Roszpunka ząbkowana

Gatunek występuje od Pakistanu na wschodzie, poprzez Turkmenistan, Iran, Irak, Syrię i Turcję po rejon Kaukazu i południową Rosję, dalej przez Ukrainę, Białoruś sięga po południową część Półwyspu Skandynawskiego oraz pozostały obszar Europy południowej, środkowej i zachodniej, a także północno-zachodnią część Afryki, Wyspy Kanaryjskie i Maderę^[3][6].

W Polsce gatunek jest rozpowszechniony w południowej i środkowej części kraju (tam jest najczęściej spotykanym przedstawicielem rodzaju^[7]), rzadki na zachodzie i północnym zachodzie, brak zupełnie go w części północno-wschodniej kraju^[8].

Pokrój

Roślina zielna osiągająca od 15 do 50 cm wysokości, od połowy widlasto rozgałęziona^[7].

Łodyga

Kanciasta, w dole na kantach z włoskami skierowanymi w dół, w górze z zadziorkami^[7].

Liście

Liście odziomkowe o łopatkowatym kształcie tworzą rozetę. Górne liście łodygowe są lancetowate do równowąsko podługowatych. Osiągają do 6 cm długości i 0,5–0,7 cm szerokości. Dolne liście z nielicznymi włoskami tylko u nasady, wyższe z włoskami także na brzegu i czasem też na górnej powierzchni. Od spodu na nerwach zdarzają się zadziorki. U nasady liści znajdują się nierównej długości ząbki^[7].

Kwiaty

Zebrane w podbaldaszki w widlasto rozgałęzionym kwiatostanie złożonym mającym postać dwuramiennej wierzchotki, z pojedynczymi kwiatami w rozwidleniach. Podsadki u nasady frędzlowato ząbkowane. Przysadki wspierające poszczególne kwiaty lancetowate. Kielich widoczny w postaci ząbkowanego rąbka wokół jajowatej zalążni. Korona kwiatu szerokolejkowata, biaława do niebieskawej, z jedną z czterech łatek nieco większą od pozostałych, osiąga do 1,5 mm długości, z czego dolną połowę stanowi rurka^[7].

Owoce

Jajowato stożkowate niełupki, z jednej strony spłaszczone, z drugiej wypukłe, zwieńczone sześcioząbkowym rąbkiem kielicha, z czego jeden ząbek jest większy od pozostałych, trójkątny. Wraz z rąbkiem kielicha owoce osiągają od 2,1 do 3,2 mm długości i od 1 do 1,5 mm szerokości. Wypukła komora nasienna jest żeberkowato obrzeżona i oddzielona bruzdami od części płonnej owocu^[7]. Wyróżniana jest odmiana eriosperma (Wallr.) Janchen, czasem podnoszona do rangi osobnego gatunku V. mixta Dufr., cechująca się owocami pokrytymi hakowatymi włoskami^[5].

• 
  Górne liście i podsadki
• 
  Fragment kwiatostanu
• 
  Pokrój w czasie owocowania
• 
  Owoce odm. typowej
• 
  Owoce odm. eriosperma

Gatunki podobne

Wszystkie środkowoeuropejskie gatunki roszpunek są podobne (poza wyróżniającą się kulistymi główkami kwiatów i owoców oraz kielichem z wyraźnymi 6 ząbkami roszpunką koroniastą V. coronata). Poza analizą budowy owoców wygodnymi cechami ułatwiającymi rozpoznanie roszpunki ząbkowanej są ząbkowane nasady liści, zwłaszcza frędzlowate ząbki podsadek, oraz obecność pojedynczych kwiatów w rozwidleniach kwiatostanu^[7][5].

Roślina jednoroczna kwitnąca w czerwcu i lipcu^[7], czasem do sierpnia^[5]. Rośnie jako chwast w uprawach polowych^[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Centauretalia cyani^[9].