1792

Januar/Siječanj

• 1. 1. - Srbi u Trstu dobili školu^[1].
• 9. 1. - Mirovni ugovor iz Jašija okončava Rusko-turski rat (1787–1792): Rusko Carstvo preuzima od Osmanskog Jedisan, teritoriju između Buga i Dnjestra.
• januar - Kraljevina Pruska preuzima kneževine Ansbach i Bayreuth u današnjoj Bavarskoj, pošto ih je knez Karl Alexander prodao prošle godine. Administrator je Karl August von Hardenberg.

Februar/Veljača

• 7. 2. - Austrija i Pruska zaključile savez protiv Francuske, ubrzo im se priključuje i Pijemont-Sardinija.
• 7. 2. - Praizvedba Cimarosine opere "Tajni brak" u Beču.
• 10. 2. - Portugalska kraljica Marija I proglašena ludom, njen sin João VI je formalno regent od 1799. (kralj 1816-26).
• 12. 2. - Španci napustili Oran i Mers el-Kébir u Alžiru poslije skoro tri stoljeća.
• februar - Francuski arhitekta Pierre Charles L'Enfant smenjen s radova izgradnje nove američke prestonice, rad nastavlja Andrew Ellicott.
• 23. 2. - Marokanski sultan Mulay Yazid umro od posledica napada svog brata Hišama, nasleđuje ga brat Mulay Sulayman ili Slimane (do 1822), treba mu tri godine da se izbori sa trojicom svoje braće.
• 27. 2. - Pad španskog predsednika vlade Floridablance, optuženog za proneveru i, kao reformatora, diskreditovanog događajima u Francuskoj - sledi grof Aranda do novembra.
• januar-mart - Francuska revolucija: ozbiljna inflacija i neredi zbog hrane u Parizu.

Mart/Ožujak

• 1. 3. - Nakon smrti svog oca Leopolda II njegov 24-godišnji sin Franjo II postaje novi austrijski nadvojvoda i rimsko-njemački car (okrunjenj u srpnju), posljednji s tim naslovom (do 1806, zatim car Austrije do smrti 1835).
• mart, početkom - U Beograd stigao novi mitropolit Metodije (Turci su se vratili prošlog oktobra)^[2].
• 10. 3. - Nakon što je smenjen ministar rata Louis Marie de Narbonne-Lara i svi ministri dali ostavke, kralj Luj XVI sastavio novu vladu, uglavnom od jakobinaca.
• 11. 3. - Britanska Sierra Leone Company osniva Freetown u Africi sa 1.100 crnih lojalista iz Nove Skotije.
• 16. 3. - Kapetan Jacob Johan Anckarström, bivši oficir švedske kraljevske vojske, potaknut revolucionarnim zbivanjima u Francuskoj, prilikom maskarade u stockholmskoj Kraljevskoj operi izvodi atentat na apsolutističkog kralja Gustava III.
• 18. 3. - Ugovorom iz Seringapatama okončan Treći Anglo-mysorski rat: Kraljevina Mysore gubi oko polovinu teritorija u korist Britanaca i njihovih indijskih saveznika.
• 29. 3. - Nakon što mu je otac Gustav III umro od posljedica ranjavanja, njegov 14-godišnji sin Gustav IV Adolf preuzima švedsko prijestolje (do 1809), regent mu je stric Karl.

April/Travanj

• 2. 4. - Zakonom o novcu (Coinage Act) osnovana Kovnica novca SAD i uspostavljen američki dolar kao standardna jedinica novca, po uzoru na srebrni španski dolar.

• 20. 4. - Francuska revolucija: Francuska Nacionalna skupština objavljuje rat Habsburgovcima čime započinje Rat Prve koalicije (do 1797), odnosno prvi od Francuskih revolucionarnih ratova (do 1802, na koje se nastavljaju Napoleonski ratovi do 1815).
  • Radi pritiska na Austriju, Francuzi će podbunjvati bosanske begove preko francuskog konzulata u Dubrovniku, takođe deluju i u Boki, Crnoj Gori i Albaniji^[3].
• 21. 4. - Joaquim José da Silva Xavier zvani Tiradentes, lider revolucionarnog pokreta Inconfidência Mineira u Brazilu, obešen u Rio de Janeiru.
• 22. 4. - Uhapšen Nikolaj Novikov, ruski novinar, prosvetitelj i mason - carica određuje 15 godina zatvora bez suda (pušten 1796, nakon njene smrti).
• 25. 4. - U Parizu pogubljen drumski razbojnik Nicholas Jacques Pelletier, kao prva osoba u historiji na kojoj je primijenjena giljotina.

• 25/26. 4. - Rouget de Lisle ispevao "Ratnu pesmu za Rajnsku armiju" - buduća himna "Marseljeza".
• 28. 4. - Francuzi ulaze u Austrijsku Nizozemsku (Belgiju), ali vojska je rastrojena. Istog dana zauzimaju švajcarsko mesto Porrentruy.
• 29. 4. - Britanski zapovednik George Vancouver stiže u moreuz Juan de Fuca i narednih mjeseci istražuje područje oko otoka Vancouver, kasnije zajedno sa španjolskom ekspedicijom (Španjolci također polažu prava na otok).

Maj/Svibanj

• 11. 5. - Američki kapetan Robert Gray ulazi u estuar rijeke Columbije.
• 16. 5. - U Veneciji otvorena obnovljena opera La Fenice.
• 17. 5. - Buttonwoodski ("platanski") sporazum je početak njujorške berze.
• 18. 5. - Poljsko-ruski rat počinje ruskom invazijom na Poljsko-Litavsku Uniju na poziv poljskih konzervativaca koji se protive prošlogodišnjem ustavu.
• 21. 5. - Rušenje kupole vulkana Unzen u južnom Japanu izaziva megacunami, procenjuje se da je stradalo 15.000 ljudi.

Jun/Juni/Lipanj

• proleće, krajem - Janičari se okupljaju kod Niša i Valjeva, traže od beogradskog Bećir-paše da se vrate u pašaluk, inače će napasti Beograd^[2].
• 1. 6. - Kentucky, ranije deo Virginije, postaje 15. država SAD.
• 3. 6. - Ukinuta Ilirska dvorska kancelarija, uvedena prošle godine u Habsburškoj monarhiji za srpske poslove - ovi su preneti na Ugarsku dvorsku kancelariju^[4].
• 12. 6. - Pruski kralj Friedrich Wilhelm II ustanovljuje Orden Crvenog orla, drugi po redu u pruskoj hijerarhiji (ranije dodeljivan u Bajrojtu i Ansbahu).
• 13. 6. - Rat Prve koalicije: Pruska se priključuje Austriji u ratu protiv revolucionarne Francuske.
• 13. 6. - Kralj Luj XVI smenio trojicu žirondinskih ministara, monarhistički fejani se vraćaju na vlast.
• jun - Skadarski Mahmut-paša neuspješno napada Bjelopavliće^[5] - Bitka na Ćuriocu kod današnjeg Danilovgrada.
• 20. 6. - Upad naroda u Tiljerije, traži se povratak smenjenih ministara.
• 27. 6. - Umro arhimandrit Nikanor Bogunović Skočić, pravoslavni generalni vikar u Dalmaciji^[6].

Jul/Juli/Srpanj

• 11. 7. - Objava francuske Skupštine: La patrie en danger (Braunšvajgova armija se okuplja kod Koblenca).
• 14. 7. - Defanzivni savez Austrije i Rusije^[7].
• 14. 7. - Krunidba Franje II. u Frankfurtu.
• jul, druga polovina - Bećir-paša premešten u Bitolj, a novi beogradski vezir je Mehmed Pekmedži-paša - zabranjuje janičarima da se pojavljuju na putu Niš-Beograd, i drugim Turcima da nose oružje i rđavo postupaju prema raji. Janičari se povezuju sa Vidinom, gde se uzdiže Pazvanoglu.^[2].
• 18. 7. - Bitka kod Dubienke: Poljaci na čelu sa Kościuszkim odoleli napadu petostruko brojnijih Rusa.
• 25. 7. - Braunšvajgov manifest preti Parizu da će biti sravnjen sa zemljom ako se nešto desi kraljevskoj porodici.
• 27. 7. - Okončan Poljsko-ruski rat: kralj Stanislav II zatražio primirje iako vojska nije poražena, nadajući se dobrom diplomatskom rešenju - međutim dogodine dolazi do Druge podjele Poljske.
• jul, krajem - Izdat sultanov ferman o zabrani čitluka u Beogradskom pašaluku, na osnovu zahteva spahija i raje^[8].
• 30. 7. - Početak austro-prusko-emigrantske invazije na Francusku; dobrovoljci iz Marseja ulaze u Pariz pevajući pesmu "Marseljezu".

Avgust/August/Kolovoz

• 1. 8. - U Parizu se čulo za Braunšvajgov manifest - dočekan sa strahom i gnevom, tumači se kao dokaz Lujeve saradnje sa agresorom.
• 9. 8. - Pariska komuna (Danton, Demulen, Eber) zauzela Gradsku većnicu.

• 10. 8. - Francuska revolucija: Ustanak 10. augusta - zauzete Tiljerije, Švicarska garda masakrirana, kralj pobegao u Skupštinu koja ga pod pritiskom Komune lišava ovlašćenja, odlučeno da se izabere Konvent za izradu novog ustava. Skupština istog dana bira privremeno Izvršno veće (Danton pravda, Monge mornarica itd.).
• 13. 8. - Kraljevska porodica zatvorena u Temple.
• avgust - Kara-Ismailovi janičari stigli pred Požarevac, zauzimaju ga, kao i Smederevo, zatim stižu do Beograda^[3] - Srbi nisu želeli da se mešaju u međuturske sukobe^[9]
• avgust - U Beču izlaze novine Slaveno-serbskija vjedomosti (do 1794), pokretač je Stefan Novaković, pod uticajem Dositeja Obradovića; novine se štampaju građanskom azbukom, što označava prekretnicu u njenom širenju^[10]. Do sledećeg decembra izlaze još i Serbskija novini.
• avgust - Mahmut-paša napada i Pipere ali Turci su opet naterani na povlačenje^[5]. Njegoš je opevao događaje iz ove godine: "Udar na Ćurilac" i "Udar Mahmut-Paše na Pipere"^[11].
• avgust - Pobune Šuana i drugih rojalista u Francuskoj.
• 19. 8. - Lafajet napušta revolucionarnu vojsku.
• 19. 8. - Nakon Kaunitza, novi habsburški državni kancelar je Philipp von Cobenzl (do 1793).
• 23. 8. - Braunšvajg zauzeo Longwy.

Septembar/Rujan

• 2. 9. - Bitka kod Verdena, grad se predao Braunšvajgu posle opsade.
• 2 - 7. 9. - Francuska revolucija: Septembarski masakri prilikom kojih rulja provaljuje u zatvore i ubija na hiljade ljudi optuženih za izdaju revolucije.
• 14. 9. - Thomas Paine beži iz Engleske u Francusku, u odsustvu je osuđen za pobunu i klevetu.
• 20. 9. - Nacionalni konvent drži prvo zasedanje.

• 20. 9. - Rat Prve koalicije: Bitka kod Valmyja u kojoj francuska vojska pod generalom Dumouriezom uspješno zaustavlja pruskog generala Karla od Braunschweiga, natjeravši ga na povlačenje iz Francuske, a što je predstavljalo prvu važniju pobjedu revolucionara u ratu.
• 21. 9. - Nacionalni konvent proklamovao ukidanje monarhije - Prva Francuska Republika (do 1804).
• 22. 9. - Francuske trupe ulaze u Savoju (deo Pijemont-Sardinije).
• 22. 9. - Prvi dan Godine I francuskog revolucionarnog kalendara (1793-1805).
• 26. 9. - Britanski diplomat George Macartney iz Portsmoutha odlazi u znamenitu diplomatsku misiju na dvor kineskog cara (prijem kod cara 14. 9. 1793.).
• 29. 9. - Gen. d'Anselme zauzeo Nicu.

Oktobar/Listopad

• 2. 10. - Kinesko-nepalski rat završen mirovnim sporazumom: Tibet i Nepal priznaju sizerenstvo ćingovske Kine, mada je to u slučaju Nepala više formalno.
• 8. 10. - Austrijanci napustili opsadu Lilla.
• 13. 10. - Postavljen kamen temeljac Bele kuće (izgrađena 1800).
• oktobar - General de Custine zauzima više gradova u Nemačkoj, uključujući Frankfurt.
• 20. 10. - Ruski oficir Adam Laxman stiže na Hokaido kako bi vratio dvojicu japanskih brodolomnika i pokušao isposlovati trgovački ugovor (neuspešno).
• 21. 10. - Francuzi zauzeli Majnc.
• 23. 10. - Posle tronedeljne opsade, Hadži-Bišćovi i Kara-Hasanovi janičari zauzimaju Beogradsku tvrđavu. Porta će uputiti vojske iz Bosne i Niša, Kara-Hasan će razbiti bosansku vojsku kod Paleža (Obrenovca)^[12].

Novembar/Studeni

• 6. 11. - Bitka kod Jemappesa, Dumouriez pobedio Austrijance u Belgiji (Brisel pao 14. 11.).
• 15. 11. - Manuel Godoy je novi predsednik španske vlade (1792-97. i 1801-08)
• 19. 11. - Francuski Konvent izražava svoju spremnost da pomogne svim potčinjenim narodima da dobiju slobodu.
• 20. 11. - Armoire de fer - otkrivena tajna prepiska Luja XVI.
• 26. 11. - Niška vojska Topal Ahmed-paše ovladala Beogradom, zatim i Smederevom i Požarevcem (od sledećeg januara novi beogradski paša).
• 27. 11. - Dekret o priključenju Savoje Francuskoj, postaje departman Mont-Blanc.

Decembar/Prosinac

• 5. 12. - Završeni drugi po redu izbori za predsjednika SAD na kojima je kao jedini kandidat bio izabran dotadašnji predsjednik George Washington.
• 11. 12. - Građaninu Luju Kapetu u Konventu pročitana optužnica za veleizdaju i zločine protiv države.
• 15. 12. - Dekret o francuskoj revolucionarnoj administraciji osvojenih zemalja.
• 17. 12. - U severnom delu Kneževske Biskupije Basel proglašena Raurakijska Republika, već u martu priključena Francuskoj.
• 21. 12. - Francuska ekspedicija na Sardiniju: kontraadmiral Laurent Truguet stiže sa flotom ispred Cagliarija: pogađa ga oluja, iskrcani vojnici zauzimaju bez otpora ostrva San Pietro i Sant'Antioco ali su odbačeni sa glavnog kopna otporom domorodaca.

Kroz godinu

• 1792-97 - Epidemija kuge: najviše pogađa Podunavlje i Pomoravlje u Srbiji, nešto manje u Bosni, naročito po varošima^[13].
• Obnovljen manastir Moštanica na Kozari^[14].
• Turci ubili igumana Mojseja u Tronoši.
• Državni prihodi Austrijskog carstva 66.400.000 forinti (prema 29.808.000 1754), od čega 56% potiče od indirektnih poreza (prema 41% u ranijoj godini)^[15].
• Raniji policijski agent Ignác Martinovics postaje mađarski jakobinac (pogubljen 1795).
• 1791/92 - Dovršen kineski roman Hong Lou Meng ("San u crvenom paviljonu").
• Protofeministkinja Mary Wollstonecraft objavljuje "Opravdanje prava žena" (odgovor na prošlogodišnji Talleyrandov stav pred francuskom skupštinom).
• Danska zabranjuje trgovinu robovima (počevši od 1803).
• Sijamci napali Burmu i zauzeli Tenasserimsku obalu (Tanintharyi) ali ubrzo je ponovo gube.
• Kuga sa Levanta stigla u grad Alžir, narednih godina će pogoditi ceo Magreb, uključujući ranije pošteđeni Tunis^[16].
• Nauka i tehnika
  • Joseph Hilarius Eckhel objavljuje Doctrina numorum veterum (1792-98), prvu sistematizaciju numizmatike.
  • Jeremias Benjamin Richter uvodi pojam stehiometrija.
  • Claude Chappe uspostavio prvu semaforsku liniju (optički telegraf) u Francuskoj.
  • William Murdoch počinje eksperimente s gasnim osvetljenjem, moguće da je napravio i model vozila sa parnim pogonom.
  • Alessandro Volta počinje eksperimente s elektricitetom, spori se sa Galvanijem.

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1792.

• 29. 2. - Gioachino Rossini, kompozitor († 1868)
• 7. 3. - John Herschel, višestrani naučnik († 1871)
• 13. 5. - Pio IX., papa († 1878)
• 15. 5. - James Mayer de Rothschild, osnivač francuskog ogranka porodice († 1868)
• 21. 5. - Gaspard-Gustave de Coriolis, fizičar, inženjer († 1843)
• 4. 8. - Percy Bysshe Shelley, pesnik († 1822)
• 3. 10. - Francisco Morazán, političar i genetal († 1842)
• 1. 12. - Nikolaj Lobačevski, matematičar († 1856)
• 6. 12. - Willem II, kralj Nizozemske († 1849)
• 12. 12. - Aleksandros Ipsilantis, ruski vojnik, lider grčke Heterije († 1828)
• Nikola Živković (Hadži-Neimar), arhitekta († 1870)
• Ilija Čarapić, vojvoda, upravnik Beograda († 1844)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1792.

• 12. 1. - Aleksije Vezilić, srpski pesnik (* 1753)
• 23. 2. - Joshua Reynolds, slikar (* 1723)
• 1. 3. - Leopold II, sveti rimski car, ugarsko-hrvatski kralj itd. (* 1747)
• 29. 3. - Gustav III, kralj Švedske (* 1746)
• 21. 4. - Tiradentes, brazilski revolucionar (* 1746)
• 27. 4. - Nikanor Bogunović Skočić, pravoslavni generalni vikar Dalmacije (* 1735)
• 30. 4. - John Montagu, 4. Earl of Sandwich, britanski državnik (* 1718)
• 4. 5. - Fulgencije Bakotić, franjevac, drvorezbar (* ca. 1715)
• 12. 5. - Charles-Simon Favart, dramski pisac (* 1710)
• 15. 5. - Marija Lujza, udovica Leopolda II (* 1745)
• 24. 5. - George Brydges Rodney, britanski pomorski oficir (* 1718)
• 22. 6. - Muhammad ibn Abd al-Wahhab, muslimanski teolog, osnivač pokreta (* 1703)
• 18. 7. - John Paul Jones, američki kapetan, ruski kontraadmiral (* 1747)
• 29. 7. - René-Nicolas de Maupeou, bivši kancelar Francuske (* 1714)
• 3. 8. - Richard Arkwright, pionir moderne industrije (* 1732)
• 4. 8. - John Burgoyne, britanski general, pisac (* 1722)
• 5. 8. - Frederick North, Lord North, bivši premijer V. Britanije (* 1732)
• 3. 9. - Marie-Thérèse-Louise de Savoie-Carignan, prijateljica Marije Antoanete (* 1749)
• 28. 10. - John Smeaton, pionir građevinskog inženjerstva (* 1724)
• 12. 12. - Denis Fonvizin, ruski pisac (* 1745)
• 18. 12. - Johann van Beethoven, Ludwigov otac (* 1740)
• Anselmo Katić, trebinjsko-mrkanjski biskup, pisac (* 1715)^[17]
• Petar Tekelija, ruski general srpskog porekla (* 1720)
• Vasilije Damjanović, pisac srpske aritmetike (* 1735)

Literatura

• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)

• "Vreme", 28. jan. 1940, str. 12. digitalna.nb.rs (ćirilica) - putovanje dubrovačkog izaslanstva u Carigrad.

1792 na Wikimedijinoj ostavi