Komosa oścista
Komosa oścista[4][5], komosa ciernista[6] (Teloxys aristata (L.) Moq.) – gatunek rocznej rośliny z rodziny szarłatowatych. Reprezentuje monotypowy rodzaj Teloxys Moq. Występuje od wschodniej części europejskiej Rosji pod wschodnią Syberię, w Mongolii, Kazachstanie, Kirgistanie, Chinach, Nepalu i Korei[3][7]. Jako gatunek introdukowany rośnie w Ameryce Północnej, w Japonii, w Europie Środkowej i Włoszech[3]. W Polsce znany jest od 1941 roku[8] z pojedynczych stanowisk[9]. Ma status efemerofita (gatunku przejściowo zawlekanego), ale miejscami też już zadomowionego kenofita[8][6].
 | |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadklasa | |||||
| Klasa | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | Teloxys | ||||
| Gatunek | komosa oścista | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Teloxys aristata (L.) Moq. Ann. Sci. Nat., Bot., sér. 2, 1: 289 (1834)[3] | |||||
| |||||
Morfologia
- Pokrój
- Roślina gęsto, krzaczkowato, silnie rozgałęziona[6][7], często o pokroju stożkowatym, cała czerwono nabiegła[7]. Osiąga wysokość od kilku do 30 cm[6], czasem 40 cm[7]. Pęd w różnym stopniu owłosiony lub nagi[7]. Przynajmniej część gałązek w obrębie kwiatostanów zakończona cierniami[6].
- Liście
- Krótkoogonkowe, odwrotnie lancetowate do równowąskich, osiągają do 7 cm długości i 1 cm szerokości[7]. U nasady blaszka długo klinowato zwężona, na szczycie zaostrzona, całobrzega lub słabo ząbkowana[7][10].
- Kwiaty
- Obupłciowe, 5-krotne[7]. Siedzące lub na krótkich szypułkach wyrastają pojedynczo, a nie w pęczkach, ale skupiają się na szczytach pędów w dwuramienne wierzchotki. Listki okwiatu jajowatolancetowate, na szczycie stępione lub zaostrzone, w środkowej części zielone, na brzegach jasne, skórzaste[10].
- Owoce
- Nasiona koliste, spłaszczone grzbietobrzusznie, o ostrym brzegu, bardzo ciemne do czarnych, zamknięte są w owocni cienkiej i białawej[10].
Biologia i ekologia
Roślina jednoroczna. Kwitnie od lipca do września[10]. Owoce dojrzewają w październiku[7].
W granicach współczesnej Polski gatunek zaobserwowany został jako przejściowo zdziczały w Szczecinie w 1941. Później odkryty został w latach 80. XX wieku w kilku miejscowościach świętokrzyskiego jako chwast w uprawach ziemniaków na rędzinach[10]. W pierwotnym swym zasięgu, we wschodniej Europie i w Azji rośnie na suchych, piaszczystych i kamienistych stepach, w dolinach rzek i na polach uprawnych[10].
Systematyka
Gatunek rozmaicie był ujmowany systematycznie (stąd duża liczba nazw synonimicznych)[3]. Włączany był dawniej zwykle do szeroko ujmowanego rodzaju komosa Chenopodium i stąd polska nazwa zwyczajowa. Po rozbiciu tego rodzaju na taksony monofiletyczne gatunek włączany jest do rodzaju Dysphania[7] lub wyłączany w monotypowy rodzaj Teloxys[3]. Wyniki badań molekularnych wskazują na bazalną pozycję tego rodzaju w obrębie plemienia Dysphanieae obejmującego poza tym rodzaje: Dysphania, Suckleya i Neomonolepis[11].
W przeszłości w obrębie gatunku, traktowanego jako zbiorowy, opisywano szereg mniejszych gatunków ze względu na zróżnicowanie morfologiczne (np. obecność cierni Ch. aristatum sensu stricto lub bez nich Ch. virginicum), różniących się kształtem liści i ich ząbkowaniem, wielkością roślin i stopniem ich owłosienia. Cechy te jako obecne w całym zasięgu gatunku i w dużym stopniu zmienne nie są współcześnie uznawane za taksonomicznie istotne[7].