Paštunski jezik
Paštunski (puštunski, patanski, paštu, puštu, pašto; پښتو [paʂto]), poznat i kao avganski,[3][4] je iranski jezik koji se govori u Avganistanu i zapadnom Pakistanu[5]. Paštunski jezik pripada grupi istočnoiranskih jezika[6]. Ovaj jezik govori oko 38 do 42 miliona ljudi u svetu[1]. Paštunski jezik je zvanični i nacionalni jezik Avganistana.
| paštunski | ||
|---|---|---|
| پښتو paʂto | ||
| Države |  Avganistan, Pakistan (neke provincije) | |
| Broj govornika | oko 38 do 42 miliona[1] | |
| Rang | 82. (severni), 92. (južni)[2] | |
| Porodica | indoevropski
| |
| Sistem pisanja | arapsko pismo (paštunski alfabet) | |
| Službeni status | ||
| Zvaničan | Avganistan | |
| Reguliše | Akademija nauka Avganistana | |
| Jezički kodovi | ||
| ISO 639-1 | ps | |
| ISO 639-2 | pus | |
| ISO 639-3 | pus | |
| Pažnja: Ova strana možda sadrži IPA fonetske simbole u unikodu. | ||
Dijalekti
Kao posledica planinskog terena na kome žive Paštuni, jezik ima mnoge akcente ili dijalekte. Dva glavna dijalekta su meki ili južni dijalekat i tvrdi ili severni dijalekat. Glavne razlike između dijalekata su varijacije u izgovoru sledećih 5 suglasnika:
| jugozapadni | [ʂ] | [ʐ] | [ts] | [dz] | [ʒ] |
|---|---|---|---|---|---|
| jugoistočni | [ʃ] | [ʒ] | [ts] | [dz] | [ʒ] |
| centralni | [ç] | [g]/[ʝ] | [ts] | [z] | [ʒ] |
| severoistočni | [x] | [ɡ] | [s] | [z] | [dʒ] |
Razlike između južnih i severnih dijalekata su uglavnom fonološke.
Rasprostranjenost
Paštunski jezik govori oko 27 miliona ljudi u Pakistanu (zapadne provincije Hajber-Pahtunva i Beludžistan) gde ga govori oko 20 % stanovništva[7] i još 11 miliona ljudi u Avganistanu, što čini oko 35% stanovništva Avganistana[8]. Pored Pakistana i Avganistana, značajan broj govornika ovog jezika postoji i u Iranu.
Zvanični status
Paštunski je nacionalni i zvanični jezik Avganistana. Ovaj jezik koristi avganistanska administracija, obrazovne institucije, televizija i verske institucije.
Paštunski alfabet
Slova paštunskog alfabeta su:[9][10]
ا ب پ ت ټ ث ج ځ چ څ ح خ د ډ ذ ر ړ ز ژ ږ س ش ښ ص ض ط ظ ع غ ف ق ک ګ ل م ن ڼ ه و ى ئ ي ې ۍ
Slova karakteristična za paštunski
Sledeća slova su karakteristična samo za paštunski jezik:
ټ، ځ، څ، ډ، ړ، ږ، ښ، ګ،ڼ، ې ،ۍ
Fonologija
Samoglasnici
| Prednji | Srednji | Zadnji | |
|---|---|---|---|
| Zatvoreni | i | u | |
| Srednji | e | ə | o |
| Otvoreni | a | ɑ |
Pored ovih samoglasnika, postoje i diftonzi: /ai/, /əi/, /ae/, /ɑw/, /aw/.
Suglasnici
| Labijalni | Dentalni | Alveolarni | Retrofleksivni | Postalveolarno | Nepčani | Velarni | Uvularni | Glotalni | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nosni | m | n | ɳ | ||||||
| Plozivni | p b | t d | ʈ ɖ | k g | (q) | ʔ | |||
| Frikativni | (f) v | (θ) (ð) | s z | ʂ ʐ | ʃ ʒ | x ɣ | h | ||
| Afrikativni | ts dz | tʃ dʒ | |||||||
| Aproksimantni | l | j | w | ||||||
| Vevni | r | ɺ̡ |
/f/, /θ/, /ð/, /q/ se javljaju samo u stranim rečima.
Fond reči
Najveći broj reči potiče iz samog paštunskog jezika. Pozajmljenice su najčešće uzimane iz arapskog i persijskog jezika.
