 | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Mer | Wadim Miedwiediew | ||||
| Powierzchnia | 112 km² | ||||
| Wysokość | 150 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2020) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy | (+7) 39197 | ||||
| Kod pocztowy | 662970 | ||||
Położenie na mapie Kraju Krasnojarskiego   Żeleznogorsk | |||||
Położenie na mapie Rosji  Żeleznogorsk | |||||
 56°15′N 93°32′E/56,250000 93,533333 | |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Żeleznogorsk (ros. Железногорск) – miasto zamknięte w azjatyckiej części Rosji, w Kraju Krasnojarskim, pozostające w gestii Federalnej Agencji Energii Atomowej Rosatom (ros. Государственная корпорация по атомной энергии „Росатом”)[1], w czasach Związku Radzieckiego znajdował się tu kluczowy zakład produkcji plutonu, obecnie miasto znane jest z produkcji satelitów łączności. Budowane od 1950 roku, prawa miejskie uzyskało w 1954. Utajnione do 1992 roku.
W czasach Związku Radzieckiego, z uwagi na tajny charakter miasta i znajdujących się w nim obiektów, Żeleznogorsk funkcjonował pod następującymi nazwami i kryptonimami wojskowymi[2]:
Do 1956 roku najczęściej używano nazwy „Dziewiątka” lub „Skrytka pocztowa nr 9”. W latach 1956–1992 roku używano nazw Krasnojarsk-25 lub Krasnojarsk-26. 14 lipca 1992 roku miasto oficjalnie przemianowano na Żeleznogorsk[3].
Symbolem Żeleznogorska jest niedźwiedź próbujący rozszczepić jądro atomu. Herb i flaga zostały zatwierdzone przez radę Żeleznogorska 30 października 2012 roku[4].
Żeleznogorsk leży około 27 km na północny wschód od Sosnowoborska, w dorzeczu rzeki Jenisej, na brzegach rzek Kantat i Bajkał, będącymi prawobrzeżnymi dopływami Jeniseju, 65 km na północny wschód od Krasnojarska. Część miasta graniczy z brzegami rzeki Jenisej. Najbardziej oddalone punkty Żelaznogorska dzieli 14 km. Na terenie miasta znajduje się jezioro Gorodskoje. Główna ulica Lenina prowadzi do centralnego placu im. Lenina.Odległość do granicy z Mongolią wynosi 580 km w linii prostej.
Do 1992 roku miasta nie było na mapach cywilnych[5]. W 1992 roku, na podstawie decyzji ówczesnego prezydenta Federacji Rosyjskiej Borysa Jelcyna, lokalizacja zamkniętych miast została odtajniona. Nadano im wówczas nazwy, zastępujące numery identyfikacyjne lub kryptonimy wojskowe[6].
Nie wolno wjeżdżać na jego teren bez przepustki wydawanej przez władze. W 1996 roku przeprowadzono referendum w sprawie zlikwidowania statusu miasta zamkniętego. Jego mieszkańcy byli przeciwni[5].
Na podstawie decyzji władz Kraju Krasnodarskiego nr N 10-4765 z 10 czerwca 2010 roku do terenu miasta zamkniętego zostały włączone pobliskie osiedla, to jest Dogonowo, Nowyj Putʹ, Podgornyj, Tartat i wieś Sziwera[2][7]. Żeleznogorsk jest administracyjnym centrum zamkniętego okręgu.
W 2020 roku populacja okręgu (Żeleznogorska i dołączonych wsi) wynosi 91 379 mieszkańców. W 2010 roku – 93 841 mieszkańców, w 2002 – 102 620 mieszkańców[potrzebny przypis].
Na terenie Żeleznogorska znajduje się zakład o nazwie „Kombinat Górniczo-Chemiczny” (Gorno-Chimiczeskij Kombinat)[1][8], zlokalizowany około 200 metrów pod ziemią, co miało stanowić zabezpieczenie przed atakiem jądrowym[1]. Kombinat produkował pluton na potrzeby wojskowe. W czasie zimnej wojny jedna trzecia plutonu wykorzystywanego przez ZSRR do produkcji broni pochodziła z Żeleznogorska[5].
Produkcję wstrzymano w latach dziewięćdziesiątych, po rozpadzie Związku Radzieckiego. Od tego czasu reaktor ADE-2 był wykorzystywany wyłącznie do produkcji energii cieplnej i energii elektrycznej na potrzeby Żeleznogorska[9]. W 2010 roku reaktor jądrowy ADE-2 został zamknięty, w związku z deklaracją, którą Dmitrij Miedwiediew złożył na obradach 46 państw podczas szczytu bezpieczeństwa nuklearnego w Waszyngtonie[9].
Ponadto w mieście znajdują się zakłady chemiczne i centrum badań naukowych na potrzeby przemysłu jądrowego. W Żeleznogorsku ma również siedzibę przedsiębiorstwo OAO Informacyonnyje sputnikowyje sistiemy imieni akadiemika M.F. Rieszetniowa. Firma ta jest producentem satelitów łączności, nawigacyjnych i geodezyjnych. Szacuje się, że około 2/3 wszystkich satelitów umieszczonych na orbicie przez ZSRR i Rosję zostało wyprodukowane przez to przedsiębiorstwo[2].
Historia Żeleznogorska jest bezpośrednio związana z rozwojem przemysłu atomowego Rosji. Pod koniec lat czterdziestych w ZSRR budowano obiekty na potrzeby przemysłu atomowego i jądrowego. Zakłady lokalizowano w pobliżu rzeki lub jeziora, aby urządzenia chłodzące mogły pobierać wodę z naturalnych zbiorników, z dala od granic kraju, na terenach nieaktywnych sejsmicznie[3].
Rada Ministrów ZSRR postanowiła wybudować nad Jenisejem kompleks produkcyjny plutonu do celów wojskowych. W maju 1949 roku pracownicy naukowego instytutu z Leningradu (obecnie Petersburg) wybrali lokalizację do budowy zakładu na terenie dzisiejszego Żeleznogorska[3].
26 lutego 1950 roku Józef Stalin zatwierdził budowę fabryki numer 815, którą rozpoczęto w marcu tego samego roku. Do budowy zostali skierowani więźniowie pobliskich łagrów[3][10]. Latem 1950 roku więźniowie rozpoczęli prace górnicze i wykopy, niezbędne do umieszczenia fabryki pod ziemią, w październiku ukończyli linię kolejową, łączącą przyszłą fabrykę z Krasnojarskiem[3]. Przedsiębiorstwo „Kombinat Górniczo-Chemiczny”, zostało podporządkowane radzieckiemu Ministerstwu Obrony i powstał tu gułag[10]. Cały kompleks przemysłowy, o rozległości porównywalnej z moskiewskim metrem, umieszczono 200 metrów pod ziemią. Do 1953 roku więźniowie zbudowali zaplecze administracyjne, kino, trzy szkoły, domy dla przyszłych mieszkańców oraz przygotowali kamieniołom.
7 marca 1954 roku osada przy fabryce nr 815 uzyskała prawa miejskie i została nazwana Żeleznogorsk (oficjalnie nazwa nie była używana do 1992 roku)[3].
19 sierpnia 1958 roku uruchomiono pierwszy reaktor. W 1964 roku uruchomiono reaktor ADE-2. Wytwarzane przez niego ciepło wykorzystywano do ogrzewania miasta[11][3].
Na terenie Żeleznogorska znajdują się następujące pomniki[12]:
W mieście znajduje się cerkiew Michała Archanioła.
.JPG)
.JPG)
