1759

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

• 12. 1. - Umrla Ana Hanoverska, ranija britanska princeza, koja vrši vlast u holandskim Ujedinjenim provincijama u ime sina, stadtholdera Willema V.
• 13. 1. - Proces Távorama u Portugalu završava javnim mučenjem i pogubljenjem svih muških članova plemićke porodice Távora, osuđenih zbog sudjelovanja u pokušaju atentata na kralja Josea I prethodne godine; među žrtvama je i Leonor Tomasia od Tavore, majka kraljeve ljubavnice.
• 15. 1. - Otvoren Britanski muzej.
• januar - Voltaire anonimno objavljuje veoma uticajnu novelu Candide, ou l'Optimisme - zabranjen je u Ženevi i Parizu, kasnije je stavljen na Index librorum prohibitorum.
• 16 - 19. 1. - Sedmogodišnji rat: neuspešna britanska invazija francuskog Martinika, zatim otplovljavaju na Gvadalupu, koju u potpunosti zauzimaju u maju.
• 19. 1. - U Portugalu je sekvestrirana imovina Društva Isusovog (jezuita), u septembru sledi proterivanje članova.

• 12. 2. - Umro je beg Tunisa Muhammad I ar-Rashid, nasleđuje ga brat Ali II ibn Hussein (do 1782). Stvorena je funkcija "šefa vlade", prvi je Redžep Haznadar (takođe do 1782).
• 17. 2. - Sedmogodišnji rat, Francuski i indijanski rat: velika britanska flota pod komandom viceadmirala Charlesa Saundersa kreće preko Atlantika, prevozi vojsku gen. Jamesa Wolfa.
• 18. 2. - Sedmogodišnji rat, Treći karnatski rat: baron Lally-Tollendal mora prekinuti opsadu Britanaca u Madrasu, jer nema mornaričku podršku.

• 4. 3. - Étienne de Silhouette je novi generalni kontrolor finansija Francuske: štednja i novi porezi na luksuz su veoma nepopularni tako da je smenjen već u novembru. Po njemu je nazvana umetnička forma silueta.
• 5. 3. - Papa Klement XIII stavlja Encyclopédie na Indeks zabranjenih knjiga, privilegija u Francuskoj je povučena 8-og - posledica polemike oko Helvétiusovog eseja De l'esprit objavljenog prošle godine.
  • Do 1757 je izdato sedam svezaka. Jean le Rond d'Alembert odustaje od projekta nakon zabrane. Denis Diderot nastavlja rad u tajnosti. Louis de Jaucourt će do 1765. napisati 17.266 članaka, oko jednu četvrtinu enciklopedije, Diderot tada zajedno izdaje sveske 8 do 17, u međuvremenu su izdata tri sveska grafika.

• 13. 3. - Halleyjeva kometa je u perihelu. Predviđanje njenog dolaska je uspešan test Njutnove fizike, prvi put je pokazano da još nešto osim planeta kruži oko Sunca.

April/Travanj – Jun/Lipanj

• 7. 4. - Britanci uzimaju Francuzima Masulipatnam (Machilipatnam) na istočnoj obali Indije.
• 13. 4. - Sedmogodišnji rat: Bitka kod Bergena - Francuzi pod vojvodom de Brogliejem porazili anglo-nemačke snage pod vojvodom Ferdinandom od Braunschweiga u manjoj bici u Hesenu na Majni.
• proleće? - Predstavnici Srba Dalmacije i Boke kotorske mole mletački Senata za slobodu vere i da im se postavi episkop - ipak je naređeno da se pravoslavno sveštenstvo potčini latinskim biskupima. Zadarski knez kome je 8. maja poslat prepis okružnice nije smeo postupiti po naređenju zbog uzrujanosti pravoslavnih.^[1]

• 1. 5. - Josiah Wedgwood je u Stoke-on-Trentu osnovao keramičarsku firmu Wedgwood.
• 2. 5. - Francuzi kapitulirali na Gvadalupi - Britanci ostaju do 1763, do kraja godine gube 800 ljudi zbog bolesti.
• 21. 5. - Posle smrti Pajsija Lazarevića,^[2] u februaru, u sarajevskoj crkvi pročitan patrijaršijski dekret o imenovanju Vasilija Jovanovića za mitropolita dabrobosanskog (do 1762, u Sarajevo dolazi tek decembra 1760).

• 18. 6. - Francuz Guillaume Du Tillot, ministar finansija od 1749, postaje prvi ministar Vojvodstva Parme (do 1771), sprovodi mnoge prosvećene reforme (vojvoda je bivši španski princ Filip, a de fakto vladar francuska princeza Louise Élisabeth, koja doduše umire u decembru).
• 22. 6. - Solun je pogođen jakim zemljotresom, ove godine je stradao i u požaru.
• 26. 6. - Sedmogodišnji rat, Francuski i indijanski rat: Britanci započinju opsadu grada Kvebeka.

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

• 4. 7. - Britanci bombarduju francuski Havre, u luci je uništeno mnogo barži namenjenih planiranoj invaziji.
• 12. 7. - Britanska opsada Kvebeka: počinje dvomesečno bombardovanje, svake noći, ponekad i danju.
• 23. 7. - Sedmogodišnji rat, Bitka kod Paltziga (Kaya) na zapadu dan. Poljske: neuspešan von Wedelov napad na Saltikova uz velike žrtve.

• 26. 7. - Francuzi u Fort Nijagari se predaju nakon opsade. Francuzi se istog dana povlače i iz Fort Carillon (kasnija Fort Ticonderoga).
• 31. 7. - Bitka kod Beauporta: Francuzi odbijaju britanski napad blizu Kvebeka.

• 1. 8. - Sedmogodišnji rat: Bitka kod Mindena u kojoj britansko-hanoveranske snage nanose poraz francusko-saksonskim snagama u sjeverozapadnoj Njemačkoj. Ova pobjeda doprinosi mišljenju o ovoj godini kao o britanskoj Annus mirabilis, "čudesnoj godini".
• 1. 8. - Ruski putnik i trgovac krznom Stjepan Glotov stigao do Unalaske na Aleutima, što se smatra početkom istorije tog grada.
• 9. 8. - Vladika Vasilije se vraća u Crnu Goru: iskrcao se kod Budve. S njim su ruski poslanik Stefan Justinov Pučkov i jedan inženjer koji bi da ispituje ima li ruda u Crnoj Gori. Pučkov se vraća u septembru i podnosi vrlo negativan izveštaj o zemlji: "Narod je divalj. Crnogorci nikakvog prava i zakona nemaju među sobom. Vlast bi se s mukom uspostavila", narod je divalj, živi bez reda, glave padaju zbog sitnica, sveštenstvo grabljivo, crkve puste, ruska pomoć razdeljena vladičinim rođacima. Vasilije narednih godina vodi pomirljiviju politiku prema Turcima.^[3][4]

• 10. 8. - Španjolski kralj Fernando VI umire nakon godinu dana teške depresije; prijestolje preuzima njegov mlađi polubrat Carlos III (do 1788), koji se istovremeno odriče napuljskog prijestolja u korist mlađeg sina Ferdinanda IV. Karlo će i u Španjolskoj vladati u stilu prosvijećenog apsolutizma (→ Burbonske reforme).
• 12. 8. - Sedmogodišnji rat: Bitka kod Kunersdorfa (sada Kunowice u zap. Poljskoj) u kojoj rusko-austrijska vojska Saltikova i Laudona nanosi pruskom kralju Friedrichu II jedan od najtežih poraza u njegovoj karijeri. U ruskoj vojsci su učestvovale i srpske jedinice, kao i kod Paltziga.^[5]
• 18. 8. - Sedmogodišnji rat: Bitka kod Lagosa pored Portugala, u kojoj britanska mornarica razbiju francusku Mediteransku flotu koja se pokušala priključiti francuskoj Atlantskoj floti pred planiranu invaziju Britanije.

• 3. 9. - Počinje suzbijanje jezuita: u Portugalu je kraljevskim dekretom naređen progon pripadnika reda. Diplomatski odnosi sa papom su prekinuti do 1770.
• 10. 9. - Pomorska bitka kod Pondicherryja u Indiji je taktički uspeh Francuza: uspevaju doturiti novac i nešto pojačanja u grad, ali Britanci ipak imaju prednost.
• 10. 9. - Pomeranski rat, Bitka kod Frisches Haffa: Šveđani uništili prusku flotu u Šćećinskoj laguni. Zatim zauzimaju otoke Usedom i Wollin, ali Prusi zadržavaju Šćećin i grade novu flotu.

• 13. 9. - Francuski i indijanski rat: Bitka na ravnicama Abrahama u kojoj britanski general James Wolfe, iako je u njoj i sam poginuo, nanosi odlučujući poraz francuskim snagama generala Louis-Josepha de Montcalma, također smrtno ranjenog.
• 18. 9. - Grad Kvebek, ključno francusko uporište u Sjevernoj Americi, predaje se Britancima.
• 29. 9. - Novi vulkan u Meksiku: prva erupcija El Jorulla, nedaleko od Uruapana.

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

• 6. 10. - Španjolski kralj Karlos III je abdicirao napuljsko i sicilijansko prijestolje u korist trećeg sina, osmogodišnjeg Ferdinanda I. (kralj Napulja 1759-99, 1799-1806, 1815-16; Sicilije sve vrijeme do 1816; zatim s novom titulom kralja Dvije Sicilije do 1825). Na čelu namjesničkog vijeća je Bernardo Tanucci, koji nastavlja prosvijećeni apsolutizam.
• 6. 10. - Burmanci masakrirali britanske trgovce na rtu Negrais kod ušća Iravadija.
• 16. 10. - Upaljeno je svjetlo trećeg Eddystonskog svjetionika (zamjenjen 1882).
• 30. 10. - Počinje niz jakih zemljotresa na Bliskom istoku.

• 20. 11. - Sedmogodišnji rat: Bitka kod Quiberona, pored Bretanje, u kojoj britanska mornarica u potpuno razbija francusku flotu koja se pripremala izvesti invaziju Škotske; pobjeda koja se smatra jednom od najvećih u britanskoj pomorskoj historiji je na nekoliko godina Britaniji omogućila praktički nesmetanu dominaciju svim svjetskim morima.
• 20 - 21. 11. - Sedmogodišnji rat, Treći šleski rat: Bitka kod Maxena u Saksoniji - Austrijanci maršala von Dauna odsekli i zarobili trupe pruskog generala von Fincka.
• 25. 11. - Najjači potres na Bliskom istoku, stradala su sva sela u dolini Beka.
• 25. 11. - Bitka kod Chinsure (Hugli-Chuchura) nedaleko od Kalkute: Britanci su porazili holandske snage koje je u pomoć pozvao bengalski vladar Mir Džafar
• 29. 11. - Mogulski car Alamgir II je ubijen u zaveri svog velikog vezira Imad-ul-Mulka, postavljen je Shah Jahan III (do 1760).

• decembar - Objavljena su prva dva od devet tomova Sterneovog romana "Život i mišljenja Tristrama Shandyja, gospodina",
• 31. 12. - Arthur Guinness je u Dublinu iznajmio pivovaru kod St. James's Gate na 9.000 godina za 45 funti godišnje - danas proširena Guinness Brewery.

Kroz godinu

• Hrvatska (današnja)
  • Kraljica Marija Terezija određuje da svako dopisivanje između hrvatskih županija i dvora ubuduće ide preko bana - plemstvo i sabor gube na značaju.^[6]
  • Slobodno zidarstvo u Hrvatskoj: prva hrvatska loža osnovana je na teritoriji Vojne krajine, u Glini pod nazivom "Ratno prijateljstvo" (L'Amitié de la Guerre, Zur Keigsfreundschaft).
  • Phillip Jacob Straub iz Graza uradio glavni oltar crkve sv. Marije Jeruzalemske na Trškom vrhu u Krapini (crkva dovršena 1761).
  • Dubrovački trgovci ponovo uspostavili vezu s Engleskom.^[7]
  • Hercegovačke kadije se žale da "mnoga raja" odlazi u Dubrovnik na zanate i trgovinu, mada dubrovačka vlada preduzima mere protiv pravoslavnih doseljenika.^[8]
  • Jeronim Blaž Bonačić je šibenski biskup nakon Ivana III. Calebotte (do 1762).
  • Andrija Kačić Miošić: drugo i konačno izdanje "Razgovora ugodnih".^[9]
• Srbija (današnja)
  • U Sremu su završeni poslovi potrebni za uvođenje novog urbara (premeravanje zemlje, zemljišne knjige, odmeravanje obaveza); u Slavoniji je to trajalo do 1762.^[10]
  • Dvor je ustupio Banat na deset godina Bečkoj banci (Wiener Stadtbank), koja s njim upravlja u svojstvu Ministerijalne bankovne deputacije na čelu s futoškim vlastelinom grofom Chotekom.^[11]
  • Raja u Beogradskom pašaluku se ranije žalila na spahije ("zlostavljanje i ... teške globe"), a od kraja 1750-tih i spahije i raja su suočeni s janičarskim nasiljem.^[12]
  • Vićentije Jovanović Vidak je temišvarski episkop (do 1774).
  • Zaharije Orfelin: "Kaligrafija" - prikazana je ruska građanska ćirilica, naporedo sa crkvenom; takođe je uz "serbski skoropis" stavljen i ruski kurziv, ali ne i prava pisana slova.^[13]
  • 1759-60 - Ponovo osnovano Temišvarsko trgovačko društvom, izvozi banatske poljoprivredne proizvode na zapad.^[14]
• Nove crkve: parohijska u Belom Manastiru, Požarevačka u Sentandreji (osv. 1763).
• U Rusiji je osnovan Novoserbski husarski puk, na čelu sa generalom Jovanom Horvatom. U Rusiju je od 1756. stiglo oko 2.500 ljudi sa Balkana.^[15]
• Nemiri u meglenskom kraju,^[16] dosta hrišćana, na čelu sa mitropolitom, prelazi u islam.
• Pošto su Džungari genocidno potčinjeni, ćingovska Kina je ovladala područjem koje znamo kao Xinjiang ("nova granica", Xiyu Xinjiang, "nova granica zapadnog regiona")
• Nauka i tehnika
  • John Harrison je napravio "pomorski sat br. 1", poznat i kao H4 za potrebe određivanja longitude - biće testiran 1761.
  • Buduća britanska kraljica-majka Augusta od Saxe-Gotha osniva botaničku baštu u Kew.
  • Angélique du Coudray objavljuje pionirsko delo akušerstva Abrégé de l'art des accouchements.

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1759.

• 25. 1. - Robert Burns, pjesnik († 1796)
• 15. 2. - Friedrich August Wolf, pionir filologije († 1824)
• 22. 3. - Hedwig von Schleswig-Holstein-Gottorf, kraljica-supružnica Švedske i Norveške († 1818)
• 29. 3. - Andrija Ciccarelli, hrvatski povjesničar († 1823)
• 27. 4. - Mary Wollstonecraft, britanska književnica, filozofkinja i rana feministkinja († 1797)
• 14. 5. - Alojz I., knez Lihtenštajna († 1805)
• 21. 5. - Joseph Fouché, francuski političar († 1820)
• 28. 5. - William Pitt Mlađi, britanski premijer († 1806)
• 24. 7. - Viktor Emanuel I., kralj Sardinije († 1824)
• 24. 8. - William Wilberforce, abolicionista († 1833)
• 12. 9. - Maximilian von Montgelas, bavarski političar († 1838)
• 23. 9. - Klotilda od Francuske, kraljica Sardinije († 1802)
• 25. 10. - Marija Fjodorovna (supruga Pavla I), ruska carica († 1828)
• 25. 10. - William Grenville, britanski premijer († 1834)
• 26. 10. - Georges Danton, revolucionar († 1794)
• 10. 11. - Friedrich Schiller, nemački pesnik, dramaturg, filozof i istoričar († 1805)
• Pavle Radivojević, habsburški general († 1829)
• Stefan Tronoški, iguman Tronoše, svetitelj († 1799)
• 1754-59? - Serafim Sarovski, ruski svetac († 1833)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1759.

• 12. 1. - Ana Hanoverska, britanska princeza, regentkinja Holandije (* 1709)
• 13. 1. - Osuđeni u procesu Távorama
• 12. 2. - Muhammad I ar-Rashid, beg Tunisa (* 1710)
• 13. 2. - Pajsije Lazarević, mitropolit dabrobosanski
• 14. 4. - Georg Friedrich Handel, njemački/engleski kompozitor (* 1685)
• 24. 6. - Serafin Marija Crijević, biograf, povjesničar (* 1686)
• 27. 7. - Pierre Louis Maupertuis, matematičar, filozof (* 1698)
• 10. 8. - Fernando VI, kralj Španije (* 1713)
• 16. 8. - Eugene Aram, filolog i ubica (* 1704)
• 10. 9. - Ferdinand Konščak, isusovac, misionar, znanstvenik (* 1703)
• 13. 9. - James Wolfe, britanski general (* 1727)
• 14. 9. - Louis-Joseph de Montcalm, francuski komandant u Sev. Americi (* 1712)
• 29. 11. - Alamgir II, mogulski car (* 1699)
• 6. 12. - Louise-Élisabeth od Francuske, vojvotkinja-supružnica Parme (* 1727)
• 18. 12. - François de Franquetot de Coigny, maršal Francuske (* 1670)
• Vuk Isaković, habsburški pukovnik (* 1696)

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)

1759 na Wikimedijinoj ostavi