ଦଳିତ

ଦଳିତ ଶବ୍ଦ ପାରମ୍ପାରିକ ହିନ୍ଦୁ ଜାତିପ୍ରଥା ବାହାରେ ଥିବା ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଚିହ୍ନାଇବା ପାଇଁ ଏକ ଆତ୍ମ-ପ୍ରୟୋଗ ଧାରା ।^[୨][୩] ଦଳିତମାନେ କେବେ ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶର ଅଂଶ ହୋଇଥିଲେ ତାହା ସହଜରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ । ଭୀମରାଓ ଆମ୍ବେଦକର କହିଥିଲେ ଯେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଏବଂ ବ୍ରାହ୍ମଣବାଦ (ବ୍ରାହ୍ମଣପ୍ରଧାନ ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଶବ୍ଦ) ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବୋଚ୍ଚତା ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷ ହେତୁ ପ୍ରାୟ ଖ୍ରୀ.ପୂ. ୪୦୦ କାଳରେ ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ।^[୪] କିଛି ହିନ୍ଦୁ ପୁରୋହିତ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ ଭାବେ ଚିହ୍ନିତ ଲୋକଙ୍କ ସହ ବନ୍ଧୁତା କରିଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ନିମ୍ନ ଜାତିର ପଦବୀରେ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥିଲେ । ବ୍ରାହ୍ମଣ ଜାତି ହରାଇଥିବା ଏକନାଥ ଭକ୍ତିବାଦ କାଳରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟମାନଙ୍କ ଅଧିକାର ପାଇଁ ଲଢ଼ିଥିଲେ ।

୧୮୮୦ ଦଶକର ଶେଷ ଭାଗରେ ପୁଣେସ୍ଥିତ ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାରକ ଜୋତିରାଓ ଫୁଲେ ମରାଠୀ ଶବ୍ଦ 'ଦଳିତ' ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ଅତ୍ୟାଚାର ଭୋଗୁଥିବା, ବହିଷ୍କୃତ ହୋଇଥିବା ଅସ୍ପୃଶ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ ।^[୫] ଦଳିତ ସଂସ୍କୃତ "दलित"ର (ଦଳିତ) ଏକ ଭାଷାରୂପ । ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଂସ୍କୃତରେ ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି "ବିଭାଜିତ, ବିଭାଜିତ, ଭଙ୍ଗା ଓ ବିକ୍ଷିପ୍ତ" । ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏହି ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦକୁ ପୁନଃନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି "ଚାରି ବ୍ରାହ୍ମଣବାଦୀ ଜାତି ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ନୁହେଁ (ବ୍ୟକ୍ତି)" ।^[୬] ଏହା ଅନ୍ୟ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ପୂର୍ବର "ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ" ଜାତିମାନେ ଭୋଗୁଥିବା ଅତ୍ୟାଚାର ଅର୍ଥରେ ଫୁଲେ ବୋଧହୁଏ ପ୍ରଥମ କରି ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ ।^[୭] ଦଳିତ ଶବ୍ଦଟି ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ କାଳରେ ୧୯୩୫ ପୂର୍ବରୁ ନିଷ୍ପୀଡ଼ିତ ଶ୍ରେଣୀର ଲୋକଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଜନଗଣନା ବର୍ଗୀକରଣ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିଲା । ଏହାର ବ୍ୟବହାରକୁ ଅର୍ଥନୀତିଜ୍ଞ, ସଂସ୍କାରକ ଓ ନିଜେ ଜଣେ ଦଳିତ ବି. ଆର. ଆମ୍ବେଦକର (୧୮୯୧-୧୯୫୬) ଲୋକପ୍ରିୟ କରିଥିଲେ । ସେ ଜାତି ନିର୍ବିଶେଷରେ ସମସ୍ତ ନୀଷ୍ପୀଡ଼ିତ ଲୋକଙ୍କୁ ଦଳିତ ସଂଜ୍ଞାବଦ୍ଧ କରିଥିଲେ ।^[୮] ଏହା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମର ଚାରିଜାତି ବର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବସ୍ଥାରୁ ବାଦ ପଡ଼ି ନିଜକୁ ପଞ୍ଚମ ବର୍ଣ୍ଣ ଭାବୁଥିବା ଓ ନିଜକୁ "ପଞ୍ଚମ" ବୋଲି ପରିଚୟ ଦେଉଥିବା ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଥିଲା ।^[୯] ୧୯୭୦ ଦଶକରେ ଦଳିତ ପାନ୍ଥର୍ସ କାର୍ଯ୍ୟକର୍ତ୍ତା ଗୋଷ୍ଠୀଦ୍ୱାରା ଏହାକୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯିବା ପରେ ଏହାର ବ୍ୟବହାର ଆହୁରି ବଢ଼ିଥିଲା ।^[୨]