प्रलपन्विसृजन्गृह्णन्...
श्लोकः
- प्रलपन्विसृजन्गृह्णन्नुन्मिषन्निमिषन्नपि ।
- इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेषु वर्तन्त इति धारयन् ॥ ९ ॥
अयं भगवद्गीतायाः पञ्चमोध्यायस्य कर्मसंन्यासयोगस्य नवमः (९) श्लोकः ।
पदच्छेदः
प्रलपन् विसृजन् गृह्णन् उन्मिषन् निमिषन् अपि इन्द्रियाणि इन्द्रियार्थेषु वर्तन्ते इति धारयन् ॥ ९ ॥
अन्वयः
युक्तः तत्त्ववित् पश्यन् शृण्वन् स्पृशन् जिघ्रन् अश्नन् गच्छन् स्वपन् श्वसन् प्रलपन् विसृजन् गृह्णन् उन्मिषन् निमिषन् अपि इन्द्रियाणि इन्द्रियार्थेषु वर्तन्ते इति धारयन् न एव किञ्चित् करोमि’ इति मन्येत ।
शब्दार्थः
- युक्तः = योगी
- तत्त्ववित् = सम्यग्दर्शी
- पश्यन् = अवलोकयन्
- शृण्वन् = आकर्णयन्
- स्पृशन् = स्पर्शं कुर्वन्
- जिघ्रन् = गन्धं जानन्
- अश्नन् = खादन्
- गच्छन् = चरन्
- स्वपन् = शयानः
- श्वसन् = प्राणन्
- प्रलपन् = वदन्
- विसृजन् = मुञ्चन्
- गृह्णन् = स्वीकुर्वन्
- उन्मिषन् = उन्मीलन्
- निमिषन् अपि = निमीलन् अपि
- इन्द्रियाणि = नेत्रादीनि
- इन्द्रियार्थेषु = विषयेषु
- वर्तन्ते इति = प्रसरन्ति इति
- धारयन् = निश्चयं कुर्वन्
- न एव किञ्चित् = न ईषत् अपि
- करोमि इति = आचरामि इति
- मन्येत = चिन्तयेत् ।
अर्थः
तत्त्ववित् ज्ञानी यः अस्ति सः पश्यन् शृण्वन् स्पृशन् जिघ्रन् अश्नन् गच्छन् स्वपन् श्वसन् प्रलपन् विसृजन् गृन् उन्मिषन् निमिषन् अपि इन्द्रियाणि इन्द्रियविषयेषु वर्तन्ते इति मनसि भावनां धारयन् अहं न किञ्चित् करोमि’ इति मन्यते ।
शाङ्करभाष्यम्
कदा कथं वा तत्त्वमवधारयन्मन्येतेत्युच्यते-पश्यन्निति। मन्येतेति पूर्वेण संबन्धः। यस्यैवं तत्त्वविदः सर्वकार्यकरणचेष्टासु कर्मस्वकर्मैव पश्यतः सम्यग्दर्शिनसितस्यसर्वकर्मसंन्यास एवाधिकारः कर्मणोऽभावदर्शनात्। नहि मृगतृष्णिकायामुदकबुद्धया पानाय प्रवृत्त उदकाभावज्ञानेऽपि तत्रैव पानप्रयोजनाय प्रवर्तते ।।9।।
|
सम्बद्धाः लेखाः
बाह्यसम्पर्कतन्तुः
उद्धरणम्
अधिकवाचनाय
- गीताप्रवेशः, द्वितीयभागः, प्रथमखण्डः, ISBN - 978-81-88276-39-8, संस्कृतभारती
- श्रीमद्भगवद्गीतायाः परिचयात्मकलेखः
- श्रीमद्भगवद्गीतायाः मूलपाठः
- श्रीमद्भगवद्गीताशाङ्करभाष्येण सह आङ्ग्लानुवादः
- श्रीमद्भगवद्गीताशाङ्करभाष्येण सह
- श्रीमद्भगवद्गीता सान्वयम्, आङ्ग्लानुवादश्च