ଦ ଲାଷ୍ଟ୍ ସପ୍ପର୍ (ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋ)

ଦ ଲାଷ୍ଟ୍ ସପ୍ପର୍ ଚିତ୍ରର ମାପ ୪୬୦ ସେ.ମି. × ୮୮୦ ସେ.ମି. ଓ ଏହା ସାନ୍ତା ମାରିଆ ଗୀର୍ଜାଘରର ଗୋଟିଏ କାନ୍ଥକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆଚ୍ଛାଦିତ କରି ଅଙ୍କିତ । ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋ ଏହି ଚିତ୍ରଟି ଆଙ୍କିବା ସମୟରେ ଏହି ଘରଟି ଏକ ଭୋଜନ କକ୍ଷ ନଥିଲା । ୧୪୯୮ରେ ଗୀର୍ଜାର ନିର୍ମାଣ ସରିଥିଲା । ଫୋର୍ଜା ଏହି ଅଂଶକୁ ପରିବାର ସମାଧିପୀଠ ରୂପେ ନିର୍ମାଣ କରିବାର ଯୋଜନା ରଖିଥିଲେ ।^[୪]ଫୋର୍ଜା ଏହି ଚିତ୍ରଟିକୁ ସମାଧିପୀଠର ମୁଖ୍ୟ ଆକର୍ଷଣ ରୂପେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଇବାର ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖିଥିଲେ ।^[୫] ଚିତ୍ର ଉପରେ ଥିବା ଅର୍ଦ୍ଧ ଚନ୍ଦ୍ରାକାର ଅଂଶରେ ଫୋର୍ଜା ରାଜକୀୟ ସଙ୍କେତ ଅଙ୍କିତ ହୋଇଛି । ଦ ଲାଷ୍ଟ୍ ସପ୍ପର୍ ଚିତ୍ରର ବିପରୀତ କାନ୍ଥରେ ଯୀଶୁଙ୍କୁ କୃଶ ବିଦ୍ଧ କରିବା ସମୟର ଚିତ୍ର ରହିଛି ଯାହା ଜିଓଭାନି ଡୋନାଟୋ ଦା ମୋଣ୍ଟୋର୍ଫାନୋଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅଙ୍କିତ । ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋ ଏହି ଚିତ୍ରରେ ଫୋର୍ଜା ପରିବାରର କିଛି ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଚିତ୍ର ଯୋଡ଼ିଥିଲେ ଓ ଏହି ଚିତ୍ର ମଧ୍ୟ ଲାଷ୍ଟ୍ ସପ୍ପର୍ ଚିତ୍ର ପରି କାଳକ୍ରମେ ବିଲୀନ ହେବାରେ ଲାଗିଛି ।^[୬]

ଉପସ୍ଥିତ ୧୨ ଶିଷ୍ୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କରିବ ବୋଲି ଯୀଶୁ କହିବା ପରେ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଦ ଲାଷ୍ଟ୍ ସପ୍ପର୍ ଚିତ୍ରରେ ଦର୍ଶିତ । ସମସ୍ତ ୧୨ ଶିଷ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବୋଲି ଦର୍ଶାଯାଇଛି । ସଭିଙ୍କ ମୁହଁର କ୍ରୋଧ ଓ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟର ଭାବ ଅଲଗା । ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋଙ୍କ ପାଣ୍ଡୁ ଲିପିରୁ ଶିଷ୍ୟମାନଙ୍କ ପରିଚୟ ମିଳିଥିଲା ।^[୭][୮] ଏହି ପାଣ୍ଡୁଲିପିକୁ ଉନବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଉଦ୍ଧାର କରାଯାଇଥିଲା । ପାଣ୍ଡୁଲିପି ମିଳିବା ପୂର୍ବରୁ ଚିତ୍ରରେ କେବଳ ଜୁଡାସ୍, ପିଟର୍, ଜନ୍ ଓ ଯୀଶୁଙ୍କ ପରିଚୟ ଜଣାଥିଲା । ମୂଳ ଚିତ୍ରରେ ବାମରୁ ଡାହାଣକୁ ବସିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ହେଲେ :

• ବାର୍ଥୋଲୋମ୍ୟୁ, ଆଲଫାଏୟସ୍‍ଙ୍କ ପୁତ୍ର ଜେମ୍‍ସ୍ (କନିଷ୍ଠ), ସେଣ୍ଟ୍ ଆଣ୍ଡ୍ର୍ୟୁ – ଏହି ତିନି ଜଣ ଗୋଟିଏ ଦଳରେ ବସିଛନ୍ତି ଓ ତିନି ଜଣଙ୍କ ମୁହଁରେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟର ଭାବ ରହିଛି ।
• ଜୁଡାସ୍ ଇସ୍କାରିୟଟ୍, ସେଣ୍ଟ୍ ପିଟର୍ ଓ ଜନ୍ ଆଉ ଏକ ତିନିଜଣିଆ ଦଳରେ ବସିଛନ୍ତି । ଜୁଡାସ୍ ନାଲି, ନେଳି, ସାଗୁଆ ରଙ୍ଗର ବସ୍ତ୍ର ପିନ୍ଧିଛନ୍ତି ଓ ଯୀଶୁଙ୍କ ଅକସ୍ମାତ ଘୋଷଣା ପରେ ତାଙ୍କ ଯୋଜନା ଖୋଲିଯାଇଥିବା ଦେଖି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଓ ବିରକ୍ତ ଅଛନ୍ତି । ସେ ଏକ ଥଳୀ ଧରିଛନ୍ତି । ଏହି ଥଳୀ “ଯୀଶୁଙ୍କ ସହ ବିଶ୍ୱାସଘାତକତା କରିବା ପାଇଁ ଜୁଡାସ୍‍ଙ୍କୁ ମିଳିଥିବା ରୂପାର ପୁରସ୍କାର” କିମ୍ବା “ଜୁଡାସ୍ ଜଣେ କୋଶାଧ୍ୟକ୍ଷ ଥିବାରୁ ତାଙ୍କ ପରିଚୟର ସଙ୍କେତ” ଦର୍ଶାଇବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥିବ ।^[୯] ଜୁଡାସଙ୍କ ହାତ ବାଜି ଲୁଣ ପଡ଼ି ରହିଥିବା ପ୍ରାଚ୍ୟ ଦେଶରେ ପ୍ରଚଳିତ “ନମକ ହରାମୀ” ସମ୍ପର୍କିତ ପରିଭାଷା । ଜୁଡାସଙ୍କ ମୁହଁର ସ୍ତର ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଶିଷ୍ୟଙ୍କ ମୁହ୍ଁର ସ୍ତରଠାରୁ ନିମ୍ନରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି । ପିଟର୍ ନାମକ ଶିଷ୍ୟ ରାଗରେ ଏକ ଛୁରି ଧରିଥିବା ଦର୍ଶାଯାଇଛି । ପିଟର୍‍ଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ଯୀଶୁଙ୍କ ପ୍ରିୟ ଶିଷ୍ୟ ଜନ୍‍ଙ୍କ ଆଡ଼କୁ ଢଳି ରହିଛି । ଜନ୍‍ଙ୍କ କାନ୍ଧରେ ହାତ ରଖି ପିଟର୍ ତାଙ୍କୁ ଯୀଶୁଙ୍କୁ ସେ ବିଶ୍ୱାସଘାତକର ପରିଚୟ ପଚାରିବାକୁ ଅନୁରୋଧ କରୁଛନ୍ତି । ସର୍ବକନିଷ୍ଠ ଶିଷ୍ୟ ଜନ୍ ଭାବ ବିହ୍ୱଳିତ ଅବସ୍ଥାରେ ପିଟର୍‍ଙ୍କ ପଟକୁ ଢଳି ବସିଛନ୍ତି ।
• ଯୀଶୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ
• ଯୀଶୁଙ୍କ ବାମ ପଟକୁ ଥୋମାସ୍, ଜେମ୍‍ସ୍ (ଜ୍ୟେଷ୍ଠ) ଓ ଫିଲିପ୍ ନାମକ ତିନି ଶିଷ୍ୟ ଦଳରେ ବସିଛନ୍ତି । ଥୋମାସ୍‍ ଦୁଃଖିତ ଥିବା ଜଣାପଡ଼ୁଛି । ଅଙ୍ଗୁଳି ଉଠାଇ ବସିଥିବା ତାଙ୍କ ପୁନରୁତ୍ଥାନ ସମ୍ପର୍କିତ ଆଶଙ୍କା ଦର୍ଶାଉଛି । ଜେମ୍‍ସ୍ (ଜ୍ୟେଷ୍ଠ) ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ତବ୍ଧ ଓ ତାଙ୍କ ହାତ ଚଉକି ଉପରେ ରହିଛି । ଫିଲିପ୍ କିଛି ପଚାରୁଥିବା ପରି ପ୍ରତୀତ ହେଉଛି ।
• ତା’ ନିକଟରେ ମ୍ୟାଥ୍ୟୁ, ଜୁଡ୍ ଓ ସାଇମନ୍ ନାମକ ତିନି ଶିଷ୍ୟ ଉପବିଷ୍ଟ । ମ୍ୟାଥ୍ୟୁ ଓ ଜୁଡ୍ ସାଇମନ୍‍ଙ୍କ ଆଡ଼କୁ ଚାହିଁ ନିଜ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ପଚାରୁଥିବା ପରି ମନେହୁଏ ।

ଯୀଶୁଙ୍କ ଅନ୍ତିମ ରାତ୍ରିଭୋଜନର ଦୃଶ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁଥିବା ସମସ୍ତ ସମସାମୟିକ ଚିତ୍ରଙ୍କ ପରି ଲିଓନାର୍ଡୋଙ୍କ ଚିତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ଶିଷ୍ୟ ଓ ଯୀଶୁ ଗୋଟିଏ ପଟେ ବସିଛନ୍ତି ଯେପରିକି କେହି ଦର୍ଶକଙ୍କୁ ପଛ କରି ନବସିବେ । ପୂର୍ବ ଚିତ୍ରମାନଙ୍କରେ ଜୁଡାସ୍ ଯୀଶୁଙ୍କ ବିପରୀତ ପଟେ ବସିଥିବା କିମ୍ବା ଜୁଡାସଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଶିଷ୍ୟଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ବୃତ୍ତଦ୍ୱାରା ଚିହ୍ନିତ କରାଯାଇଥିଲା ।

ଲିଓନାର୍ଡୋଙ୍କ ଚିତ୍ରରେ ଜୁଡାସ୍ ଛାୟା ମଧ୍ୟରେ ରହିଛନ୍ତି । ଯୀଶୁ ତାଙ୍କ ନିକଟରେ ଥିବା ରୁଟିକୁ ଇଙ୍ଗିତ କରି ଥୋମାସ୍ ଓ ଜେମ୍‍ସ୍ (ଜ୍ୟେଷ୍ଠ)ଙ୍କୁ କହୁଛନ୍ତି ଯେ ତାଙ୍କ ବିଶ୍ୱାସଘାତକ ଓ ସେ ଏକା ସମୟରେ ରୁଟି (ବ୍ରେଡ଼୍) ଉଠାଇବେ । ଜନ୍ ଓ ପିଟର୍‍ଙ୍କ ବାର୍ତ୍ତାଳାପ ଶୁଣୁଥିବା ଜୁଡାସଙ୍କ ହାତ ମଧ୍ୟ ନିକଟସ୍ଥ ରୁଟି ଆଡ଼କୁ ବଢ଼ିଛି । ଯୀଶୁ ରୁଟି ଆଡ଼କୁ ହାତ ବଢ଼ାଉଥିବା ବିଷୟ ଜୁଡାସ୍ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିନାହାନ୍ତି (ମ୍ୟାଥ୍ୟୁଙ୍କ ଶିକ୍ଷାବାଣୀ ୨୬:୨୩) । ଚିତ୍ରର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ଯୀଶୁଙ୍କ ମୁହଁରେ ରହିଛି ।^[୧୦] ଏହି ଚିତ୍ରରେ ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋଙ୍କ ଚିତ୍ରକଳାର ନିଖୁଣତା ଦେଖିହେବ । ଚିତ୍ରର କେନ୍ଦ୍ରରେ ଯୀଶୁଙ୍କ ମୁହଁ, ସେ ତଳକୁ ଚାହିଁଥିବାରୁ ବାମ ହାତ ଓ ରୁଟି ଉପରକୁ ଦର୍ଶକର ଦୃଷ୍ଟି ସ୍ୱତଃପ୍ରବୃତ୍ତ ଯାଇଥାଏ ।

ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋ ମିଲାନର ଅନାମଧେୟ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ମୁହଁ ଏହି ଚିତ୍ରରେ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ । ଅଳସୁଆ ପରି ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋ ମିଲାନର ଗଳିକନ୍ଦିରେ ବୁଲି ଜୁଡାସଙ୍କ ମୁହଁ ପାଇଁ ଏକ ଉପଯୁକ୍ତ ଆସାମୀକୁ ଖୋଜୁଥିବା ଗୀର୍ଜାର ମୁଖ୍ୟ ଫୋର୍ଜା ରାଜାଙ୍କୁ ଅଭିଯୋଗ କରିଥିଲେ । ଯଦି କେହି ନ ମିଳନ୍ତି ତେବେ ମୁଖିଆଙ୍କ ଚେହେରା ପରି ହିଁ ଜୁଡାସଙ୍କ ଚେହେରା ହୋଇପାରିବ ବୋଲି ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତରରେ କହିଥିଲେ ।^[୧୧]ଚିତ୍ରଟି ଅଙ୍କିତ ହେଉଥିବା ସମୟରେ ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋଙ୍କ ଜଣେ ଗାଣିତିକ ବନ୍ଧୁ ଲୁକା ପାଚ୍ୟୋଲି ଏହି ଚିତ୍ରକୁ "ମୋକ୍ଷପ୍ରାପ୍ତି ପାଇଁ ମନୁଷ୍ୟର ଦୃଢ଼ ଆକାଂକ୍ଷାର ଚିହ୍ନ (a symbol of man's burning desire for salvation)" ବୋଲି କହିଥିଲେ ।^[୧୨]

ମାଧ୍ୟମ

ପାରମ୍ପରିକ ଚିତ୍ରଠାରୁ ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋ ନିଜର ଏହି ଚିତ୍ରରେ ଆଲୋକ ଓ ଛାୟାର ସଠିକ ମାତ୍ରା ଓ ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ବିବରଣୀ ଦର୍ଶାଇବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ ।^[୧୩] ଲାଷ୍ଟ୍ ସପ୍ପର୍ ଚିତ୍ରଟି ଆର୍ଦ୍ର ଚୂନଯୁକ୍ତ କାନ୍ଥ ପରିବର୍ତ୍ତେ ଏକ ଶୁଷ୍କ କାନ୍ଥରେ ଅଙ୍କା ଯାଇଥିଲା । ଆଙ୍କିବା ସମୟରେ ଚିତ୍ର ବଦଳାଇ ହେବନାହିଁ ବୋଲି ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋ ଦୁଇ ସ୍ତରର ଶୁଖିଲା ଚୂନବିଶିଷ୍ଟ କାନ୍ଥଟିକୁ ଚୟନ କରିଥିଲେ ।^[୧୩] ସେ କାନ୍ଥରେ ଦୁଇଟି ସ୍ତରରେ ଗେସ୍ସୋ, ପିଚ୍ ଓ ମାଷ୍ଟିକ୍ ଲେପ ଦିଆଯାଇଥିଲା ।^[୧୪] ଚିତ୍ରକୁ ଅଧିକ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ କରି ଦେଖାଇବା ପାଇଁ ସେ ଧଳା ସୀସାର ଏକ ଲେପ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲେ । ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ସେନ୍ନିନୋ ସେନ୍ନିନି ଭିନ୍ନ ଉପାଦାନ ବ୍ୟବହାର କରି ଏହି ପ୍ରଣାଳୀର ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଥିଲେ ।^[୧୫] ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋଙ୍କ ପଦ୍ଧତି ତାଙ୍କୁ ବହୁ ସମୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା ଯାହା ଫଳରେ ସେ ଚିତ୍ରମାନଙ୍କୁ କ୍ରମଶଃ ରଞ୍ଜିତ କରିପାରିଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କ ଶୈଳୀ ପାଇଁ ଏହା ଆବଶ୍ୟକ ମଧ୍ୟ ଥିଲା ।

ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋଙ୍କ ଚିତ୍ରରୁ ଅନୁପ୍ରାଣୀତ କିଛି ମହତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ନକଲ ଚିତ୍ର

• 
  ଜ୍ୟାମ୍‍ପିଏତ୍ରିନୋଙ୍କ ଲାଷ୍ଟ୍ ସପ୍ପର୍ (୧୫୨୦)^[୧୬]
• 
  ଆଣ୍ଡ୍ରିଆ ସୋଲାରିଙ୍କ ଲାଷ୍ଟ୍ ସପ୍ପର୍ (୧୫୨୦)
• 
  ସିଜାରେ ଦା ସେଷ୍ଟୋଙ୍କ ଅଙ୍କିତ ଲାଷ୍ଟ୍ ସପର୍

ଦ ଲାଷ୍ଟ୍ ସପ୍ପର୍ ଚିତ୍ରର କିଛି ସୁନ୍ଦର ନକଲ ଚିତ୍ର ରହିଛି । ଏଗୁଡ଼ିକ ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋଙ୍କ ସହଯୋଗୀମାନେ ଆଙ୍କିଥିବା ଅନୁମାନ କରାଯାଏ । ନକଲ ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକ ଆକାରରେ ପ୍ରାୟ ମୂଳ ଚିତ୍ର ପରି ଓ ମୂଳ ଚିତ୍ରର ସମସ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣନା ସଠିକ ରୂପେ ଦର୍ଶାଇଥାନ୍ତି ।^[୧୭]

• ୧) ପ୍ରଥମଟି ଜ୍ୟାମ୍ପିଏଟ୍ରିନୋଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅଙ୍କିତ । ଲଣ୍ଡନର ରାଜକୀୟ କଳା ଏକଡେମୀର ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ଏହାକୁ ରଖାଯାଇଛି ।
• ୨) ଦ୍ୱିତୀୟଟି ସିଜାରେ ଦା ସେଷ୍ଟୋଙ୍କ ଅଙ୍କିତ ନକଲ ଚିତ୍ର ସ୍ୱିଜରଲ୍ୟାଣ୍ଡର ସେଣ୍ଟ୍ ଆମ୍ବ୍ରୋଜିଓ ଗୀର୍ଜା ଘରେ ରହିଛି ।
• ୩) ତୃତୀୟଟି ଆଣ୍ଡ୍ରିଆ ସୋଲାରିଙ୍କଦ୍ୱାରା ଅଙ୍କିତ ଓ ଏହାକୁ ବେଲଜିୟମ୍‍ର ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋ ଦା ଭିନ୍‍ସି ସଂଗ୍ରହାଳୟରେ ରଖାଯାଇଛି ।

• ଲିଓନାର୍ଡ଼ୋ ଦା ଭିନ୍‍ସି
• ଅଜନ୍ତା ଗୁମ୍ଫା

ଟୀକା

ଆଧାର

ଉତ୍ସ

• Wallace, Robert (1972) [1966]. The World of Leonardo: 1452–1519. New York: Time-Life Books. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)

• Steinberg, Leo. Leonardo's Incessant "Last Supper". New York: Zone Books, 2001.
• Detailed review of Steinberg's 'Incessant Last Supper' at 3 Pipe Problem
• Bertelli, Carlo (November 1983). "Restoration Reveals The Last Supper". National Geographic. Vol. 164, no. 5. pp. 664–684. ISSN 0027-9358. OCLC 643483454.

ଉଇକିମିଡ଼ିଆ କମନ୍ସରେ Last Supper by Leonardo da Vinciବାବଦରେ ମାଧ୍ୟମ ରହିଛି ।

• Official website
• Leonardo's Last Supper and the three layers
• John the Apostle in Art
• Leonardo da Vinci: anatomical drawings from the Royal Library, Windsor Castle, exhibition catalog fully online as PDF from The Metropolitan Museum of Art, which contains material on The Last Supper (see index)
• Zoomable version Archived 2018-10-31 at the Wayback Machine.
• Tourist Information Archived 2018-08-04 at the Wayback Machine.
• "Leonardo's Last Supper" (video). Smarthistory at Khan Academy. Archived from the original on 2014-02-15. Retrieved 2020-01-11.
• Tickets