Czarne (powiat piski)
Czarne[4] (niem. Czarnen) – wieś mazurska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.
| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) | 46[2] |
| Strefa numeracyjna | 87 |
| Kod pocztowy | 12-250[3] |
| Tablice rejestracyjne | NPI |
| SIMC | 0763710 |
Położenie na mapie gminy Orzysz  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu piskiego  | |
 53°51′54″N 22°00′51″E/53,865000 22,014167[1] | |
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego.
Nazwa
W dokumentach krzyżackich (1507) Scherna am Byll i (1513) Littawer hinder Krangeln, co świadczy o kolonistach litewskich wówczas tam mieszkających.
Na mapie Districtus Lecensis (1661-1671) Józefa Naronowicza-Narońskiego - Tzarne[5].
Utrwaliła się nazwa Czarnen[6][7].
16 lipca 1938 roku, ówczesna niemiecka władza nazistowska Prus Wschodnich dokonała zmiany historycznej nazwy Czarnen na Herzogsdorf[8].
Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości z dnia 12 listopada 1947 r. nadano miejscowości obowiązującą nazwę Czarne[4].
Historia
Osada istniała już w 1495 roku, kiedy wymieniono ją przy opisie granic wsi Okrągłe. Czarne to wieś służebna, nadana przez wielkiego mistrza Fryderyka, księcia saskiego. Dan w Rastemborku w środę po ś. Augustynie r. 1502[9]. Położone były w prokuratorii leckiej. W Czarnem 15 łanów na prawie magdeburskim z obowiązkiem jednej służby zbrojnej otrzymali: Paszko (Pasca)[10] lub Jaśko (Jasca)[9], Mikołaj, Ubaszko (Ubasca) i Anglosz. Dodatkowym obciążeniem wolnych z Czarnego było uczestnictwo w polowaniu, jak często nakazał zakon krzyżacki. Wolni z prokuratorii leckiej (giżyckiej) mogli zakładać barcie w borach i lasach krzyżackich, z czego musieli oddawać trzy rączki miodu z boru. Zezwolono również, „nie-bartnikom" na zakładanie barci w ich własnych granicach, gdzie im wygodnie. Czarne wymienione jest w rejestrze podatkowym z 1535 roku. W spisie osad z 1579 roku Czarne należało do parafii w Miłkach.
Zaraza z 1625 roku spowodowała wyludnienie okolicznych wsi i osad wolnych, w Czarnem ponad 5 łanów.
Szkołę założono w 1820 roku[11].Według danych opublikowanych w 1821 roku Czarne miało 133 mieszkańców[12].W 1857 roku w Czarnem mieszkało 136 osób. Nauczycielem był Brodowsky[7]. W 1864 roku Czarne liczyło 151, a w 1867 – 168 mieszkańców[13].
W 1935 roku do szkoły uczęszczało 34 uczniów, pracował jeden nauczyciel[11].W 1933 roku w miejscowości mieszkało 166 osób[8], a spis powszechny z maja 1939 roku wykazuje 154 mieszkańców[8][11].
Zabytki
Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:
- Dawny cmentarz ewangelicki założony w połowie XIX wieku[14].
Najstarszy zachowany nagrobek: Marie Baginski †1870. Na cmentarzu znajduje się kwatera wojenna z okresu I wojny światowej. Według zachowanych inskrypcji w zbiorowej mogile pochowano 5 nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej †1914/15[15].
W ewidencji znajdują się również stanowiska archeologiczne[16][17]:
- osada nawodna z wczesnej epoki żelaza;
- cmentarzysko kurhanowe z przełomy epoki brązu i żelaza;
- różne stanowiska ze śladami osadnictwa z epoki kamienia łupanego, kamienia, brązu i żelaza.
Przypisy
Bibliografia
- Strona gminy Orzysz
- Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
- Wojciech Kętrzyński: O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich.... Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1882, s. 653.