Rędzina

Rędziny są zbudowane na skałach wapiennych. Mają niewielką warstwę humusową, wytworzoną głównie przez szczątki traw. Ze względu na niewielką miąższość są bardzo narażone na erozję^[2].

Nazwa „rędzina” pochodzi od staropolskiego słowa „rzędzić” (mówić, gwarzyć). Gleby te zawierają dużo części szkieletowych (żwirów i kamieni) i w trakcie orki „gwarzą” z rolnikiem. W terminologii Radzieckiego Towarzystwa Gleboznawczego gleby darniowe-węglanowe^[3].

Skład chemiczny

Rędziny są bogate w dwuwartościowe kationy – wapniowe i magnezowe. Ze względu na odczyn bliski obojętnemu, znaczny udział w zasobach przyswajalnego dla roślin azotu mają jony azotanowe, podczas gdy w glebach kwaśnych typowa jest przewaga jonów amonowych. Rędziny są stosunkowo ubogie w żelazo, a zawartość fosforu i potasu mają porównywalną z innymi typami gleb^[4]. Bufor wodorowęglanowy gleb wapiennych ma właściwości neutralizujące zakwaszenie, niemniej, lokalny wpływ procesów zachodzących w glebie i ściółce, np. w zasięgu oddziaływania buka, może prowadzić do kwasowości porównywalnej z glebami bielicowymi^[5].

Rędziny znajdują się na warstwie skał węglanowych, na których znajduje się warstwa gleby^[2].Układ warstw rędziny zapisywany jest symbolicznie ACca-Cca-R^[6], w niektórych przypadkach kiedy skały węglanowe są głęboko albo na skutek naturalnego nanoszenia albo antropogenicznego (Rigosole) profil glebowy może wyglądać tak: Aca-ACca-Cca-R lub kiedy warstwa nanosu jest odpowiednio duża: A-Aca-ACca-Cca-R^[7]

• A – poziom próchniczny
• C – poziom skały macierzystej
• R – poziom skały litej
• ca – znaczny udział związków wapnia w poziomie.

Poziom próchniczny w zależności od ilości i rozdrobnienia skał wapiennych ma barwę od czarnej (takiej jak w czarnoziemach) po białawą (taką jak w bielicach)^[7].

Rędziny nie są glebami strefowymi i ich tworzenie się jest uzależnione w zasadzie tylko od skał leżących pod powierzchnią^[3]. Gleby te występują na skałach wapiennych^[2], można je spotkać na wszystkich kontynentach w różnych strefach klimatycznych.

Azja

Rędziny w Azji występują na Wyżynie Środkowosyberyjskiej, gdzie na terenie międzyrzecza ocko-angarskiego i angarsko-leńskiego stanowią według różnych badań 30-50% ogólnego obszaru. Jednakże w tym regionie pojawiają się rędziny mające poziom glebowy wynoszący nawet do 25 centymetrów, a poziom, na którym jeszcze występuje humus (czyli warstwa wierzchnia i warstwa przejściowa), nawet do 1 metra^[8]. Rędziny występują również, choć w mniejszym stopniu i zdecydowanie gorszej jakości, w Azji Mniejszej^[9]. Dodatkowo istnieją również na wschód od Morza Białego, jednakże występują tam w bardzo małych wyspach, przez co na mapach gleb świata nie są zaznaczane^[10].

Europa

Rędziny w Europie powstają głównie na obszarach, na których są skały wapienne, szczególnie dużo tego typu gleb jest na terenie francuskich równin^[11]. Występują także w mniejszych ilościach w pasie równoleżnikowym obejmującym wyżyny niemieckie i polskie^[12], natomiast w strefie śródziemnomorskiej, we Włoszech oraz Hiszpanii, tworzą niewielkie wyspy lub mozaiki i z tego powodu nie są zaznaczane na mapach świata^[9].

Ameryka Północna

Rędziny w Ameryce występują w dużych ilościach tylko w Teksasie, jednakże ze względu na miąższość warstwy wierzchniej przypominają gleby inicjalne i nie są uprawiane^[2]. Poza tym występują w niewielkich ilościach na przedgórzach Kordylierów^[13].Skały węglanowe, na których mogłyby się tworzyć rędziny, znajdują się jeszcze w północnej części wschodniego wybrzeża, dotychczas na tych skałach wytworzyły się jednak tylko pararędziny^[14].

Afryka

Rędziny w Afryce występują w strefie śródziemnomorskiej, jednakże ze względu na bliskość Sahary w wielu miejscach zamiast rędziny tworzą się gleby słone, najczęściej sołonczaki^[15].

Australia

W Australii, podobnie jak w Afryce, rędziny często przechodzą w gleby słone, z tego względu prawie się ich nie wyróżnia. Jednakże w miejscach, gdzie już się znajdują i nie są zasolone, są glebami dobrymi ze względu na głęboką warstwę zewnętrzną dochodzącą do 50-60 cm. Rędziny australijskie w dużej mierze nie są zbudowane na czystych skałach węglanowych takich jak w Europie, lecz raczej na skałach gipsowych^[16].

Naturalna

Rędziny porastają różne zbiorowiska roślinne, w zależności od miejscowych warunków. Często są to zbiorowiska trawiaste, które wytwarzają warstwę humusową^[2]. W środkowej Europie roślinność naturalną rędzin często stanowią buczyny, np. żyzna buczyna niżowa (Galio odorati-Fagetum=Melico-Fagetum)^[17] lub żyzna buczyna karpacka (Dentario glandulosae-Fagetum=Fagetum carpaticum). Rędziny czarnoziemne i brunatne są z kolei siedliskiem różnych typów grądów, a górskie oprócz buczyn i lasów jodłowo-bukowych także świerczyn, jaworzyn (np. Phyllitido-Aceretum) i zarośli kosodrzewiny. W miejscach nieodpowiednich dla drzew wykształcają się nawapienne murawy, np. z klasy Seslerietea variae budowane przez trawy i turzyce^[18]. Ze względu na dużą zawartość wapnia, na rędzinach spotkać można rośliny wapieniolubne (kalcyfilne), a rzadkie są rośliny kwasolubne.

Przydatność rolnicza

Rędziny są glebami dość dobrymi, jednakże trudności w uprawie powodują, że zostały zakwalifikowane jako gleby klas od IIIa do V. Zróżnicowanie klasowe jest przede wszystkim spowodowane głębokością zalegania skał podłoża^[19]. Przydatność rolnicza w dużej mierze zależy od głębokości warstwy humusowej, którą można uprawiać. Mimo posiadania warstwy przejściowej, która może mieć dość dużą miąższość, można je orać w dość cienkiej wierzchniej warstwie. Powoduje to, że mogą być wykorzystywane w ograniczonym zakresie^[2]. Jedynie na Syberii pomiędzy Oką a Leną możliwa teoretycznie jest uprawa na większą skalę^[8], jednakże tam przeszkodą jest klimat zbyt chłodny dla wielu roślin^[20]. Dodatkowym problemem jest zasolenie tych gleb w Afryce i Australii i przechodzenie ich w sołonczaki^[16].

Po nawiezieniu gleby nawet gorszej niż wierzchnia warstwa rędziny można uprawiać nawet rośliny wymagające, np. pszenicę, buraki cukrowe. W praktyce w Europie uprawia się gatunki mniej wymagające: żyto, ziemniaki, owies^[7].

W zależności od przyjętego systemu klasyfikacji typów gleb, rędziny mogą być dzielone na kilka podtypów. W pewnych systemach zaś nie są w ogóle wydzielane lub są traktowane jak wapienne lub rędzinowe odmiany innych typów^[21].

W systemie Avery’ego rędziny są typem gleb litomorficznych i dzielą się w następujący sposób^[22]:

• rędziny (rendzinas)
  • rędziny próchniczne (humic rendzinas)
  • rędziny szare (grey rendzinas)
  • rędziny brunatne (brown rendzinas)
  • rędziny koluwialne (rumoszowe) (colluvial rendzinas)
  • rędziny glejowe (gleyic rendzinas)
  • rędziny próchniczno-glejowe (humic gleyic rendzinas)

a także podobne do nich:

• pararędziny (pararendzinas)
• rędzinopodobne gleby aluwialne (rendzina-like alluvial soils)

W klasyfikacji Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego rędziny są włączane do działu gleb litogenicznych (I) i dzielone na następujące jednostki^[18]:

• rząd: IB. gleby wapniowcowe o różnym stopniu rozwoju
  • typ: IB1. rędziny
    • a) inicjalne
    • b) właściwe
    • c) czarnoziemne
    • d) brunatne
    • e) próchniczne górskie
    • f) butwinowe górskie
  • typ: IB2. Pararędziny
    • a) inicjalne
    • b) właściwe
    • c) brunatne

Podtypy rędzin też mogą być dzielone na dwie grupy: węglanowe i siarczanowe (gipsowe)^[18].