Lepnica nocna
Lepnica nocna[4], bniec dwudzielny[5] (Silene noctiflora L.) – gatunek rośliny z rodziny goździkowatych. Występuje na rozległych obszarach Europy i w zachodniej Azji, a jako gatunek introdukowany w Ameryce Północnej, na Dalekim Wschodzie i Nowej Zelandii. W Polsce gatunek ma status archeofita. Spotykany był na całym obszarze kraju, ale współcześnie jest gatunkiem ustępującym. Rośnie jako chwast na polach i przydrożach.
![]() | |||||
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Nadklasa | |||||
Klasa | |||||
Nadrząd | |||||
Rząd | |||||
Rodzina | |||||
Rodzaj | |||||
Gatunek | lepnica nocna | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Silene noctiflora L. Sp. Pl.: 419 (1753)[3] | |||||
|
Rozmieszczenie geograficzne
Gatunek uznawany jest za pierwotnie pontyjski, tj. pochodzący z rejonu Morza Czarnego[6]. W Europie Środkowej znany jest ze stanowisk archeologicznych z okresu rzymskiego[6][7].
Zwarty zasięg gatunku obejmuje Europę od Francji po europejską część Rosji i Kaukaz[8]. Południowa jego granica biegnie przez północne Włochy i północną Grecję, a północna przez Anglię, Danię i południową Szwecję. Poza tym rozproszone stanowiska gatunek ma w północnej Hiszpanii, na Krecie, w Azji rośnie na obszarze od Turcji i Syrii po Iran[3][8], w zachodniej Syberii, w Kazachstanie i Sinciangu w zachodnich Chinach[9][10][3].
Jako gatunek introdukowany notowany jest w Irlandii, północnej części Półwyspu Skandynawskiego, w północnej części Rosji[10], na Islandii, na południowym krańcu Grenlandii i rozległych obszarach Stanów Zjednoczonych i Kanady w Ameryce Północnej[8][11][10], na Nowej Zelandii[10] i na Rosyjskim Dalekim Wschodzie[3].
W Polsce ma status archeofita[12]. Gatunek występował w całym kraju w rozproszeniu[7], ale w niektórych regionach miał bardzo liczne stanowiska np. od Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej po Polesie, na Dolnym Śląsku, we wschodniej Wielkopolsce, wzdłuż Doliny Dolnej Wisły i na Równinie Pyrzyckiej. Z kolei bardzo sporadycznie stwierdzany był wzdłuż wybrzeża, na północnym Mazowszu i na Nizinie Północnopodlaskiej[13]. Wciąż uznawany jest za gatunek jeszcze częsty w niektórych regionach[4], ale opisywany jest też jako ustępujący i nawet narażony na wymarcie[12].
Morfologia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Silene_noctiflora_sl33.jpg/220px-Silene_noctiflora_sl33.jpg)
- Pokrój
- Roślina zielna osiągająca zwykle od 30 do 50 cm wysokości[9], ale czasem tylko 10 cm[7], albo nawet do 90 cm[9]. Łodyga jest pojedyncza i prosto wzniesiona, zwykle słabo rozgałęziona u nasady i w części szczytowej[7][9][11]. W całości gęsto owłosiona (włoski wielokomórkowe, długie, nierozgałęzione), w górnej części także lepka z powodu włosków gruczołowatych[7][9][11]. Korzeń palowy, smukły, ale drewniejący[9][11].
- Liście
- Naprzeciwległe, malejące od dołu ku górze[11]. Liście odziomkowe osiągają od kilku do 15 cm długości, są jajowate do jajowatolancetowatych, na szczycie słabo zaostrzone, u nasady ściągnięte w krótki ogonek. Kolejne liście są coraz krótsze, węższe i siedzące, lancetowate, długości od 1 do 5 cm[7]. Z obu stron liście są gęsto owłosione[7][11].
- Pokrój
- Liście w dolnej części pędu
- Silnie ogruczolona łodyga w górnej części pędu
- Kwiaty
- Wyrastają w szczytowej części pędu w dwuramiennej wierzchotce (najczęściej w liczbie od 3 do 4[14], rzadziej do 15[11]), rzadko bywają też pojedyncze na szczycie łodygi[7]. Przysadki podobne do liści, lancetowate, zaostrzone, zielone, długości od 1 do 5 cm[11][7], ogruczolone[9]. Szypułki kwiatowe różnej długości – od krótszych do trzy razy dłuższych od kielicha[11]. Kielich w czasie kwitnienia walcowaty, od 2 do 3 cm długości, owłosiony i ogruczony, z 10 zielonymi i anastomozującymi żyłkami przewodzącymi. W czasie owocowania rozdęty[7][9]. Ząbki kielicha szydlaste, o długości od 5 do 10 mm[7]. Korona kwiatu otwiera się wieczorem (za dnia jest zrolowana[9]), ma 2–2,5 cm średnicy[11] i kolor biały, jasnoróżowy lub czerwonawy[7][11]. Płatki osiągają długość od 2,5 do 3 cm. W dolnej części są zwężone w nagi paznokieć, w górnej z rozpostartą blaszką, u nasady której znajdują się dwie łatki przykoronka. Blaszka płatka rozcięta jest do połowy lub nieco głębiej na dwie niemal równowąskie łatki. Pręciki nie wystają z gardzieli kwiatu, a ich nitki są nagie. Ponad płatki nie wystają także trzy szyjki słupka[9].
- Owoce
- Schowana w rozdętym w czasie owocowania kielichu, jednokomorowa, jajowata torebka długa na 13–17 mm[7], otwierająca się 6[11] odwiniętymi na zewnątrz ząbkami[7]. Brązowe[7] do szarożółtawych[14], okrągławonerkowate nasiona o długości do 1,5 mm, drobno brodawkowane[7].
- Fragment kwiatostanu
- Kielich
- Korona
- Owoc z 6 ząbkami
- Owoc z nasionami
- Nasiono
- Gatunki podobne
- Ze względu na siedlisko oraz duże rozmiary liści i kwiatów gatunek mylony bywa z lepnicą białą[11], od której różni się tym, że posiada 3, a nie 5 szyjek słupka, jak też kwiatami obupłciowymi – lepnica biała jest dwupienna. Odróżnia się również 6, a nie 5 dwudzielnymi ząbkami na szczycie torebki[11][4], jak i bardziej wydłużonym, eliptycznym, także w czasie owocowania kielichem[11].
Biologia i ekologia
- Rozwój
- Roślina zwykle jednoroczna[9][11][4], czasem opisywana też jako dwuletnia[7], co wynikać może stąd, że jest to roślina ozima – kiełkująca zwykle jesienią, rzadko wiosną[6]. Kwitnie od czerwca do września[7]. Kwiaty otwierają się wieczorem i zapylane są przez ćmy[11].
- Siedlisko
- Rośnie na glebach bogatych w węglan wapnia, na rędzinach, czarnoziemach[6] i na glinach[4]. Jest rośliną światło- i ciepłolubną[6]. Rośnie najczęściej w uprawach zbóż jako chwast, poza tym w uprawach okopowych, na odłogach i ugorach, na przydrożach, w miejscach ruderalnych[6][4], także w murawach i łąkach na słonecznych stokach[7][9]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku zespołów Caucalidion lappulae[6], tworzy zespół z groszkiem bulwiastym – Lathyro-Melandrietum noctiflori[15].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 24[4].
Znaczenie użytkowe
W uprawach gatunek ten jest chwastem. W celu ograniczenia jego występowania zalecane jest wykaszanie przydroży śródpolnych i zbiorowisk ruderalnych, ewentualnie stosowanie herbicydów z 2,4-D[14].
Przypisy
- BioLib: 38592
- EoL: 481087
- EUNIS: 167252
- Flora of China: 242000798
- Flora of North America: 242000798
- FloraWeb: 5603
- GBIF: 5384834
- identyfikator iNaturalist: 79112
- IPNI: 304203-2
- ITIS: 20091
- NCBI: 39899
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2488646
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:304203-2
- Tela Botanica: 64244
- identyfikator Tropicos: 6300490
- USDA PLANTS: SINO