په ۲۰۲۱ ز کال کې په کابل هوايي ډګر برید

د ۲۰۲۱ ز کال د اګست په ۱۵ مه نېټه طالبانو ته د کابل له لاسته ورتلو وروسته، د حامد کرزي نړیوال هوايي ډګر له افغانستان نه د وتو یوازنۍ لار وه. امنیتي اندېښنو وروسته له هغې وده وکړه چې له بګرام او پلچرخي بندخونو نه د اسلامي دولت د خراسان ولایت په سلګونو بندیان وتښتېدل. د اګست په ۱۶ مه پنټاګون د متحده ایالاتو کانګرس ته د کابل له سقوط وروسته په راتلونکو ورځو کې د داعش د بریدونو په اړه خبرداری ورکړ. د متحده ایالاتو ولسمشر جوبایډن له برید نه اونۍ وړاندې د دغه احتمالي برید په اړه ګڼ شمېر راپورونه ترلاسه کړي و، هغه د اګست په ۲۲ مه نېټه په سپینه مانۍ کې د خبرو پرمهال خبرداری ورکړ چې هر څومره چې د متحده ایالاتو ځواکونه په هغه هېواد (افغانستان) کې پاتې کېږي، هوايي ډګر ته څېرمه د امریکايي ځواکونو او وګړو پر وړاندې د داعش د بریدونو ګواښ زیاتېږي.^{[۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]}

له برید څو ساعته وړاندې، په کابل کې د متحده ایالاتو دیپلماتانو امریکايي وګړو ته خبرداری ورکړ چې د امنیتي ګواښونو له امله هوايي ډګر پرېږدي. د بریتانیا د وسله والو ځواکونو وزیر جمیس هایپي په هوايي ډګر باندې د داعش وسله والو د برید د سخت ګواښ خبرداری ورکړ. د متحده ایالاتو، بریتانیا او اسټرالیا سفارتونو هم د هوايي ډګر اړوند لوړو امنیتي ګواښونو په اړه خبرداری ورکړ.^{[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]}

په ۲۰۲۱ ز کال کې له افغانستان نه د وتو پرمهال، ګڼ شمېر سیمه ییز او بهرني وګړي د وتو په موخه د هوايي ډګر په شاوخوا کې راغونډ شول. د هوايي ډګر په آبي دروازه کې ځانمرګي بریدګر خپل انتحاري واسکټ ته چاودنه ورکړه. له چاودنې وروسته ډزې پیل شوې او د هوايي ډګر ټولې دروازې وتړل شوې. د متحده ایالاتو چارواکو وویل چې: د اسلامي دولت د خراسان ولایت وسله وال کس په ګڼه ګوڼه کې په ډزو پیل وکړ او امریکايي ځواکونو هم ډزې پیل کړې. د ګڼ شمېر خبریالانو په خبره، عیني شاهدانو د وګړو په ګڼه ګوڼه باندې د ډزو او له چاودنې وروسته د مرګ ژوبلې یوه برخه د امریکايي ځواکونو له خوا وحشت ته اړونده وبلله. پنټاګون د اګست په ۲۸ مه د یوه خبري کنفرانس پر مهال په یو شمېر مرګ ژوبله کې د متحده ایالاتو د لاس لرلو مسئولیت ومانه.^{[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵]}

دغه چاودنه د چټلو اوبو په هغه ویاله کې وشوه، چېرې چې امریکايي ځواکونو د تخلیې په موخه پاسپورټونه، ویزې او نور اسناد هوايي ډګر ته د ننوتو د اجازې ورکولو په موخه کتل. یوه عیني شاهد وویل چې: د چاودنې له امله یې حس وکړ چې چا یې له پښو لاندې ځمکه لرې کړې او ومې لیدل چې نور هغه کسان چې د وتو په تمه وو، د چاودنې د زور له امله هوا ته پورته شول. لومړنیو راپورونو په تېروتنې سره څرګنده کړه چې دویمه چاودنه د بارون هوټل ته څېرمه ترسره شوې، خو په سبا ورځ یې څرګنده شوه چې دویمه چاودنه هېڅ نه ده ترسره شوې.^{[۲۶][۲۷][۲۸][۲۹]}

دغه برید د داعش خراسان ډلې ترسره کړ، چې مسئولیت یې هم پر غاړه واخیست او د ځانمرګي بریدګر نوم یې عبدالرحمن الغوري اعلان کړ. طالبان له وړاندې د داعش د خراسان ډلې سره ښکېل و. کله چې پوښتنه وشوه چې ترهګرو څه ډول وکولای شول، د طالبانو د څارنې له ځایونو یا چک پاینټونو تېر شي، د متحده ایالاتو د مرکزي قوماندانۍ مشر جنرال کنټ مکنزي وویل: «دا چې آیا هغوی [طالبانو] اجازه ورکړې، دغه برید ترسره شي، زه نه پوهېږم. ... زه فکر نه کوم چې داسې څه دې شتون ولري چې ما متقاعد کړي چې هغوی دې اجازه ورکړې وي چې داسې وشي».^{[۳۰][۳۱][۳۲]}

په دغه برید کې د تخلیې له عملیاتو نه د متحده ایالاتو د ملاتړ کوونکو ۱۳ امریکايي سرتېرو او ۱۶۹ افغان ملکي وګړو په ګډون لږ تر لږه ۱۸۲ کسان ووژل شول. په وژل شوو ملکیانو کې دوه بریتانوي دوه تابعیته وګړي هم و چې یو یې د یو بریتانوي وګړي ماشوم و. په پیل کې د دې راپور هم ورکړل شو چې ۲۸ طالب جنګیالي هم په دغه برید کې وژل شوي، خو وروسته طالب ویاند ذبیح الله مجاهد د آزادې اروپا له راډیو(آزادي راډیو) سره په مرکه کې دغه خبره رد کړه. په وژل شوو امریکایانو کې ۱۱ وسله وال سرتېري، د اروايي عملیاتو د اتمې ډلې یو سرتېری او د سمندري ځواکونو یو سرتېری وښودل شول. د امریکايي ځواکونو دغه تلفات د ۲۰۲۰ ز کال له فبروري میاشتې وروسته لومړني تلفات او په ۲۰۱۱ ز کال په افغانستان کې د بوینګ شینوک الوتکې له رانسکورېدو وروسته د امریکايي ځواکونو یوځلي په لویه کچه پوځي تلفات وو. ^{[۳۳][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷][۳۸][۳۹]}

په دغه برید کې د ۱۸ امریکايي پوځیانو او یو شمېر طالبانو په ګډون لږ تر لږه ۱۵۰ کسان ټپیان شوي وو.^[۴۰]

طالبانو دغه برید د خپل ویاند د یوه ټویټ په واسطه وغانده او څرګنده یې کړه چې: «شیطاني کړۍ به په سختي سره ودروي». طالبانو وروسته اعلان وکړ چې دوی به د داعش د خراسان ډلې د مشر شهاب المهاجر د نیولو په موخې له هرې ممکنې لارې چارې کار واخلي. د افغانستان پخواني اجرائیوي مشر او د افغانستان د ملي ائتلاف مشر عبدالله عبدالله هم دغه برید وغانده. یو شمېر ملکي وګړو خبریالانو ته څرګنده کړه چې: دغه برید له افغانستان نه د وتو په موخه د دوی هوډ د نورو بریدونو نه د وېرې له امله لا کلک کړی دی.^{[۴۱][۴۲][۴۳][۴۴]}

د متحده ایالاتو ولسمشر جوبایډن له برید وروسته یوه عمومي وینا وکړه. هغه په دغه برید کې په وژل شویو امریکايي سرتېرو ویاړ وکړ او دوی یې «اتلان» وبلل، هغه وویل چې: دوی خپل ژوند «آزادۍ ته د خدمت په لار» کې ورکړی او له افغان قربانیانو سره  یې ژوره خواشیني څرګنده کړه. بایډن هغو کسانو ته چې متحده ایالاتو ته د زیان رسولو په هڅه کې دي وویل:«موږ تاسو تعقیب کوو او تاسو به د دې تاوان ورکړئ». د بریتانیا دولت هم څرګنده کړه چې: دوی به له افغانستان نه د وتو عملیاتو ته دوام ورکړي.

ګڼ شمېر هېوادونو د کابل په هوايي ډګر برید وغانده، د قربانیانو او په هوايي ډګر کې د وتلو د عملیاتو ترسره کوونکو سرتېرو سره یې خپله همغږي اعلان کړه. دغه برید د اروپايي کمیسیون او ملګرو ملتونو له خوا هم وغندل شو. د جرمني لومړۍ وزیرې انګلا مرکل اسرائیلو ته خپل سفر لغوه کړ او د جرمني د ځواکونو د وتلو د بهیر څارلو په موخه په جرمني کې پاتې شوه. بایدڼ هم د اسرائیلو له لومړي وزیر نفتالي بنت سره د برید له امله د خپلې لیدنې مهال وځنډاوه. بریتانیا وویل چې: دوی به له دغه برید سره د ملکي وګړو ایستلو ته دوام ورکړي.^{[۴۵][۴۶][۴۷]}

د متحده ایالاتو هوايي بریدونه

د اګست په ۲۹ مه، د کابل له هوايي ډګر نه څو کیلومتره لرې یو موټر د متحده ایالاتو د بې پیلوټه الوتکې په برید کې په نښه شو. د قربانیانو د خپلوانو په خبره په دغه برید کې د اووه ماشومانو په ګډون ۱۰ ملکي وګړي ووژل شول.

د سپټمبر په ۱۷ مه نېټه، د امریکا د مرکزي قومانداني مشر جنرال کنت مکنزي تائید کړه چې: بې پیلوټه الوتکې د اګست د ۲۹ مې په برید کې د داعش د خراسان ولایت هېڅ یو غړی نه دی وژل شوی. د امریکا د دفاع وزیر لوئید آستین او د پوځ لوی درستیز مارک میلي ومنله چې، په دغه برید کې وژل شوي کسان ټول بې ګناه ملکي وګړي وو.^[۴۸][۴۹]