د ختیځ او لوېدیځ وېش

د لویدیځ او ختیځ عیسویانو ترمنځ وېش د بېلابېلو سیاسي، کلتوري او دیني عواملو لا امله د پېړیو په اوږدو کې رامنځته شو. همدارنګه ستونزمنه ده چې د وېش کره نیټه چې د شخرو پیل واښایي په ګوته شي کري، خو ښايي دا د روم د وکتور په وخت کې د کوارټوډیسیمن شخړې په پیل کې رامنځته شوې وي. د ارتودوکس مدافعین دې پیښې ته د روم له خوا د پاپانو د واکمنۍ او د ختیځ کلیساګانو له خوا د یادې ادعا د ردولو یو بېلګې په توګه اشاره کوي.^{[۱۴][۱۵][۱۶]}

په ګډو اتحادونو کې ځینې خال خال وېشونه په ۴مې او ۵مې پېړیو کې د لومړي پاپ داماس په وخت کې رامنځته شول. د الهیاتو او نورو پوښتنو په اړه شخړې له ۴۸۲ نه تر ۵۱۹ پورې د ۳۷ کلونو لپاره د روم او قسطنطنیه د کلیساګانو ترمنځ د وېش لامل شوې (د اکاسین وېش). ډېری سرچینې په دې اند دي چې د ختیځ او لوېدیځ ترمنځ جلاوالی له ۸۶۳ نه تر ۸۶۷ پورې د فوټین وېش سره په ښکاره ډول څرګند شو.^{[۱۷][۱۸][۱۹]}

ارتودوکس الهیات پوهان ادعا کوي چې د ختیځ او لوېدیځ دیني وېش په مستقیمه مذهبي شخړه کې، چې د هیسیکاسم شخړې په نوم یادیږي او د ۱۳۴۱ او ۱۳۵۱ کلونو تر منځ په قسطنطنیه کې د څو شوراګانو په لړ کې خپل اوج ته ورسېد. همدارنګه دوی استدلال کوي چې یاده شخړه د هغه څه تر منځ سخت توپیر په ګوته کوي چې د کاتولیک کلیسا له خوا د مناسبې الهیاتو عقیدې په توګه منل کېده او د ختیځ ارتودوکس له خوا د معتبر الهیات په توګه ګڼل کېږي.

د بازنطین امپراتورۍ د یو دیني حکومت په توګه پېژندل کېده، چې امپراتور په کلیسا او دولت دواړو باندې واک درلود. پاچا د خلکو په منځ کې خدای نه بلکه د خدای ځایناستۍ ګڼل کېده. هغه په ​​ځانګړې توګه ټاکل شوی او په دوامداره توګه د خدای لخوا الهام اخلي، د خدای دوست، د خدای د کلام ترجمان په توګه ګڼل کېده. هغه تل پورته ګوري تر څو د خدای پیغامونو ترلاسه کړي. هغه ته باید داسې عزت او وقار ورکول شې لکه څنګه چې د ځمکې په سر د خدای ځایناستۍ سره ښایۍ. او هغه به « خپل د ځمکې حکومت د الهي اصولو سره سم جوړ کړي او د خدای د واکمنۍ سره سم به ځواکمن شي.

په اسکندریه، انطاکیه او بیت المقدس سیمو کې د مسلمانانو د فتوحاتو په پایله کې، یوازې د کلیسا د واک دوه ځواکمن مرکزونه په توګه قسطنطنیه او روم پاتې شول. روم ډېری وختونه هڅه کوله چې د ختیځ پادریانو ترمنځ په شخړو کې د بې طرفه خواوو په توګه منځګړیتوب وکړي.^{[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]}

د کاتولیک کلیسا سره د پخلاینې لپاره د ارتودوکس مشرانو هڅې د ۲۰۰۸ز کال په نومبر کې د ځینې ختیځ ارتودوکس عناصرو لکه د کالواریتا میټروپولیټان او یونان له خوا تر سختو نیوکو لاندې راغلې. په ۲۰۱۰ز کال کې لومړۍ پاتریارک بارتولومئوس یو سرکلر خپور کړ، چې په هغه کې هغه د ارتودوکس کلیسا او نورو عیسوي کلیساګانو ترمنځ د روانو خبرو اترو ستاینه وکړه او په خواشینۍ سره یې وویل چې د دوو کلیساګانو ترمنځ خبرې اترې د ځینو له خوا چې د ارتودوکسي دفاع ادعا کوي د نه منلو وړ تعصب سره  تر نیوکې لاندې راځي . حقیقت دا دی چې دا خبرې اترې «د ټولو سیمه اېزو اورتودوکس کلیساګانو د موافقې او دوه اړخیز ګډون سره ترسره کېږي». همدارنګه هغه خبرداری ورکړ چې « دا ډول مخالفین ځانونه د پادري کلیساګانو نه اوچت ګڼي او د وېش خطر رامنځته کوي ». همدارنګه هغه یو شمېر منتقدین د حقیقت په تحریفولو تورن کړل. د بېلګې په ډول هغه «ځینو درواغجنو اوازو ته لکه د کاتولیک او رومن ارتودوکس کلیساګانو ترمنځ یووالی نږدې دی، اشاره وکړه » او ادعا یې وکړه چې د دې افواهاتو خپرونکي په بشپړ ډول خبر دي چې « په دې دیولوژیکي خبرو اترو کې ځینې توپیرونه ډېر او اوږد بحثونو ته اړتیا لري». همدارنګه هغه بیا ټینګار وکړ چې « یووالی د دیولوژیکي کمیسیونونو له خوا نه بلکې د کلیساګانو د اتحادیو له خوا ټاکل کېږي».

د ارتودوکس ډیری کلیساګانې د هغه چا لپاره چې دمخه یې په کاتولیک کلیسا کې د تعمید غسل کړې وي په ارتودوکس کلیسا کې یاد غسل ته اړتیا نه لري. ډېری ارتودوکس قضاوتونه د ارتودوکس عیسوي او ځینې غیر ارتودوکس عیسویانو ترمنځ وادونو ته اجازه ورکوي. همدارنګه د کاتولیک کینن قانون له مخې د کاتولیک او ارتودوکس ترمنځ هم واده ته اجازه ورکول شوې. کاتولیک کلیسا خپلو پادریانو ته اجازه ورکوي چې د ختیځ ارتودوکس کلیسا غړو ته د توبه او د ناروغانو مسح وړکړي، په دې شرط چې دوی په خپله خوښه د مقدساتو غوښتنه وکړي. خو د ارتودوکس کلیسا یوازې د بیړني حالت په صورت کې د غیر ارتودوکس عیسویانو لپاره مقدسات ترسره کوي.^[۲۹]