Kacykowiec żółtosterny
Kacykowiec żółtosterny[3][4] (Cacicus cela) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kacykowatych (Icteridae); szeroko rozpowszechniony w nizinnych, wiecznie zielonych lasach od Panamy i Trynidadu na południe do Peru, Boliwii i środkowej Brazylii. Jest uznawany za gatunek najmniejszej troski[2][5][6].
Cacicus cela[1] | |||
(Linnaeus, 1758) | |||
![]() | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Podrząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek | kacykowiec żółtosterny | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
![]() | |||
Zasięg występowania | |||
![]() |
Systematyka
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał Karol Linneusz, nadając mu nazwę Parus Cela. Opis ukazał się w 1758 roku w 10. edycji Systema Naturae[7]. Jako miejsce typowe autor błędnie wskazał in Indiis; w 1906 roku Carl Eduard Hellmayr dokonał zamiany na Surinam[8][9]. Zwykle wyróżnia się trzy podgatunki[5][10][11]:
- C. c. cela (Linnaeus, 1758) – kacykowiec żółtosterny[4]
- C. c. flavicrissus (P.L. Sclater, 1860)
- C. c. vitellinus Lawrence, 1864 – kacykowiec szafranorzytny[4]
Na liście ptaków świata opracowywanej we współpracy BirdLife International z autorami HBW (6. wersja online: grudzień 2021) podgatunki flavicrissus i vitellinus zostały wydzielone do osobnego gatunku – Cacicus flavicrissus[6]. Tak też klasyfikuje je Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN), która stosuje ujęcie systematyczne według tej listy[12].
Etymologia
- Cacicus: hiszpańska nazwa „Cacique” dla kacyka, od karaibskiej nazwy cazique dla jaskrawo upierzonego kacyka[13].
- cela: gr. κελαινος, kelainos – czarny[14].
Morfologia
Nieduży ptak ze średniej wielkości, grubym u nasady, dosyć długim i szpiczastym, bladym w kolorze kości słoniowej dziobem. Tęczówki błękitne u samców i szare u samic. Nogi czarniawe. Ptak o czarnym upierzeniu z lekkim niebieskawym połyskiem, z cytrynowożółtymi pokrywami drugiego rzędu, pokrywami podogonowymi, kuprem i pokrywami nadogonowymi. Dymorfizm płciowy uwidacznia się głównie w tym, że samce są o około 20% większe od samic. Długość ciała z ogonem: samce 27–29 cm, samice 23–25 cm; masa ciała: samce 106,3 ± 7,5 g, samice 68,9 ± 3,6 g[5][11].
Zasięg występowania
Kacykowiec żółtosterny występuje[5]:
- C. c. cela – na nizinach na wschód od Andów – od Kolumbii (wliczając wybrzeże Morza Karaibskiego w okolicach miasta Santa Marta), poprzez większość terytorium Wenezueli, Trynidad, region Gujana na południe do środkowej Boliwii i południowej Brazylii (stan Mato Grosso do Sul); osobna populacja występuje na wschodnim wybrzeżu Brazylii od stanu Pernambuco do południowo-wschodniej części stanu Bahia,
- C. c. flavicrissus – w zachodnim Ekwadorze (na północ do zachodniej części prowincji Esmeraldas) i skrajnie północno-zachodnim Peru (region Tumbes),
- C. c. vitellinus – od środkowej Panamy do północnej i środkowej Kolumbii (do Santa Marta i departamentu Tolima).
Jest gatunkiem osiadłym[5][11]. Jego zasięg występowania według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje 11,2 mln km²[15].
Ekologia
Głównym habitatem kacykowca żółtosternego są obrzeża nizinnych lasów deszczowych, obecnie często zagospodarowane przez człowieka. Występuje na pastwiskach, wzdłuż dróg i innych stworzonych przez człowieka biotopach. Jest gatunkiem przede wszystkim owadożernym. Jego głównymi składnikami diety są świerszczowate, pasikonikowate oraz pająki z rodziny krzyżakowatych. W górnych partiach lasu polują także na gąsienice i inne bezkręgowce. Dorosłe osobniki jedzą również owoce, nasiona i nektar drzew. Do ulubionych należą owoce Ficus trigona i Quararubea cordata[5]. Jest gatunkiem osiadłym.
Rozmnażanie
Kacykowiec żółtosterny żyje w koloniach od 2 do nawet 250 gniazd, samce są poliginiczne. Samice budują wiszące gniazda często w sąsiedztwie gniazd os z podrodziny Polistinae, które zapewniają dodatkową ochronę przed drapieżnymi ssakami i gadami. Samce nie uczestniczą w budowie gniazda, wysiadywaniu jaj i karmieniu piskląt. Najbardziej dominujące osobniki łączą się z wieloma samicami (od 1 do 27), natomiast te mniej dominujące spełniają w kolonii inne zadanie, bronią kolonię przed drapieżnikami. Kolonie kacykowca żółtosternego są narażone na drapieżnictwo ze strony m.in. kapucynek czubatych, kapucynek białoczelnych, sajmiri wiewórczych, tukanów czerwonodziobych, karakar czarnych, urubiting czarnych i kilku gatunków węży. Gniazda są także atakowane przez starzyka wielkiego[5].
Budowa gniazd
Gniazda budowane są wyłącznie przez samice w formie wiszącego worka w ciasnych skupiskach zazwyczaj 20–200 w kolonii. Kolonia obejmuje jedno lub dwa drzewa. Budowa gniazda zajmuje od 8 do 20 dni. W lęgu samica składa 2 jasnoniebieskie lub białe jaja z ciemnymi plamami, każde o masie 5–6 g. Inkubacja rozpoczyna się z chwilą złożenia drugiego jaja i trwa 13–15 dni. Po wykluciu pisklęta są karmione wyłącznie przez samicę, opuszczają gniazdo po około 25 dniach[5]. Długość generacji jest określana na 3,6 lat[15].
Status
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN kacykowiec żółtosterny jest klasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność populacji nie została oszacowana, zaś jej trend oceniany jest jako umiarkowanie spadkowy[15]. Gatunek opisywany jest jako pospolity[5].
Od 2016 roku IUCN klasyfikuje podgatunki flavicrissus i vitellinus jako osobny gatunek – Cacicus flavicrissus; także zalicza go do kategorii najmniejszej troski, a trend jego liczebności ocenia jako umiarkowanie spadkowy.
Przypisy
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].