Çmimi Pritzker

Çmimi Pritzker për Arkitekturë jepet çdo vit "për të nderuar arkitektin apo arkitektët e gjallë, puna e ndërtuar e të cilëve demonstron kombinimin e kualiteteve si talentin, vizionin dhe zotimin, që ka prodhuar kontribute konsistente dhe domethënëse për njerëzimin dhe ambientin e ndërtuar përmes artit të arkitekturës."^[1] E themeluar në vitin 1979 nga Jay A. Pritzker dhe gruaja e tij Cindy, çmimi financohet nga Familja Pritzker dhe sponsorizhet nga Fondacioni Hyatt dhe konsiderohet si një nga çmimet kryesore të botës në lëminë e arkitekturës;^[2] është referuar shpesh si Çmimi Nobel për arkitekturë.^[3]^[4]^[5] Fituesi më i fundit, në vitin 2016, është arkitekt kilian Alejandro Aravena.

Çmimi thuhet që jepet "pa marrë parasysh kombësinë, racën, besimin, apo të ideologjinë."^[6] Fituesi merr US$100,000, një certifikatë citimi, dhe që nga viti 1987, një medalje bronzi.^[7] Dizajnimet në medalje janë të frymëzuara nga puna e arkitektit Louis Sullivan, ndërsa mbishkrimet e frymëzuara nga latinishtja në anën e kundërt të medaljes —firmitas, utilitas, venustas (shqip: qëndrueshmëri, komoditet dhe kënaqësi)—vijnë nga arkitekti i lashtë romak Vitruvius.^[8] Para vitit 1987, një edicion i kufizuar i skulpturës Henry Moore ka shoqëruar çmimin monetar.^[7]

Drejtori ekzekutiv i çmimit, Martha Thorne,^[9] bën thirrje për nominime nga disa lloj njerëzish, duke përfshirë laureatë të kaluar, akademik, kritik dhe të tjerë "me eksperiencë dhe interes në fushën e arkitekturës".^[6] Gjithashtu, cilido arkitekt i liçensuar mund të bëjë një aplikim personal për çmimin cdo vit para datës 1 nëntor. Në vitin 1988 Gordon Bunshaft nominoi veten për çmimin dhe përfundimisht e fitoi.^[10] Juria, që çdo vit përbëhet nga pesë deri në nëntë "ekspert ... profesionalista të njohur në fushat e tyre si arkitekturë, biznes, edukim, botim, dhe kulturë", mendojnë me kujdes herët në vitin pasues para se të shpallin fituesin në pranverë.^[6] Në vitin 2015, kryesuesi i çmimit është Lord Palumbo (që ka qenë që nga viti 2005); kryesuesit e mëhershëm ishin J. Carter Brown (1979–2002), dhe Lord Rothschild (2003–04).^[11]

Polemika

Në vitin 2013, "Women in Design", një organizatë studentore nga Harvard Graduate School of Design filloi një peticion në emër të Denise Scott Brown për të marrë një njohje të përbashkët me partnerin e saj, fitues i mëhershëm i çmimit Robert Venturi, duke e zhvilluar edhe më shumë debatin mbi seksizmin në arkitekturë. Peticioni, sipas The New York Times ka "rindezur tensionet që ishin prezentë për një kohë të gjatë në botën e arkitekturës mbi hamendësimin që gratë kanë qenë të privuara vazhdimisht nga pozicioni që meritojnë në një fushë çmimi më prestigjioz i së cilës nuk iu dha një gruaje deri në vitin 2004, kur Zaha Hadid e fitoi."^[12] Edhe pse peticioni morri përkrahje ndërkombëtare nga disa fitues të mëparshëm, juria vendosi që nuk mund të rishohë punën e jurive të mëparshme, në mënyrë që t'i pranojë punën e Denise Scott Brown dhe Lu Wenyu, të dyja gra dhe partnere të barabarta të bashkëshortëve të tyre Venturi dhe Wang Shu, të cilët fituan më 1991 dhe 2012 respektivisht.^[13] Scott Brown tha për CNN që "si grua, ajo u ndje e përjashtuar nga elita e arkitekturës përgjatë karrierës së saj," dhe që "Çmimi Pritzker ishte bazuar mbi idenë e gabuar që arkitektura e shkëlqyeshme ishte puna e një 'gjeniu mashkull të vetmuar' në kurriz të vlerave të bashkëpunimit."^[14]

Laureatët

Fituesi përurues Philip Johnson është cituar "për 50 vite imagjinatë dhe gjallëri të mishëruara në një mori muzesh, teatre, biblioteka, shtëpi, kopshte dhe strukura korporatash".^[15] Laureati i 2004-ës Zaha Hadid ishte femra e parë që fitoi çmimin.^[16] Ryue Nishizawa u bë fituesi më i ri në 2010 në moshën 44 vjec.^[17] Fituesit e 32-të, Kazuyo Sejima dhe Ryue Nishizawa, u cituan për "arkitekturë që ishte njëkohësisht delikate dhe e fuqishme, preçize dhe fluide, e zgjuar por jo tepër e mençur".^[18] Fituesi më i fundit, në vitin 2016, është arkitekti kilian Alejandro Aravena^[19]^[20]

Nr.	Viti	Laureati	Kombësia	Foto	Example work (year completed)		Ceremony location	Ref.
1	1979	Philip Johnson	SHBA			Glass House (1949)	Dumbarton Oaks, Washington DC	^[21]
2	1980	Luis Barragán	Meksikë	–		Torres de Satélite (1957)	Dumbarton Oaks, Washington DC	^[5]
3	1981	James Stirling	Mbretëri e Bashkuar			Seeley Historical Library (1968)	National Building Museum, Washington DC	^[22]
4	1982	Kevin Roche	SHBA	–		Knights of Columbus Building (1969)	Art Institute of Chicago	^[3]^[A]
5	1983	Ieoh Ming Pei	SHBA			National Gallery of Art, East Building (1978)	Metropolitan Museum of Art, New York City	^[23]^[B]
6	1984	Richard Meier	SHBA			High Museum of Art (1983)	National Gallery of Art, Washington DC	^[3]
7	1985	Hans Hollein	Austri			Abteiberg Museum (1982)	The Huntington Library, San Marino, California	^[3]
8	1986	Gottfried Böhm	Gjermani (Gjermani Perëndimore)			Christi Auferstehung, Cologne (1968)	Worshipful Company of Goldsmiths, London	^[3]
9	1987	Kenzō Tange	Japoni			St. Mary's Cathedral, Tokyo (1964)	Kimbell Art Museum, Fort Worth, Texas	^[24]
10	1988	Gordon Bunshaft (shared prize)	SHBA	–		Beinecke Rare Book and Manuscript Library (1963)	Art Institute of Chicago	^[3]^[25]
10	1988	Oscar Niemeyer (shared prize)	Brazil			Cathedral of Brasília (1958)	Art Institute of Chicago	^[3]^[25]
11	1989	Frank Gehry	Kanadë SHBA			Walt Disney Concert Hall (1999–2003)	Tōdai-ji, Nara, Japan	^[23]^[C]
12	1990	Aldo Rossi	Itali	—		Bonnefanten Museum (1990)	Palazzo Grassi, Venice	^[26]
13	1991	Robert Venturi	SHBA			National Gallery, Sainsbury Wing (1991)	Palace of Iturbide, Mexico City	^[27]
14	1992	Álvaro Siza Vieira	Portugali			Pavilion of Portugal in Expo'98 (1998)	Harold Washington Library, Chicago	^[28]
15	1993	Fumihiko Maki	Japoni			Tokyo Metropolitan Gymnasium (1991)	Prague Castle	^[24]
16	1994	Christian de Portzamparc	Francë	-		French Embassy, Berlin (2003)	The Commons, Columbus, Indiana	^[29]
17	1995	Tadao Ando	Japoni			Church of the Light (1989)	Palace of Versailles	^[30]
18	1996	Rafael Moneo	Spanjë			Kursaal Palace (1999)	Getty Center, Los Angeles	^[23]
19	1997	Sverre Fehn	Norvegji	–		Norwegian Glacier Museum (1991)	Guggenheim Museum Bilbao	^[31]
20	1998	Renzo Piano	Itali			Kansai International Airport (1994)	White House, Washington DC	^[32]
21	1999	Norman Foster	Mbretëri e Bashkuar			Millennium Bridge (London) (2000)	Altes Museum, Berlin	^[23]
22	2000	Rem Koolhaas	Holandë			Casa da Música, Porto (2003)	Jerusalem Archaeological Park	^[33]
23	2001	Herzog & de Meuron	Zvicërr	–		Tate Modern (2000)	Monticello, Charlottesville, Virginia	^[34]
24	2002	Glenn Murcutt	Australi			Berowra Waters Inn (1983)	Campidoglio, Rome	^[35]
25	2003	Jørn Utzon	Danimark	–		Sydney Opera House (1973)	Royal Academy of Fine Arts of San Fernando, Madrid	^[36]
26	2004	Zaha Hadid	Irak Mbretëri e Bashkuar			Contemporary Arts Center (2003)	Hermitage Museum, Saint Petersburg	^[23]^[D]
27	2005	Thom Mayne	SHBA	–		San Francisco Federal Building (2007)	Pritzker Pavilion, Chicago	^[37]
28	2006	Paulo Mendes da Rocha	Brazil			Saint Peter Chapel, Campos do Jordão, São Paulo (1987)	Dolmabahçe Palace, Istanbul	^[38]
29	2007	Richard Rogers	Mbretëri e Bashkuar			Lloyd's building (1986)	Banqueting House, Whitehall, London	^[39]^[E]
30	2008	Jean Nouvel	Francë			Torre Agbar (2005)	Library of Congress, Washington DC	^[23]^[40]
31	2009	Peter Zumthor	Zvicërr	–		Therme Vals (1996)	Legislative Palace of the City Council, Buenos Aires	^[23]^[41]
32	2010	Kazuyo Sejima and Ryue Nishizawa (SANAA)	Japoni			21st Century Museum of Contemporary Art, Kanazawa (2003)	Ellis Island, New York City
33	2011	Eduardo Souto de Moura	Portugali			Estádio Municipal de Braga (2004)	Andrew W. Mellon Auditorium, Washington DC	^[42]
34	2012	Wang Shu	Kinë			Ningbo Museum, (2008)	Great Hall of the People, Beijing	^[43]
35	2013	Toyo Ito	Japoni			Sendai Mediatheque, (2001)	John F. Kennedy Presidential Library and Museum, Boston	^[44]
36	2014	Shigeru Ban	Japoni			Centre Pompidou-Metz (2010)	Rijksmuseum, Amsterdam	^[45]
37	2015	Frei Otto	Gjermani		Olympic Stadium, Munich (1972)	New World Center, Miami	^[19]^[20]
38	2016	Alejandro Aravena	Kili			Siamese Towers, Pontifical Catholic University of Chile	United Nations Headquarters, New York City	^[46]^[47]