ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼
ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਗਿਆਨ ਦਰਜ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਕੁੱਲ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਰਨਮਾਲਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੇਖ ਤੇ ਇੰਦਰਾਜ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿੰਨਾ ਉੱਤੇ ਸਾਰਹੀਣ ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ ਸ਼ਬਦ "ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ" ਦਾ ਸਮਾਂਤਰ ਹੈ ਜੋ ਕੀ (ਐਨ = ਏ ਸਰਕਲ ਤੇ ਪੀਡੀਆ = ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ) ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। [1]
ਵਿਸ਼ਵਗਿਆਨ ਕੋਸ਼ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਘੋਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਓਂਕਿ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਇੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਨਵਿਆਉਦੇਂ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ । ਵਿਸ਼ਵਗਿਆਨ ਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਲੇਖ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹੈ ਪਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੀ ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਆਨਲਾਈਨ ਵੀ ਉਪਲਬਧ ਹਨ ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਅਨੁਭਵ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੇਣ ਹੀ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੋਈ।
ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਲਗਭਗ 2,000 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਭਾਸ਼ਾ (ਇਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਗਈ), ਅਕਾਰ (ਕੁਝ ਜਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖੰਡਾਂ), ਉਦੇਸ਼ (ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜਾਂ ਗਿਆਨ ਦੀ ਇਕ ਸੀਮਤ ਸੀਮਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ਹੈ।), ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਧਾਰਨਾ (ਅਧਿਕਾਰਤ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ, ਸਿਧਾਂਤਕ, ਉਪਯੋਗੀ), ਲੇਖਕਤਾ (ਯੋਗਤਾਵਾਂ, ਸ਼ੈਲੀ), ਪਾਠਕ (ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪੱਧਰ, ਪਿਛੋਕੜ, ਰੁਚੀਆਂ, ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ), ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਵੰਡ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਤਕਨਾਲੋਜੀ (ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਖਰੜੇ, ਛੋਟੇ ਜਾਂ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਰਨ, ਇੰਟਰਨੈਟ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ). ਮਾਹਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਰੋਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਛਾਪੇ ਗਏ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਨੂੰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ, ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਾਨ ਮਿਲਿਆ।
21ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਅਤੇ ਖੁੱਲੇ ਸਰੋਤ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਨੇ ਪਹੁੰਚਯੋਗਤਾ, ਲੇਖਕਤਾ, ਪਾਠਕਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼ਾਂ ਦੇ ਦਾਖਲੇ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਵਾਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ਪ੍ਰਿੰਟ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਪਦੰਡ ਕਾਇਮ ਕੀਤੇ ਹਨ।
ਗੁਣ
ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ, ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਸਮੱਗਰੀ ਮਾਹਰ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ ਉਹ ਬਣਤਰ ਵਿਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਖਰੇ ਹਨ। ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾਈ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਸੂਚੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਪਾਏ ਜਾਣੇ ਹਨ, ਜੋ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਇਲਾਜ ਲਈ ਕੋਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇੱਕ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕੀਤੇ ਸ਼ਬਦ ਲਈ ਸੀਮਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਜਾਂ ਪਿਛੋਕੜ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਅਰਥ ਦੀ ਅਰਥ, ਮਹੱਤਤਾ ਜਾਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਕਮੀ ਛੱਡ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਕਿਵੇਂ ਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਇਕ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ, ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸਦਾ ਇਕ ਉਦੇਸ਼ ਇਸ ਦੇ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੱਚਾਈ ਬਾਰੇ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣਾ ਹੈ।
ਉਹਨਾਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼, ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸਧਾਰਣ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਬਲਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਜਾਂ ਅਨੁਸ਼ਾਸ਼ਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਵਿਆਪਕ ਅਰਥ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ੇ ਲਈ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੂਚੀਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਲੇਖ ਵਿਸ਼ਾ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਵਿਆਪਕ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਲੇਖ ਵਿਚ ਅਕਸਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਕਸ਼ੇ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਅੰਕੜੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇੱਕੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼
ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ'ਚ ਉਪਯੋਗੀ ਹੈ। ਸੀਡੀ-ਰੋਮ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਲਾਭ ਹਨ -
- ਸਸਤਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
- ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਥਾਂ ਲੈਕੇ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਆਸਾਨੀ ।
- ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਲੇਖ ਲੱਭਣਾ ਸੌਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਏਨੀਮੇਸ਼ਨ, ਆਡੀਓ, ਵੀਡੀਓ, ਹਾਈਪਰਲਿੰਕ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀ ਹੁੰਦੇ।
- ਇਨਾਂ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਵਿਕਿਪੀਡਿਆ ਤੇ ਤੁਰੰਤ ਕਿਸੇ ਨਵੇ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਲੇਖ ਬਣਾਇਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਿਤਾਬ ਤੇ ਨਵਾਂ ਵਿਸ਼ਾ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਲਗਦਾ ਹੈ।
2001 ਵਿੱਚ ਜਿੰਮੀ ਵੇਲਸ ਤੇ ਲੈਰੀ ਸਾਂਗਰ ਨੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਿਲਵਰਤਨ ਨਾਲ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲਾ , ਬਹੁਭਾਸ਼ਾਈ ਓਪਨ-ਸਰੋਤ , ਮੁਫਤ ਇੰਟਰਨੇਟ ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਮੁਨਾਫਾ ਨਾ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਸੰਸਥਾ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।