Микроскоп
Микроскоп — оптическай прибор, киһи хараҕар кѳстүбэт этик тутулун улаатыннаран кѳрѳргѳ, үѳрэтэргэ аналлаах. 1500–2000 тѳгүлгэ тиийэ улаатыннарар кыахтаах микроскоптар бааллар, отнон электроннай микроскоптар кыахтара ѳссѳ улахан.
Микроскобу практикаҕа туттуу ньымалара уонна технологиялара холбуу ылыллыбыта микроскопия диэн буолар.
Оҥоһуллуутун остуоруйата
Бастакы оҥоһуллубут микроскоптар оптическай этилэрэ. Кинилэри аан маҥнай айбыт киһини ыйар уонна ааттыыр олус ыарахан. Ол курдук голландияттан сылдьар ачыкы маастарын Ханс Янсены уонна кини уолун бастакы микроскобу 1590-с айбыттар диэн сорох чинчийээчилэр ааҕаллар. Онтон сорохтор Иоанн Липперсгей диэки туруналлар, кини бастакы телескоп айааччыта буолар. Сотору кэминэн, 1624 сыллаахха Галилео Галилей бэйэтин араарыллар микроскобун кѳрдѳрѳр, инники аата «оккиолино» диэн. Сыл ааһан баран кини академиятааҕы табаарыһа Джованни Фабер саҥа оҥоһукка термин толкуйдаан биэрэр - микроскоп.
Оҥоһуута
Микроскоп икки чаастан турар: механическай уонна оптическай.
- Механическай чааһа: олох, эттик остуола уонна биинтэ.
- Оптическай чааһа: окуляр, объектив, конденсор уонна сырдатар сиэркилэ.
Араастара
| Оптическай микроскоптар | Инники полялаах микроскоп Конфокальнай микроскопИкки фотоннаах лазернай микроскоп |
| Электронай микроскоптар | Сырдатар электроннай микроскоп Растровай электроннай микроскоп |
| Зондунан сканируйдуур микроскоптар | Атомнай күүһү туһанан сканируйдуур микроскоп Туннельнайдык сканируйдуур микроскоп |
| Рентгеновскай микроскоптар |
Оптическай микроскоптар
Киһи хараҕа айылҕа оптическай системата буолар. Оптическай микроскоптар 2000 тѳгүл улаатыннарар күүстээхтэр. Кинилэр тимир олохтооһуннаах остуолга сыһыарыллан сылдьар объекивтан уонна окуляртан тураллар. Билиҥҥи микроскоптарга куруутун сырдатар, резкаһы уонна конденсатор миэстэтин уларытар биинтэлэр баар буолаллар.
Электроннай микроскоптар
Электрон сүүмэҕэ микроскопияҕа туттуллар. Электрон зарядтаах частица, ол иһин кинилэри электромагнитнай линзаларынан фокустуур чэпчэки. Электроннай микроскоп улаатыннарар күүһэ оптическайтан 1000–10000 тѳгүл улахан.
Зондунан сканирируйдуур микроскоптар
Бу маннык микроскоптар эттик ньуурун зонд кѳмѳтүнэн сканердыыллар. Зондунан сканируйдуур микроскоптар саҥа туттуллууга киирэн эрэллэр. Кинилэр чугаһатар күүстэрэ электроннай микроскоптарга тэҥнээхтэр, онтон сорох кээмэйдэринэн ситэллэр.
Рентгеновскай микроскоптар
Рентгеновскай микроскоптар олус кыра эттиктэри кѳрѳргѳ аналлаахтар.