امام علی دا امام حسن دے نام خط

جب امیر المومنین جنگ صفین تو‏ں واپس آرہے سن تو اس وقت ایہ خط لکھیا گیا ا‏‏ے۔^[۳] لیکن جس جگہ اس خط نو‏‏ں لکھیا گیا اے اس دا نام نہج البلاغہ وچ «حاضرین» ذکر ہويا اے جس دے بارے وچ کوئی اطلاع نئيں اے کہ کسی جگہ دا نام اے یا جو لوگ حاضر سن اوہ مراد نيں۔^[۴]

سید رضی نے اس خط دے مخاطب نو‏‏ں امام حسن(ع) قرار دتا ا‏‏ے۔ لیکن خط دی بعض عبارتاں تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ امام حسن دی عصمت دے نال سازگار نئيں اے جداں: «عبد الدنیا» یا «تاجر الغرور»؛ بلکہ امیر المومنین دی عصمت دے شایان شان وی نئيں نيں جداں:«أَوْ أَنْ أُنْقَصَ فِی رَأْیی کمَا نُقِصْتُ فِی جِسْمِی»؛ ابن ابی الحدید کہندا اے کہ ایہ جملے شیعاں دے دا عصمت دے عقیدے دے منافی اے تے اس عقیدے نو‏‏ں باطل قرار دیندا ا‏‏ے۔^{[نوٹ ۱]}

ابن میثم بحرانی جداں بعض نہج البلاغہ دے شارحین دا کہنا اے کہ سید رضی دے نقل دے برخلاف جعفر بن بابویہ تو‏ں نقل دے مطابق خط دا مخاطب محمد بن حنفیہ ا‏‏ے۔،^{[نوٹ ۲]} بعض تے دا کہنا اے کہ ایہ وصیت نامہ اک عام دستور العمل تے نصیحت اے جس وچ امام علی نے اک باپ دی حیثیت تو‏ں امام حسن نو‏‏ں اک بیٹے دی جگہ رکھ کر نصیحت کيتی اے اسی لئے وصیت وچ ارشاد ہُندا ا‏‏ے۔ «مِنَ الْوَالِدِ الْفَانِ» «إِلَی الْمَوْلُودِ الْمُؤَمِّلِ مَا لایدْرِک» ایہ نئيں کہیا اے «مِنْ علی بن ابی طالب» «الی الحسن بن علی». یا دوسرے لفظاں وچ وصیت دے اس جملے تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ مقصود باپ تے بیٹے دا رابطہ اے امام تے اس دے جانشین دا نئيں۔

یہ خط اخلاق دے موضوع اُتے امام علی دی طرف تو‏ں اپنے بیٹے امام حسن دے نام لکھ دتا گیا ا‏‏ے۔ اس خط دے آغاز وچ امام خود تے اپنے بیٹے نو‏‏ں دو فطری انسان قرار دیندے ہوئے اپنے بیٹے دے لیے اس خط دی اہمیت بیان کردا اے تے اس لئے لکھیا اے تاکہ اپنے بیٹے دے لیے مددگار بن سدے۔^[۵]

اس دے بعد امام اپنے بیٹے نو‏‏ں خوفِ خدا تے اوہدی اطاعت تے اللہ دی یاد وچ اپنے دل نو‏‏ں آباد کرنے دی دعوت دیندا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ بعض دوسرے مضامین اس خط دے مندرجہ ذیل نيں:

یہ خط، امام علی دی مشہور وصیتاں وچو‏ں اک اے جسنو‏ں سید رضی تو‏ں پہلے وی بعض بزرگ علماء کرام نے نقل کیتا اے ؛ جداں:

1. محمد بن یعقوب کلینی (متوفای ۳۲۸ ھ.) نے کتاب الرسائل وچ ۔
2. شیخ صدوق دے استاد ابوحامد حسن بن عبداللہ عسکری نے کتاب الزواجر و المواعظ وچ ۔
3. احمد بن عبد ربہ مالکی (متوفای ۳۲۸ ھ.) نے کتاب عقد الفرید وچ «مواعظ الآباء للابناء» دے باب وچ ذکر کیتا ا‏‏ے۔
4. شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ ھ.) نے کتاب من لایحضرہ الفقیہ وچ دو جگہاں اُتے بعض حصےآں نو‏‏ں ذکر کیتا اے: تیسرے حصے دے صفحہ362 تے چوتھے حصے دے صفحہ نمبر 275 اُتے نقل کیتا ا‏‏ے۔
5. ابن شعبہ حرانی، (چوتھ‏ی صدی دے عالم) نے اس وصیت نو‏‏ں تحف العقول، ص۶۸، اُتے «کتابہ الی ابنہ الحسن علیہما السلام» دے عنوان تو‏ں نقل کیتا ا‏‏ے۔^[۶]

اس خط دا ترجمہ ایويں تو نہج البلاغہ دے ہر مترجم نے کیتا اے لیکن بعض مستقل طور اُتے وی اس خط دے ترجمے مختلف زباناں وچ ملدے نيں۔تے سب تو‏ں زیادہ ترجمہ فارسی بولی وچ ہويا اے ۔ترجمہ دے علاوہ بہت سارے علما نے اس خطبے دی شرح وی دی اے جو کہ عربی تے فارسی بولی وچ بہت نيں۔