الیزابېت کډي سټانټون

الیزابېت کډي د نیویارک ایالت په یوه مخکښه کورنۍ کې وزیېږېده. د ښار په منځ کې یې کورنۍ دوولس خدمتګاران لرل. پلار یې «نیل کډي» د ایالت په کچه یو ډېر شتمن کس و. دی د فدرالېست ګوند غړی و، د دې تر څنګ حقوق‌پوه و چې یوه دوره یې د متحدو ایالتونو په کانګرس کې هم خدمت وکړ او د نیویارک د سترې محکمې قاضي شو. د اغلې الیزابېت مور «مارګارټ لیونګسټون کډي» نومېده چې د غلامۍ ضد غورځنګ ملاتړې وه او په ۱۸۶۷ ز کال کې یې د ښځو د رایې د حق ترلاسه کولو لپاره غوښتن‌پاڼه هم لاسلیک کړه.^[۱۴][۱۵]

الیزابېت د مور او پلار د ۱۱ بچیانو په ډله کې اوومه بچۍ وه، چې په دغو ۱۱ بچیانو کې ۶ بلوغ ته تر رسېدو وړاندې مړه شول او په دې کې ټول نارینه ماشومان هم شامل وو. مور یې د دومره ډېرو بچیانو د زېږولو او د هغوی د غمونو له امله ستړې او په رواني ستونزو اخته شوه. وروسته یې مشرې لورې «ټریفنا» او د هغې مېړه «اډوارډ بایارډ» د نورو ماشومانو د لویولو مسؤلیت پر غاړه واخیست.^{[۱۶][۱۷][۱۸]}

سټانټون د خپلو هم‌عصرو ښځو په نسبت ښه تحصیلات وکړل. تر ۱۵ کلنۍ پورې یې د خپل ټاټوبي په «جانسټون اکاډمۍ» کې زده‌کړې کولې. یوازنۍ نجلۍ وه چې د ریاضیاتو او ژبو په پرمختللو ټولګیو کې کېناستله. دې په ښوونځي کې د یوناني ژبې په سیالۍ کې د دویم مقام جایزه ترلاسه کړه او یوه ماهره ویناواله شوه. اغلې سټانټون په ښوونځي کې له خپلو تحصیلي کلونو نه خوند اخیست او ویل یې چې هلته د جنسیت له امله له هېڅ ټول ستونزې او خنډ سره نه ده مخامخ شوې.^[۱۹][۲۰]

کله یې چې وروستی ژوندی پاتې ورور «الاراز» د نیویارک ایالت د شنکټاډي ښار له یونیون کالج نه تر فارغېدو وروسته د ۲۰ کلنۍ په عمر مړ شو، سټانټون هله پوه شوه چې ټولنه له ښځو نه څومره لږ تمې لري. پلار او مور یې ډېر زیات غمجن شوي وو. لس کلنې سټانټون هڅه کوله چې خپل پلار ته زړه ورکړي، ورته ویې ویل چې: زه به هم د ورور په څېر شم. خو پلار یې ورته وویل: "های لورې! کاش ته هلک وای!"^{[۲۱][۲۲][۲۳]}

سټانټون د ۱۹۰۲ ز کال د اکتوبر میاشتې په ۲۶مه نېټه په نیویارک ښار کې مړه شوه. د دې تر مړینې اتلس کاله وروسته ښځو د متحدو ایالتونو د اساسي قانون د نولسم تعدیل له لارې په متحدو ایالتونو کې د رایې حق ترلاسه کړ. طبي معلوماتو یې د مړینې لامل د زړه ناروغي وبلله. لور یې «هریټ» وویل چې: سټانټون تنفسي ستونزې لرلې چې په کار کې یې ډېر خنډونه ورته راپورته کړي وو. تر مړینې یوه ورځ وړاندې یې خپلې ډاکترې ته ویلي وو چې، که د ستونزې درملنه مې نه‌کېږي، بیا داسې څه راکړه چې ژر مې مړه کړي. سټانټون تر خپلې مړینې دوه کاله وړاندې یو سند لاسلیک کړی و او په کې ویلي یې وو چې: تر مړینې وروسته یې دې مغز د علمي څېړنو لپاره «کرنل» پوهنتون ته ورکړل شي، خو دغه غوښتنه یې عملي نه‌شوه. اغلې سټانټون یې د خپل مېړه تر څنګ د نیویارک ښار په «ووډلاون» هدیره کې خاورو ته وسپارل شوه.^{[۲۴][۲۵][۲۶]}