Wikipedysta:Bmalta/brudnopis
 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Zawód, zajęcie | |
| Narodowość | norweska |
| Edukacja | Christiania katedralskole (1818-1826) |
| Alma Mater | Uniwersytet w Oslo |
Bernt Michael Holmboe (23 marca 1795 – 28 marca 1850[1]) był norweskim matematykiem. Od wczesnego dzieciństwa otrzymywał lekcje w domu i został posłany do szkoły dopiero w roku 1810, w wieku 15 lat. Przez krótki okres czasu pracował na Uniwersytecie w Oslo, pełniąc między innymi funkcję asystenta Christophera Hansteena, po czym został zatrudniony jako nauczyciel matematyki w Oslo katedralskole w roku 1818, gdzie poznał przyszłego słynnego matematyka Nielsa Henrika Abela. Według niektórych, najważniejszą zasługą Holmboe'ego dla światowej matematyki było udzielanie lekcji Abelowi, zarówno w szkole, jak i prywatnie. Ich przyjaźń trwała wiele lat, aż do wczesnej śmierci Abela w roku 1829. Kolejną posadę Holmboe znalazł na Uniwersytecie w Oslo, i pracował tam od roku 1826 aż do swojej śmierci w roku 1850.
Holmboe wywarł istotny wpływ na matematykę w rozwijającej się Norwegii za sprawą swojego dwuczęściowego podręcznika dla szkół średnich. Publikacja ta weszła w powszechne użycie, ale musiała oprzeć się konkurencji ze strony podręcznika autrostwa Christophera Hansteena. Spór tych autorów zapoczątkował pierwszą w Norwegii debatę na temat podręczników szkolnych.[2]
Wczesne życie i kariera
Bernt Michael Holmboe urodził się w Vang[1] w roku 1795, jako syn wikariusza Jensa Holmboe (1746–1823) i jego żony Cathrine Holst (1763–1823). Dorastał w Eidsbergu wraz z dziewięciorgiem swojego rodzeństwa, i był starszym bratem znanego filologa Christophera Andreasa Holmboe. Holmboe otrzymywał lekcje w domu od wczesnego dzieciństwa, a w roku 1810 został posłany do Oslo katedralskole, w celu uzyskania średniego wykształcenia. Uczestniczył tam w dodatkowych lekcjach matematyki. Został przyjęty na Uniwersytet w Oslo w roku 1814, okresie burzliwym dla Norwegii. Kraj ten był prowincją Danii od roku 1397, ale przeszedł pod władanie Szwecji w styczniu roku 1814, na mocy Traktatu Kilońskiego. Po deklaracji niepodległości Norwegii zawartej w Konstytucji z 17 maja, Szwecja odpowiedziała kampanią wojskową przeciw Norwegii prowadzoną latem roku 1814. Holmboe był przewodniczącym grupy studentów przeciwnych obecności szwedzkiego wojska w kraju.[3] Wszelkie sygnały płynące ze społeczności studenckiej były wyraźnie widoczne, ponieważ uniwersytet został założony dopiero rok wcześniej i miał wówczas 17 studentów.[4]
Jako dodatek do swoich prywatnych studiów, Holmboe uczęszczał na wykłady Sørena Rasmusena. W roku 1815 otrzymał posadę asystenta naukowego Christophera Hansteena, wykładowcy uniwersyteckiego, i sam udzielał niektórych wykładów. Na początku roku 1818 Holmboe został nauczycielem matematyki w szkole średniej Christiania Katedralskole, która to posada pozostawała wolna po odejściu poprzedniego nauczyciela w roku 1817. Dyrektor szkoły, Jacob Rosted, proponował wcześniej tę pracę bratowi Holmboe'ego, Christopherowi Andreasowi, także studentowi matematyki, jednak ten postanowił zamiast tego skupić się na filologii; prowadził między innymi badania nad sanskrytem. W dziedzinie nauczania Holmboe inspirował się Joseph-Louisem Lagrange.[3]
Niels Henrik Abel
W Christiania Katedralskole Holmboe poznał Nielsa Henrika Abela, ówczesnego ucznia tej szkoły.[3] Holmboe prędko odkrył talent Abela. Na świadectwie szkolnym określił go mianem „prawdziwego geniusza matematycznego”.[quote 1][5] W szkole tej kładziono główny nacisk na nauki humanistyczne i łacinę, więc Holmboe udzielał Abelowi prywatnych lekcji matematyki. Jego wsparcie dla Abela bywa nazywane „[jego] najważniejszą zasługą dla matematyki”.[quote 2][3]
Holmboe i Abel zostali przyjaciółmi. Dwóch młodszych braci Holmboe'ego studiowało wspólnie z Abelem, i wszyscy trzej byli blisko ze sobą związani. Abel był z różnych okazji zapraszany do rezydencji rodziny Holmboe w Eidsbergu, między innymi na święta Bożego Narodzenia.[3]
Abel zmarł na zapalenie płuc w roku 1829, w wieku 26 lat.[6] Dziesięć lat po jego śmierci Holmboe zredagował i opublikował jego wszystkie dzieła w dwóch tomach —Oeuvres complètes de N.H. Abel ('Dzieła zebrane N.H. Abela').[3] Był pierwszą osobą, która się tego podjęła.[2]
Późniejsze życie i kariera
Holmboe opublikował swój pierwszy podręcznik matematyki w roku 1825. Ta 274-stronicowa książka zatytułowana była Lærebog i Mathematiken. Første Deel (Podręcznik matematyki. Część pierwsza). W roku 1827 wydał kontynuację, Lærebog i Mathematiken. Anden Deel (Podręcznik matematyki. Część druga), składającą się z 155 stron. Treść książek opierał na własnym doświadczeniu pedagogicznym. Podręczniki Holmboe'ego są dość abstrakcyjne; ich głównym celem miało być zachęcenie do logicznego myślenia. Na przykład w dziedzinie geometrii podręcznik zaleca wyobrażanie sobie figury zamiast rysowania jej na papierze. Obie publikacje były szeroko stosowane i doczekały się czterech (część pierwsza) i pięciu wydań (część druga).[3]
W roku 1826 Holmboe otrzymał stanowisko wykładowcy na Uniwersytecie w Oslo.[3] Twierdzono, że powodem, dla którego zaoferowano tą posadę właśnie jemu, była nieobecność Abela, odbywającego w tym czasie podróż po Europie .[6] Holmboe nauczał także matematyki na akademii wojskowej od roku 1826 do śmierci. Został awansowany na profesora Uniwersytetu w Oslo w roku 1834. Do jego późnych publikacji zaliczyć można Stereometrie (Stereometria) (1833), Plan- og sfærisk Trigonometrie (Trygonometria płaska i sferyczna) (1834), and Lærebog i den høiere Mathematik (Podręcznik wyższej matematyki) (1849). Holmboe wywarł znaczący wpływ na innych matematyków, między innymi Nielsa Henrika Abela i Olego Jacoba Brocha .[3]
Na uniwersytecie Holmboe ponownie zetknał się z Christopherem Hansteenem, który był tam profesorem od roku 1816. W roku 1835 Hansteen opublikował podręcznik matematyki dla szkół średnich. Był on reakcją na książki i metody nauczania stosowane przez Holmboe'go, i był bardziej praktycznie zorientowany. Holmboe napisał jego recenzję dla gazety Morgenbladet, w której odradzał szkołom stosowanie tej książki. Wynikła z tego debata publiczna, do której przyłączyli się inni matematycy. Mówi się, że była to w Norwegii pierwsza publiczna debata na temat podręcznika szkolnego.[3] Podręcznik Hansteena nie doczekał się kolejnego wydania.[3]
Holmboe zaangażowany był również w dziedzinę ubezpieczeń. Od roku 1832 do 1848 był członkiem Tilsynskomiteen for private forsørgelses- og understøttelsesselskaper, pierwszego publicznego komitetu nadzorującego firmy ubezpieczeniowe. Od roku 1847 Holmboe był również członkiem zarządu towarzystwa ubezpieczeniowegoGjensidige, założonej przez jego byłego ucznia Olego Jacoba Brocha.[3]
Spuścizna
Nagroda imienia Bernta Michaela Holmboe'ego, przyznawana nauczycielom matematyki, została ustanowiona w roku 2005 i jest przyznawana co roku. Pieniądze na nagrodę, 50,000 koron norweskich, pochodzą z Fundacji Abela, która pokrywa również Nagrodę Abela.[7][8] Nagroda Holmboe'ego jest przyznawana przez zarząd Norweskiego Towarzystwa Matematycznego. Aktualnie przewodniczącym zarządu jest Tom Lindstrøm, profesor Uniwersytetu w Oslo.[9]
Jedna z ulic w dzielnicy Majorstuen w Oslo, Holmboes gate, nosi imię po Berntcie Michaelu Holmboe'em. Przed rokiem 1879 nazywała się Hansteens gate, po Christopherze Hansteenie.[10]
Rodzina
Holmboe był dwukrotnie żonaty.[3] Jego pierwsza żona, Nikoline Antonie Finkenhagen, urodzona w roku 1804 w Toten, zmarła w roku 1839 po pięciu latach małżeństwa. Mieli trzy córki, z czego dwie (Fredrikke i Nikoline) dożyły dorosłości, i jednego martwo urodzonego syna. W roku 1842 poślubił swoją drugą żonę, Ingeborg Thorp, urodzoną w roku 1812 w Voss. Z tego małżeństwa Holmboe miał dwóch synów, Christophera i Jensa, i dwie córki, Cathrine i Olavę. Tylko Jens i Cathrine dożyli dorosłości.[11]
Bernt Michael Holmboe zmarł w roku 1850,[1] a jego druga żona przeżyła go o trzydzieści trzy lata.[11]
Przypisy
- Notes
- References
Przypisy
Zobacz też
- Livio, Mario: The Equation That Couldn't be Solved. New York: Simon & Schuster, 2005. ISBN 0-7432-5821-5.. Patrz zwłaszcza rozdział 4.
Category:1795 birthsCategory:1850 deathsCategory:Norwegian mathematiciansCategory:University of Oslo facultyCategory:Members of the Royal Swedish Academy of SciencesCategory:People from ØstfoldCategory:Niels Henrik Abel