ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟର ଏକ ସ୍ଥାୟୀ ଖଣ୍ଡପୀଠ ସେଠାରେ ସ୍ଥାପିତ କରାଯାଇ ଥାଏ ।
ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟସମୂହ
| ନ୍ୟାୟାଳୟ | ସ୍ଥାପିତ | ଆଧାର ଅଧିନିୟମ | ଅଧିକାରକ୍ଷେତ୍ର | ମୁଖ୍ଯ ସ୍ଥାନ | ଖଣ୍ଡପୀଠ(ସମୂହ) | ବିଚାରପତି | ମୁଖ୍ଯ ବିଚାରପତି | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ମୋଟ ବିଚାରପତି କ୍ଷମତା | ସ୍ଥାୟୀ ବିଚାରପତି ସଂଖ୍ଯା | ଅତିରିକ୍ତ ବିଚାରପତି ସଂଖ୍ଯା | |||||||
| ଆଲାହାବାଦ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ[୧] | 17 March 1866 | ଭାରତୀୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଅଧିନିୟମ, ୧୮୬୧ | ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶ | ଆଲାହାବାଦ | ଲକ୍ଷ୍ନୌଛାଞ୍ଚ:Efn-ua | ୧୬୦ | ୭୬ | ୮୪ | ଗୋବିନ୍ଦ ମାଥୁର |
| ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ[୨] | 1 January 2019 | ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ପୁନର୍ଗଠନ ଅଧିନିୟମ, ୨୦୧୪ | ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ | ଅମରାବତୀ | — | ୩୭ | ୨୮ | ୯ | ଅରୂପ କୁମାର ଗୋସ୍ୱାମୀ |
| ବମ୍ବେ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ | 14 August 1862 | ଭାରତୀୟ ଉଚ୍ଚ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଅଧିନିୟମ, ୧୮୬୧ | ଗୋଆ, ଦାଦ୍ରା ଓ ନଗରହାବେଳୀ ଏବଂ ଡାମନ ଓ ଡିଉ, ମହାରାଷ୍ଟ୍ର | ବମ୍ବେ | ଔରଙ୍ଗାବାଦ,ଛାଞ୍ଚ:Efn-ua ନାଗପୁର,ଛାଞ୍ଚ:Efn-ua ପାଣାଜୀ,ଛାଞ୍ଚ:Efn-ua | ୯୪ | ୭୧ | ୨୩ | ଦିପଙ୍କର ଦତ୍ତା |
| Calcutta High Court | 1 July 1862 | Indian High Courts Act 1861 | Andaman and Nicobar Islands, West Bengal | Calcutta | Port Blairଛାଞ୍ଚ:Efn-ua Jalpaiguriଛାଞ୍ଚ:Efn-ua | 72 | 54 | 18 | T. B. Radhakrishnan |
| Chhattisgarh High Court | 1 November 2000 | Madhya Pradesh Reorganisation Act, 2000 | Chhattisgarh | Bilaspur | — | 22 | 17 | 5 | P. R. Ramachandra Menon |
| Delhi High Court[୩] | 31 October 1966 | Delhi High Court Act, 1966 | National Capital Territory of Delhi | New Delhi | — | 60 | 45 | 15 | Dhirubhai Naranbhai Patel |
| Gauhati High Court[୪] | 1 March 1948 | Government of India Act 1935 | Arunachal Pradesh, Assam, Mizoram, Nagaland | Guwahati | Aizawl,ଛାଞ୍ଚ:Efn-ua Itanagar,ଛାଞ୍ଚ:Efn-ua Kohimaଛାଞ୍ଚ:Efn-ua | 24 | 18 | 6 | Sudhanshu Dhulia |
| Gujarat High Court | 1 May 1960 | Bombay Reorgansisation Act, 1960 | Gujarat | Ahmedabad | — | 52 | 39 | 13 | Vikram Nath |
| Himachal Pradesh High Court | 25 January 1971 | State of Himachal Pradesh Act, 1970 | Himachal Pradesh | Shimla | — | 13 | 10 | 3 | L. Narayana Swamy |
| Jammu and Kashmir High Court | 26 March 1928 | Letters Patent issued by then Maharaja of Kashmir, Jammu and Kashmir Reorganisation Act, 2019 | Jammu and Kashmir, Ladakh | Srinagar/Jammuଛାଞ୍ଚ:Efn-ua | — | 17 | 13 | 4 | Pankaj Mithal |
| Jharkhand High Court | 15 November 2000 | Bihar Reorganisation Act, 2000 | Jharkhand | Ranchi | — | 25 | 19 | 6 | Ravi Ranjan |
| Karnataka High Court[୫] | 1884 | Mysore High Court Act, 1884 | Karnataka | Bengaluru | Dharwad,ଛାଞ୍ଚ:Efn-ua Kalaburagiଛାଞ୍ଚ:Efn-ua | 62 | 47 | 15 | Abhay Shreeniwas Oka |
| Kerala High Court[୬] | 1 November 1956 | States Reorganisation Act, 1956 | Kerala, Lakshadweep | Kochi | — | 47 | 35 | 12 | S. Manikumar |
| Madhya Pradesh High Court[୭] | 2 January 1936 | Government of India Act 1935 | Madhya Pradesh | Jabalpur | Gwalior,ଛାଞ୍ଚ:Efn-ua Indoreଛାଞ୍ଚ:Efn-ua | 53 | 40 | 13 | Mohammad Rafiq |
| Madras High Court | 15 August 1862 | Indian High Courts Act 1861 | Tamil Nadu, Puducherry | Madras | Maduraiଛାଞ୍ଚ:Efn-ua | 75 | 56 | 19 | Sanjib Banerjee |
| Manipur High Court | 25 March 2013 | North-Eastern Areas (Reorganisation) and Other Related Laws (Amendment) Act, 2012 | Manipur | Imphal | — | 5 | 4 | 1 | P. V. Sanjay Kumar |
| Meghalaya High Court | 23 March 2013 | North-Eastern Areas (Reorganisation) and Other Related Laws (Amendment) Act, 2012 | Meghalaya | Shillong | — | 4 | 3 | 1 | Biswanath Somadder |
| Odisha High Court[୮] | 3 April 1948 | Odisha High Court Ordinance, 1948 | Orissa | Cuttack | — | 27 | 20 | 7 | S. Muralidhar |
| Patna High Court | 2 September 1916 | Letters Patent issued by then British Crown | Bihar | Patna | — | 53 | 40 | 13 | Sanjay Karol |
| Punjab and Haryana High Court[୯] | 15 August 1947 | Punjab High Court Ordinance, 1947 | Chandigarh, Haryana, Punjab | Chandigarh | — | 85 | 64 | 21 | Ravi Shankar Jha |
| Rajasthan High Court | 21 June 1949 | Rajasthan High Court Ordinance, 1949 | Rajasthan | Jodhpur | Jaipurଛାଞ୍ଚ:Efn-ua | 50 | 38 | 12 | Indrajit Mahanty |
| Sikkim High Court | 16 May 1975 | The 36th Amendment to the Indian Constitution | Sikkim | Gangtok | — | 3 | 3 | 0 | Jitendra Kumar Maheshwari |
| Telangana High Court[୧୦] | 1 January 2019 | Andhra Pradesh Reorganisation Act, 2014 | Telangana | Hyderabad | — | 24 | 18 | 6 | Hima Kohli |
| Tripura High Court | 26 March 2013 | North-Eastern Areas (Reorganisation) and Other Related Laws (Amendment) Act, 2012 | Tripura | Agartala | — | 4 | 4 | 0 | Akil Kureshi |
| Uttarakhand High Court[୧୧] | 9 November 2000 | Uttar Pradesh Reorganisation Act, 2000 | Uttarakhand | Nainital | — | 11 | 9 | 2 | Raghvendra Singh Chauhan |
| Total | 1079 | 771 | 308 | ||||||
| Notes | |||||||||
| ଛାଞ୍ଚ:Notelist-ua | |||||||||