Króliczak wulkaniczny

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy opisany naukowo przez F. Ferrari-Péreza w 1893 roku w publikacji A. Díaza Catálogo de los objetos que componen el contingente de la Comisión, precedido de algunas notas sobre su organización y trabajo pod nazwą Lepus diazi^[2]. Jako miejsce typowe autor wskazał teren w pobliżu San Martín Texmelusán, na północno-wschodniej skarpie wulkanu Iztaccíhuatl w Meksyku^[2]. Jedyny przedstawiciel rodzaju króliczak^[5] (Romerolagus), utworzonego przez C. H. Merriama w 1896 roku^[3].

To, czy rodzaj Romerolagus reprezentuje najbardziej prymitywne żyjące zającowate, jest wciąż przedmiotem dyskusji^[10]. Ostatnie porównanie zmienności allozymów wśród różnych zającowatych wykazało, że R. diazi jest genetycznie bardziej podobny do Sylvilagus niż do Lepus^[10]. R. diazi jest sympatryczny z S. cunicularius i S. floridanus^[10]. Nie wyróżniono podgatunków^[10].

Etymologia

Nazwa rodzajowa jest połączeniem nazwiska M. Romero (1838-1898), meksykańskiego polityka, ambasadora Meksyku w Stanach zjednoczonych oraz greckiego słowa λαγός lagós „zając”^[11]. Epitet gatunkowy honoruje A. Díaza (1829-1893), meksykańskiego inżyniera wojskowego, geografa i podróżnika.

Króliczak wulkaniczny to gatunek endemiczny, którego występowanie ograniczone jest do centralnych gór Transvolcanic Belt na południe od miasta Meksyk^[12]. Populacja obejmuje zasięg 4 wulkanów (Popocatepetl, Iztaccihuatl, El Pelado,Tlaloc) w Transvolcanic Belt. R. diazi występuje na wysokości 2800–4250 m n.p.m.^[4]. Największe zagęszczenie zanotowano na wysokości 3150 – 3400 m n.p.m. Areał wynosi w przybliżeniu 386 km². Preferuje siedliska trawiaste ze zgrupowaniami sosnowymi^[13].

Samice rodzą młode w szczelinach skalnych i opuszczonych norach^[13]. Prawdopodobnie króliczak wulkaniczny nie buduje własnych nor^[14]. Ciąża trwa 38-40 dni. Wykazuje aktywność rozrodczą przez cały rok, której maksimum przypada w ciepłe, deszczowe dni lata. Całkowita długość ciała u noworodków waha się od 8,3-10,6 cm^[7], przy masie ciała 25-27 g (samice) oraz 32 g (samce)^[15]. Monogamiczny w niewoli. Do rozrodu przystępuje jedynie dominująca para^[16].

Króliczak wulkaniczny żywi się zielonymi liśćmi i korą drzew. Główny składnik diety stanowią: Festuca amplissima, Muhlenbergia macroura, Stipa ichu oraz Eryngium rosei^[4]. W porze deszczowej spożywa także owies i kukurydzę z upraw. Liczebność króliczaka wulkanicznego maleje na obszarach skalistych. Występują liczniej, tam gdzie środowisko obfituje w zioła i wyższe trawy. Zagrożenie dla tego gatunku stanowi wypas zwierząt, cięcie traw i pożary. Trawy są bardzo ważne dla króliczaka wulkanicznego w prawie wszystkich porach roku, a zwłaszcza w porze deszczowej. Podczas pory suchej królik opiera się głównie na konsumpcji fragmentów krzewów i drzew. Ilość białka w pokarmie należy do głównych czynników ograniczających wielkość populacji. Badania wskazują, że wiele osobników cierpi na poważną niedowagę^[4].

Króliczak wulkaniczny przyczynia się do dyspersji nasion i owoców roślin w swoim otoczeniu. Króliczak wulkaniczny jest żywicielem licznych pasożytów m.in.: Boreostrongylus romerolagi, Thichostrongylus calcaratus, Longistrata dubia, Dermatoxys veligera, Trichuris leporis, Anoplocephaloides romerolagi. Stanowi również łup dla: łasicy długoogonowej, rysia rudego, kojota i myszołowa rdzawosternego^[9].

Nie został stwierdzony żaden pozytywny wpływ na gospodarkę człowieka^[17]. Niekiedy R. diazi żeruje na roślinach uprawnych, powodując straty w rolnictwie^[18].

Najpoważniejsze zagrożenia dla króliczaka wulkanicznego to degradacja siedlisk i strzelectwo sportowe. Także ludzie przejęli część gruntów, które zamieszkiwał. Jednak ani myśliwi ani tubylcy nie jedzą tego gatunku. Jego populacja zmniejszyła się z powodu zmian klimatycznych i zmiany miejsca występowania.

Masa ciała dorosłego króliczaka wulkanicznego dochodzi 387–602 g^[19][14]. Ciało dorosłego osobnika osiąga długość 230–350 mm^[19][7], długość ogona (kręgi, niewidoczny z zewnątrz) 12–31 mm, długość ucha 40–45 mm i długość tylnej stopy 40–55 mm^[19]. Niewielki rozmiar wynika z selektywnych nawyków żywieniowych^[14]. Króliczak wulkaniczny ma krótkie tylne kończyny i stopy oraz małe, zaokrąglone uszy i szczątkowy ogon, który ogon jest widoczny u młodych, ale nie u dorosłych osobników. Owłosienie na grzbiecie i po bokach ciała żółtawo-brązowe. Włosy te są czarne na końcach i u nasady. Futro po stronie brzusznej jasnoszare. Umaszczenie pełni funkcję maskującą. Widoczny jest dymorfizm płciowy. Jest uważany za najbardziej pierwotnego przedstawiciela swojej rodziny pod względem budowy^[12].