Szczawik rożkowaty
Szczawik rożkowaty (Oxalis corniculata L.) – gatunek rośliny z rodziny szczawikowatych (Oxalidaceae). Występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Przypisuje mu się pochodzenie z regionu Morza Śródziemnego[4] lub z tropików Azji, Australii i zachodniej Oceanii[5]. W całej Europie rozpowszechnił się między XVI i XIX wiekiem, z powodu mimowolnego rozprzestrzeniania nasion wraz z ziemią roślin ogrodowych. W Polsce ma status epekofita. W uprawach jest uciążliwym i coraz częściej spotykanym chwastem[4]. Rośliny z różnych obszarów (np. Australii i Azji Południowo-Wschodniej oraz z Ameryki Południowej i Środkowej), różniące się kariotypem i nieznacznie pod względem morfologicznym, bywają wyróżniane czasem jako odrębne gatunki[6].
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Nadklasa | |||||
Klasa | |||||
Nadrząd | |||||
Rząd | |||||
Rodzina | |||||
Rodzaj | |||||
Gatunek | szczawik rożkowaty | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Oxalis corniculata L. Sp. Pl. 435 1753[3] | |||||
|
Morfologia
- Pokrój
- Roślina jednoroczna lub krótko żyjąca zielna bylina[4][7]. Osiąga zwykle do 10 cm wysokości, rzadko wyższa, o pędach płożących się, pokładających[6], czasem podnoszących się[6]. Pędy korzenią się w węzłach[8][6], są w różnym stopniu owłosione[7][6]. Korzeń palowy, u starszych roślin drewniejący[7].
- Łodyga
- Z nasady rośliny wyrasta od 2 do 8 zielnych, pokładających się zwykle łodyg[6].
- Liście
- Skrętoległe (czasem skupione i wówczas zdają się być okółkowe[7]), długoogonkowe (ogonek długości 1–8, rzadko do 13 cm długości[7]), z przylistkami długości do 2 mm, przyrośniętymi do nasady ogonka[7][6]. Blaszka liściowa trójlistkowa, o średnicy od kilku mm do 2,5 cm, naga lub w różnym stopniu owłosiona, zielona lub często też bordowo nabiegła[7]. Listki odwrotnie sercowate, wcięte na szczycie do 1/4 lub nawet do połowy[4][8].
- Kwiaty
- Kwiaty promieniste o symetrii 5-krotnej. Zebrane po 1–5 w baldachowate kwiatostany o szypule zwykle dłuższej od ogonków liściowych[7]. Osiąga do 3–9 cm długości[6]. Szypułki kwiatowe osiągają 5–10 mm długości i u ich nasady wyrasta drobna, równowąska przysadka o długości do 2 mm[7]. Szypułki i lancetowate podkwiatki są owłosione[4]. Działki kielicha podługowato jajowate do lancetowatych, owłosione[4], osiągają do 5 mm długości i 2 mm szerokości[7]. Płatki korony żółte, drobno żyłkowane[4] o długości do 8 mm[6][7]. Pręciki po 5 w dwóch okółkach. Zalążnia zwieńczona 5 długimi szyjkami. Na ich szczycie gwiazdkowate znamiona[4].
- Owoce
- Wydłużone, 5-kanciaste, owłosione torebki osiągające 1,2–1,5 cm długości[8][4]. Torebka jest 5-komorowa i w każdej z komór zawiera po 5–14 nasion. Nasiona jajowate o długości do 1,5 mm i szerokości do 1 mm, brązowe do brązowoczerwonych[7].
- Łodyga z uszkowatymi przylistkami
- Kwiat
- Liść
- Owoc
- Gatunki podobne
- Od szczawika żółtego różni się obecnością przylistków i brakiem zgrubiałych kolanek u nasady szypuł kwiatowych i owocowych. Posiadający także te cechy szczawik Dillena odróżnia się z kolei wzniesionym lub pokładającym się pokrojem, naprzeciwległym lub okółkowym ułożeniem liści, płytszym wcięciem na szczycie listków (do 1/6 ich długości), krótszymi podkwiatkami (ok. 1 mm) i większymi torebkami (15–25 mm długości)[8].
Biologia i ekologia
Liczba chromosomów 2n = 24, 36, 42, 44, 48[6].
Szczawik rożkowaty kwitnie i owocuje od lutego do października[7], w Europie Środkowej od czerwca do października[8].
W naturze rośnie na górskich stokach, w lasach i nad rzekami[7]. Pospolicie występuje na siedliskach antropogenicznych: na trawnikach, polach, w ogrodach, szklarniach i parkach, na przydrożach i nieużytkach ruderalnych[8][6][4].
Jest żywicielem pośrednim Puccinia sorghi wywołującej rdzę kukurydzy. Na liściach czasami pasożytują Erysiphe russellii, Leveillula oxalidicola i Golovinomyces orontii powodujące mączniaka prawdziwego[9].
Znaczenie ekonomiczne
Gatunek jest uciążliwym chwastem upraw, zwłaszcza szklarniowych. Jest trudny do zwalczenia za pomocą środków ochrony roślin, a usuwanie mechaniczne jest czasochłonne i nierzadko mało skuteczne z powodu łatwo korzeniących się i trudnych do usunięcia w całości pędów. Problemem w zwalczaniu gatunku w uprawach jest też jego szybki rozwój – zakwitnąć może już w cztery tygodnie po kiełkowaniu z nasiona. Roślina jest też gospodarzem dla patogennych grzybów z rodzaju Puccinia, zarażających gatunki uprawiane (m.in. kukurydzę, sorgo)[5].
Szczawik rożkowaty jest w całości rośliną jadalną, jednak ze względu na zawartość kwasu szczawiowego należy spożywać go ostrożnie, w niewielkich ilościach. Roślina bywa też wykorzystywana jako lecznicza[5].
Przypisy
- BioLib: 3552
- EoL: 582447
- Flora of China: 200012375
- Flora of North America: 200012375
- FloraWeb: 4063
- GBIF: 2891729
- identyfikator iNaturalist: 53168
- IPNI: 177893-2
- ITIS: 29067
- NCBI: 212256
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2394644
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:177893-2
- Tela Botanica: 47119
- identyfikator Tropicos: 23700014
- USDA PLANTS: OXCO