Pierwomszak
Pierwomszak[4][5] (Archidium) – rodzaj mchów (prątników) z monotypowej rodziny pierwomszakowate Archidiaceae z rzędu pierwomszakowce Archidiales[2]. Rodzaj obejmuje ok. 30[6]–38[7] gatunków występujących na wszystkich kontynentach[6] z wyjątkiem Antarktydy. Najbardziej zróżnicowane są w strefie klimatu równikowego i ciepłego umiarkowanego[8]. W Polsce rośnie tylko jeden gatunek – pierwomszak naprzemianlistny A. alternifolium[4]. Rodzaj obejmuje mchy naziemne rosnące w miejscach wilgotnych[5], na nagiej, odsłoniętej glebie[8].
 Pierwomszak naprzemianlistny | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Podklasa | Dicranidae |
| Rząd | pierwomszakowce |
| Rodzina | pierwomszakowate |
| Rodzaj | pierwomszak |
| Nazwa systematyczna | |
| Archidium Bridel Bryol. Univ. 1: 747. 1827[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
A. phascoides Bridel[3] | |
Nazwa naukowa rodzaju utworzona została z greckiego słowa αρχε arche znaczącego „pierwotny, prymitywny” ponieważ mech ten uznawano za taki ze względu na drobne rozmiary i zredukowany sporofit z zamkniętą zarodnią[8].
Morfologia
- Gametofit
- Drobne mchy o trwałym, podziemnym splątku[9]. Łodyżki osiągają od 1 do 20 mm długości[8], są wzniesione, z wyraźną wiązką środkową[6]. Na przekroju okrągłe[8]. Listki wzdłuż łodyżki rosnące drobne, lancetowate[6], w dolnej części łodyżki rzadziej stojące i drobniejsze[8]. Na szczycie większe listki perychecjalne (otaczające zarodnię) o pochwiastej nasadzie[6], często też o odmiennym kształcie – jajowate lub eliptyczne[8].
- Sporofit
- Sety brak. Zarodnia kulistawa, klejstokarpijna (zamknięta – bez perystomu[9]), bez dzióbka, osadzona na okrągławej stopie i otulona pochewką. Wewnątrz brak kolumienki, a worek zarodnikowy rozwija się tylko w dolnej części puszki zarodni, u góry znajduje się przestrzeń powietrzna[5]. Dojrzała zarodnia ma kolor brązowy lub złoty[8]. Zarodniki, których jest od kilku do 176[6], wysypują się po wypadnięciu stopy z pochewki[5].
Systematyka
Monotypowy rząd pierwomszakowce Archidiales Limpr. należy do podklasy Dicranidae Doweld, klasy prątniki Bryopsida Rothm., podgromady Bryophytina Engler, gromady mchy Bryophyta Schimp.[2] Do rzędu należy jedna rodzina – pierwomszakowate Archidiaceae Schimp. i jeden rodzaj pierwomszak Archidium Brid.[2] W niektórych ujęciach rodzaj, rodzina i rząd wyodrębniane są do własnej podklasy Archidiidae Engl.[4]
- Archidium acanthophyllum Snider
- Archidium acauloides G. Schwab
- Archidium alternifolium (Dicks. ex Hedw.) Mitt. – pierwomszak naprzemianlistny
- Archidium amplexicaule Müll. Hal.
- Archidium andersonianum Snider
- Archidium birmannicum Mitt. ex Dixon
- Archidium brevinerve P. de la Varde
- Archidium brisbanicum Broth.
- Archidium capense Hornsch.
- Archidium clarksonianum I.G. Stone
- Archidium clavatum I.G. Stone
- Archidium cubense R.S. Williams
- Archidium dinteri (Irmsch.) Snider
- Archidium donnellii Austin
- Archidium ecklonii Hampe ex Mitt.
- Archidium elatum Dixon & Sainsbury
- Archidium globiferum (Bruch) Wijk & Margad.
- Archidium hallii Austin
- Archidium indicum Müll. Hal.
- Archidium johannis-negrii Tongiorgi
- Archidium julaceum Müll. Hal.
- Archidium julicaule Müll. Hal.
- Archidium laterale Bruch
- Archidium laxirete P. de la Varde
- Archidium microthecium Dixon & P. de la Varde
- Archidium minus (Renauld & Cardot) Snider
- Archidium minutissimum I.G. Stone
- Archidium muellerianum Snider
- Archidium ohioense Schimp. ex Müll. Hal.
- Archidium phascoides Brid.
- Archidium rehmannii Mitt.
- Archidium rothii Watts ex G. Roth
- Archidium stellatum I.G. Stone
- Archidium subulatum Müll. Hal.
- Archidium tenerrimum Mitt.
- Archidium thalliferum I.G. Stone
- Archidium wattsii (Broth.) I.G. Stone
- Archidium yunnanense Arts & Magill